گزارش «مشعل» از اجراي پروژه زيست محيطي پالايشگاه هاشمي نژاد در روزهاي پاياني زمستان 96
هدايت آتش در مسير سبز
سيد مرتضي هاشمي سرخس، تنها معبر دسترسي مردمان مرزنشين شرقي ترين نقطه ايران با کلانشهر مشهد است، جاده ترانزيتي که با پيچ و خم و عرض کمش آرامش ندارد، بايد با سرعت مطمئنه و رعايت قوانين رانندگي دست اندازها را طي کنيم تا مسير مشهد به سرخس و يا بالعکس را بپيماييم. جاده اي تزانزيتي که از گذشته به جاده ابريشم معروف است و اين روزها محل عبور و مرور خودروهاي سنگين و تزانزيت است، پس از طي مسير 110 کيلومتري گرفتار مسير سخت و جاده کوهستاني مزداوند مي شويم. در بين مسير برجک هاي پادگان و سربازان در حال خدمت را مي بينم که با تکان دادن دست به سربازان «خسته نباشيد» مي گويم. از روبه رو خودروهاي تزانزيتي، روانه جاده سراشيبي مي شوند و اينجاست که هر راننده بايد تجربه را به کار گيرد تا گرفتار هيولاي آهني نشود. پس از مزداوند به مسيرم ادامه مي دهم تا به منطقه مسکوني گنبدلي مي رسم. از دور شعله اي سر به فلک کشيده نظرم را جلب مي کند که به سمت جاده فرعي تغيير مسير مي دهم، هرچه به تاسيسات عظيم گازي نزديک تر مي شوم مشعل خودنمايي مي کند و اولين پرسشي که در ذهنم جرقه مي زند، اين است که چرا اين گاز سوزانده مي شود؟ اين پرسش من هم شايد براي بعضي از شما خوانندگان نشريه «مشعل» پيش آمده که چرا اين همه گاز سوزانده مي شود؟ همراه ما باشيد تا پاسخ اين پرسش را جويا شويد.
محمد حسن فيروزبخت يکم آبان 1352 در شهرستان درگز متولد شد. وي داراي مدرک تحصيلي کارشناسي ارشد مهندسي شيمي از دانشگاه تهران است و از اسفند ماه 1382 وارد صنعت نفت شد. او از سال 1382 تا 1390 در واحد مهندسي و توسعه شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد در سِمت مهندس ارشد سوخت و احتراق خدمت کرده و از سال 1390به عنوان رئيس مهندسي فرآيند در اين مجتمع گازي مشغول انجام وظيفه است و 14 سال سابقه خدمت در صنعت نفت دارد.فيروز بخت به لحاظ سازماني در واحد مهندسي فعاليت دارد و يکي از مهمترين اقدام هاي او در چند سال گذشته، طرح بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل بوده است، با وي هم کلام شديم تا در خصوص اين طرح بيشتر برايمان بگويد.
موضوع بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل از چه زماني آغاز شد؟
بر اساس مباني طراحي پالايشگاه گازشهيد هاشمي نژاد، ميزان گازهاي ارسالي به مشعل حدود 390 هزار استاندارد متر مکعب در روز است. ارزيابي وضعيت موجود قبل از اجراي طرح نيز نشان داد که ميزان گازهاي ارسالي به مشعل با توجه به ميزان دريافت گاز 420-350 هزار استاندارد متر مکعب در روز است؛ از اين رو با توجه به حجم اين گازها و موضوع بهره وري انرژي، حفظ محيط زيست ذينفعان و جامعه بيروني اطراف پالايشگاه، موضوع بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل در دستور کار قرار گرفت.ايران نيز، يکي از کشورهايي است که باتوجه به حجم بالاي تاسيسات نفت و گاز، براي کاهش ميزان فلرينگ خود بايد تلاش هاي فراواني داشته باشد و راهکارهاي مناسبي نيز به کار بگيرد.بر اساس تلاش هاي کارشناسان واحد مهندسي، اولين اقدام عملي براي بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل اواخر سال 89 روي داد. در اين مرحله پس از انجام مطالعات فرآيندي اوليه، نقشه فرآيندي براي استفاده آزمايشي از گاز متصاعد شده در فلاش درام واحد پنجم تصفيه گاز در زباله سوز واحد چهارم بازيافت گوگرد ارائه و بر اساس آن تجهيزات مکانيکي، لوله کشي و تجهيزات کنترلي و ابزار دقيقي لازم براي جلوگيري از اختلال در عمليات جاري واحدها پيش بيني شد.
پيگيري اين طرح آزمايشي چه نتايجي را به دنبال داشت؟
پس از اجراي طرح در واحدهاي مزبور، عملکرد زباله سوز و وضعيت مشعل و مصرف سوخت مورد پايش قرار گرفت. نتايج به دست آمده از اجراي طرح آزمايشي اثبات کرد که با حفظ شرايط فرآيندي واحدهاي بازيافت گوگرد و تصفيه گاز، امکان صرفه جويي حدود 800 استاندارد متر مکعب در ساعت گاز سوخت در زباله سوز وجود دارد. با توجه به دستاوردهاي موفق، موضوع اجراي طرح در ساير واحدها نيز دنبال و همزمان کميته اي براي تدوين نقشه راه حرکت به سمت فلرينگ صفر در سطح پالايشگاه تشکيل شد. بر اساس به کار گيري اين طرح کوتاه مدت، ساليانه حدود 20-15 ميليون استاندارد متر مکعب در مصرف گاز سوخت صرفه جويي شد.
آيا اجراي طرح در ديگر واحدها امکان پذير است؟
با وجود تلاش هاي انجام شده، قابليت به کارگيري تمامي حجم گازهاي فلر ميسر نبود، از اين رو در سال 93 طرح فرآيندي براي استفاده از اين گازها در بويلر از سوي واحد مهندسي فرآيند ارائه شد. اين طرح شامل تجهيزات کنترلي پارامترهاي عملياتي اعم از شير کنترل، تجهيزات ابزار دقيقي و لوپ هاي کنترلي مربوط به آن، تهيه و با به کارگيري توان علمي کارشناسان مهندسي در بخش هاي مختلف (مهندسي عمومي، برنامه ريزي مهندسي) مراحل سفارش گذاري و تهيه نقشه اجرايي دنبال شد و با همراهي واحد تعميرات اين طرح در خرداد 95 به بار نشست.
اجراي فاز نخست به لحاظ ارتقاي شاخص هاي زيست محيطي چه تاثيري داشته است؟
روند تکميل فرآيند گازهاي ارسالي به مشعل موجب شد، ميزان فلرينگ ساليانه گازهاي مشعل در فاز اول از حد ميانگين 130 ميليون استاندارد متر مکعب ( اين عدد در شرايط حداکثر دريافت گاز به حدود 154 ميليون استاندارد مترمکعب هم مي رسيد) به حدود 74 ميليون استاندارد متر مکعب کاهش يافت و ميزان سوخت مصرفي پالايشگاه به ميزان تقريبي 35 ميليون استاندارد متر مکعب در سال تنزل يافت.همچنين اجراي طرح در فاز نخست موجب کاهش انتشار کربن به محيط به ميزان 65 هزار تن در سال شد، با اين اقدام 35 ميليارد ريال ( بر اساس گاز بهاي مصارف صنايع داخلي ) سود آوري نصيب پالايشگاه و سرمايه گذاري انجام شده، در کمتر از چهار ماه برگشت شد.
چندي پيش شاهد افتتاح فاز دوم پروژه بوديم، اهميت اين طرح را تشريح کنيد.
با اجراي اين فاز از پروژه ميزان فلرينگ ساليانه گازهاي مشعل از حد ميانگين 74 ميليون استاندارد متر مکعب به حدود 44 ميليون استاندارد متر مکعب کاهش مي يابد و ميزان سوخت مصرفي پالايشگاه به ميزان تقريبي 20 ميليون استاندارد متر مکعب در سال تنزل خواهد يافت و موجب کاهش انتشار کربن به محيط به ميزان 37هزار تن در سال مي شود.در اين زمينه بايد تاکيد کنم که با حرکت به سمت فلرينگ صفر، عملاً انرژي گازهايي که در فلر پالايشگاه سوزانده مي شده و استفاده اي از آنها نمي شده، با اين طرح به چرخه گاز سوخت پالايشگاه بر مي گردد و از اينرو نقش مهمي در صرفه جويي انرژي و تاثير بسزايي در کاهش گازهاي گلخانه اي دارد و موجب پاکي فضاي پيرامون پالايشگاه مي شود.
***
در ادامه به لحاظ اهميت موضوع به سراغ مدير واحد مهندسي و اجراي طرح ها مي روم تا از شرايط اجراي اين طرح برايمان بگويد. مهدي بارجيني خباز، متولد 1346 در شهر مشهد و دانش آموخته دانشگاه صنعت نفت در رشته مهندسي مکانيک است و در سال 1373به پالايشگاه گاز شهيد هاشمي نژاد وارد شد. کارشناس مکانيک واحد مهندسي عمومي، کارشناس ارشد مکانيک، رييس مهندسي عمومي و اجراي طرح ها از سمت هاي قبلي وي بوده و هم اکنون در سمت مدير مهندسي و توسعه در پالايشگاه هاشمي نژاد در حال خدمت است.
گاز منطقه شمال شرق از چه مخازني تامين مي شود؟
در حال حاضر خوراک شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد از چهار مخزن گازي استخراج مي شود. مخزن گاز ترش مزدوران، مخازن گاز شيرين گنبدلي و شوريجه لايه هاي B و D فعال هستند. مخزن گاز ترش مزدوران حاوي سه و نيم درصد گاز هيدروژن سولفوره و شش و نيم درصد گاز دي اکسيد کربن است.
کاربرد مشعل در پالايشگاه ها را تشريح بفرماييد.
تاسيسات فلرينگ پالايشگاه براي ايمن سازي محيط پالايشگاه و واحدهاي بهره برداري طراحي و نصب شده است. کاربرد اساسي آن مهارکردن و به کنترل در آوردن شرايط غيرقابل کنترل است که در اثر بالا رفتن فشار بيش از حد مجاز عملياتي در دستگاه هاي پالايش به وجود مي آيد. کنترل فوق از طريق تخليه گاز مازاد واحدها به شبکه مشعل انجام مي شود.مشعل هاي بلند يا فلرها در صنايع نفت و گاز و پتروشيمي به منظور سوزاندن گازهاي زائد و يا غيرقابل استفاده به طور گسترده مورد استفاده قرار مي گيرند، بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل و استفاده مجدد از آن نقش بسيار مهمي در کاهش آلودگي هوا و ارتقاي کيفيت زندگي کارکنان و ساکنان منطقه دارد. با بازيابي گازها ي مشعل، گازهايي که از طريق فلرها سوخته مي شود، به مدار برمي گردد و قابل بازيافت و استفاده مجدد است.
راهبرد شما در بازيابي گازهاي فلر به چند صورت بوده است؟
بر اساس نقشه راه تدوين شده، سه فاز براي بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل شامل: جمع آوري کليه گازهاي شيرين فشار متوسط،احداث واحد شيرين سازي گازهاي ترش فشار متوسط، باز چرخاني و فشار افزايي کليه گازهاي باقيمانده در هدر مشعل ( پس از اجراي فاز اول و دوم) در نظر گرفته شده است.
روشن بودن مشعل ها نشانگر حيات يک پالايشگاه به حساب مي آيد، اما براي هر بيننده اي اين پرسش پيش مي آيد که آيا لازم است اين حجم عظيم گاز در مشعل ها سوخته و محيط زيست را آلوده کند؟ آيا نمي توان از اين منبع حرارتي استفاده کرد؟
در دهه 80 که موضوع بازيابي گازهاي مشعل تا حدي شکل جدي به خود گرفته بود، طرح جمع آوري گازهاي شيرين اشباع خروجي از فلش درام ها کليد خورد. در اين طرح پس از جمع آوري گازها، سرد سازي و جداسازي ميعانات آن، گاز حاصله به مصرف سوخت پالايشگاه مي رسيد. در سال هاي اخير با توجه به اهميت بهره وري انرژي، اهميت و ارزش اقتصادي گازهاي گمشده و لزوم حفظ محيط زيست و به منظور بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل ها، بازيابي کاهش گازهاي ارسالي به مشعل هاي پالايشگاه در سه فاز برنامه ريزي شد.
اجراي فازهاي 1 و 2 طرح چه نتايجي به دنبال داشته است؟
در مجموع با اجراي فازهاي اول و دوم پروژه ميزان گاز سوخت 55 ميليون متر مکعب در سال بر مبناي گاز بهاي مصارف داخل معادل 55 ميليارد ريال در سال و بر مبناي نرخ جهاني گاز بيش از 150 ميليارد ريال صرفه جويي اقتصادي به همراه داشته است، همچنين کاهش انتشار دي اکسيد کربن به محيط معادل 102 هزار تن در سال از ثمرات زيست محيطي اجراي اين فاز از طرح است.
با اجراي فازهاي 1 و 2 چقدر از گازهاي ارسالي به مشعل کاسته مي شود؟
با اجراي کامل فازهاي اول و دوم، انتظار مي رود حدود 75-70 درصد گازهاي ارسالي به مشعل کاهش يابد و در واقع حرکت بسيار مؤثري در مسير «پيش به سمت فلرينگ صفر» برداشته شود.
***
شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد يکي از مجتمع هاي گازي کشور و تنها تامين کننده گاز استان هاي شمال و شمال شرق کشور به شمار مي رود. اغلب مديران از اين دانشگاه صنعتي تجربه آموخته و در حال حاضر در سِمت هاي مديريتي، تاسيسات شرکت ملي گاز ايران را اداره مي کنند، سيد مجيد منبتي از مديران باتجربه صنعت نفت و گاز است که هم اکنون در سِمت مديرعاملي شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد در حال خدمت در صنعت عظيم گاز کشور است.
چه ميزان گاز طبيعي در پالايشگاه هاشمي نژاد توليد مي شود؟
پالايشگاه گاز شهيد هاشمي نژاد در شمال شرق ايران و در 165 کيلومتري مشهد مقدس و 35 کيلومتري شهر مرزي سرخس واقع شده است و هم اکنون به عنوان تنها مجتمع پالايشي، تامين گاز استان هاي خراسان رضوي، خراسان شمالي، خراسان جنوبي، مازندران، گلستان و بخشي از استان سمنان را عهده دار است. کارکنان اين مجتمع همواره مي کوشند تا با خدمت رساني به هم وطنان، گرمابخش منازل هم وطنان در اين خطه از کشور باشند.شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد هم اکنون حدود 9 درصد گاز طبيعي کشور را تامين مي کند.
مهمترين دستاورد اين پالايشگاه در سال هاي اخير چه بوده است؟
طرح جامع بازيابي گازهاي ارسالي به مشعل، يکي از اهداف کلان و راهبردي شرکت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد در ساليان اخير بوده است و هم اکنون با اتمام عمليات ساخت و نصب تجهيزات واحد جديد شيرين سازي گازهاي ترش ارسالي به مشعل(FGR)، فاز دوم طرح در هفته گذشته با حضور مهندس بيطرف، معاون مهندسي، پژوهش و فناوري وزير نفت به بهره برداري رسيد.
اهداف پروژه بازيابي گازهاي مشعل در حفظ محيط زيست را بيان بفرماييد.
با اجراي فازهاي 1 و 2 در مجموع از انتشار 100 هزار تن کربن به محيط جلوگيري و 55 ميليون متر مکعب در مصرف گاز صرفه جويي شده است، اين طرح با 40 ميليارد ريال اعتبار اجرا شده است که با صرفه جويي ريالي آن با احتساب نرخ جهاني گاز در کمتر از چهار ماه برگشت داده مي شود.