کارنامه یک ساله صنعت پتروشیمی در دولت سیزدهم
تحولات تازه به سمت سود و سرمایه گذاری
مشعل صنعت پتروشيمي ايران با عبور از جهش اول و در بخش های پایانی جهش دوم خود و رسيدن به ظرفیت بيش از 100 ميليون تن محصولات متنوع قرار دارد. این عملکرد در شرایطی محقق شده است که تحریم های مستقیم صنعت نفت و پتروشیمی از سوی قدرت های بزرگ اعمال شده و شرایط اقتصادی داخلی و کرونا فعالیت مجتمع های تولیدی و پروژه های در حال ساخت را تهدید می کرد. با این همه صنعت پتروشیمی در آستانه جهش سوم خود به دنبال تحولاتی بزرگ و زیرساختی است و در دولت سیزدهم در نتیجه توجه به این حوزه پرسود، این تلاش ها افزون تر و بیش از پیش شده اند.
تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی در دستور کار جدی است
طبق پیش بینی ها در صنعت پتروشیمی و در آستانه جهش سوم، حداقل ۵۰ طرح فعال در صنعت پتروشیمی وجود دارد که طبق برنامه تا پایان ۱۴۰۴ به بهره برداری می رسند و ظرفیت تولید سالانه محصولات پتروشیمی را به بیش از ۱۳۵ میلیون تن می رسانند. در حدود یک سال اخیر و در دولت سیزدهم اقدام های اساسی در جهت اجرای طرح های راهبردی صنعت پتروشیمی با هدف توسعه هوشمند صنعت و جهت توسعه زنجیره ارزش و تولید محصولات متنوع مورد نیاز صنایع داخلی در 3 گروه طرح های خوراک ترکیبی، طرح های تولید پروپیلن و طرح های پیشران برنامه ریزی شده است. همچنین برنامه ريزي طرح های پیشران صنعت پتروشیمی در شش زنجیره متانول، پروپیلن، اتیلن، بنزن، بوتیلن و اوره براساس بررسی تقاضای بازار داخلی و میزان واردات صورت گرفته است. این طرح ها موجب تحریک وتشویق سرمایه گذاری گسترده در زنجیره پائین دستی خود در سطح كشور می شوند و در حال حاضر اجراي بخشی از این طرح ها فعال شده اند.
از سوی دیگر در قالب طرح های جهشي توسعه صنعت پتروشیمی (تا افق 1404) که مشتمل بر 35 طرح پتروشیمی است، ظرفیت اسمی این صنعت (با احتساب طرح های پیشران) به حدود 140 میلیون تن در سال افزایش خواهد یافت. نکته قابل توجه، افزایش سهم محصولات میان دستی و پایین دستی با ارزش افزوده بالاتر در سبد محصولات پتروشیمیایی کشور است. چندی قبل هم از میان پروژه های باقی مانده از جهش دوم، پروژه پتروشیمی دی آریا پلیمر خمین با ظرفیت 175 هزارتن در سال به بهره برداری رسمی رسید. در این واحد پتروشیمی، 17 گرید هموپلیمر و 11 گرید کوپلیمر تولید خواهد شد که در حدود 17 درصد از پلی پروپیلن مورد نیاز صنایع پایین دستی کشور را تامین می کند. پیش بینی می شود با بهره برداری از این واحد پلی پروپیلن در شهرستان خمین 350 شغل مستقیم و 1200 شغل غیر مستقیم ایجاد شود.
سهم نیمایی صنعت پتروشیمی در توسعه اقتصادی کشور
پتروشیمی ها در شرایط اقتصادی سخت داخلی و تحریم های مستقیم و ناجوانمردانه و تنها گذاشتن شرکت های خارجی، وظیفه مهم تامین ارز را به عهده داشته و توانسته اند بخش زیادی از ارز مورد نیاز دولت را تامین کنند. مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی همواره بر این ارزآوری تاکید کرده و گفته است: «عرضه به موقع ارز حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی به سامانه نیما باعث می شود ثبات بهتری بر اقتصاد کشور حاکم شود». بر این اساس در سال 1400 بیش از 40 میلیون تن تولیدات پتروشیمی داشتیم که 10 میلیون تن به داخل عرضه و 30 میلیون تن هم صادر شده که از محل این 30 میلیون تن صادرات محصولات پتروشیمی، تا پایان سال گذشته ۱۴ میلیارد دلار ارزآوری برای کشور حاصل شد. جواد اوجی، وزیر نفت هم اعلام کرد که صنعت پتروشیمی امسال کمک شایانی به درآمد ارزی کشور داشته است و به جرأت می گویم این مقدار تنه به تنه درآمدهای حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی می زند. وزیر نفت همچنین اعلام کرده است که پارسال از صادرات محصولات پتروشیمی ۱۲.۵ میلیارد دلار به سامانه نیما واریز شده است.
تفاهم نامه 3 میلیارد دلاری هلدینگها در بالادستی صنعت نفت
یکی دیگر از تحولات مهم صنعت پتروشیمی که در واقع رقم زدن آینده ای درخشان است، امضای تفاهم نامه ۷.۵ میلیارد دلاری هلدینگ های پتروشیمی به همراه کنسرسیومی از شرکت های داخلی با شرکت ملی نفت بود که سهم هلدینگ های پتروشیمی حدود 3 میلیارد دلار محاسبه شده است. بر اساس این پنج تفاهم نامه ، هلدینگ خلیج فارس مسئولیت مطالعه توسعه مخزن مارون، مارون خامی و جمع آوری گازهای همراه میدان های دارخوین و غرب کارون را به عهده دارد، همچنین مشارکت گروه باختر، پترو فرهنگ و پارس پترو زاگرس وظیفه مطالعه توسعه میدان های گازی گردان، خارتنگ و پازن را به عهده خواهند داشت، ضمن آنکه مشارکت مجموعه های اهداف و مهندسی و ساختمان نفت وظیفه مطالعه توسعه مخزن گازی قلعه نار و میدان نفتی آذر را به عهده دارند و افزون بر این شرکت پالایش پارسیان سپهر وظیفه استحصال اتان از ۹ پالایش پارس جنوبی را عهده دار می شود. صنعت پتروشیمی پیش از این هم با شروع پروژه بزرگ بید بلند خلیج فارس وعملیات اجرایی چند مگا پروژه دیگر، اهتمام خود را برای ورود به بخش بالادست نفت و سرمایه گذاری در بخش نفت اعلام کرده بود، اما با این تفاهم نامه که به زودی تبدیل به قرارداد می شود، این حضور و اثرگذاری در صنعت نفت را اثبات خواهد کرد.
بومی سازی کاتالیست ها؛ برگ برنده پتروشیمی
یکی از مهم ترین دستاوردهای صنعت پتروشیمی که تبدیل به یکی از نقاط قوت آن در تولید داخل و صادرات محصولات شده، دستیابی به دانش فنی تولید انواع کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی بوده است. این مهم به خصوص در دولت سیزدهم مورد حمایت جدی قرار گرفته و جواد اوجی، وزیر نفت که در روز پتروشیمی در شرکت پژوهش و فناروی پتروشیمی حاضر شده بود، قول های جدی را برای این هدف مهم به فعالان این عرصه داد. مرتضی شاهمیرزایی هم در نشست مشترک جواد اوجی، وزیر نفت با اعضای کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که بر اساس برنامه ریزی ها تا چهار سال آینده ایران قصد دارد در صنعت کاتالیست های مورد نیاز مجتمع های پتروشیمی کشور به خودکفایی کامل برسد، ضمن اینکه یکی از بندهای مهم تفاهم نامه 40 میلیارد دلاری اخیر ایران و روسیه، انتقال تجربیات ساخت انواع کاتالیست های صنعت پتروشیمی بوده که قرار است با همکاری شرکت های دانش بنیان اجرا شود. در صورت اجرایی شدن این تفاهم نامه، بخش بازارقابل توجهی برای کاتالیست های تولیدی شرکت ها فراهم شده است و زمینه ساخت و همکاری بیشتر با شرکت های روسی فراهم می شود.
ورود به عرصه پر سود پتروپالایشگاه ها
ورود صنعت پتروشیمی به حوزه پتروپالایشگاه ها نیز، یکی از تحولات این صنعت در دولت سیزدهم بوده است. این صنعت به طور مشخص با امضای تفاهم نامه 11 میلیارد دلاری پتروپالایشگاه شهید سلیمانی و پتروپالایشگاه جاسک با 7 میلیارد دلار سرمایه گذاری، وارد حوزه ای متفاوت و پر سود برای خود و کشور شده است. هلدینگ خلیج فارس به عنوان نماینده صنعت پتروشیمی در این پروژه ها حضور دارد و به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، بخشی از سهام دو پتروپالایشگاه که یکی در کنار پالایشگاه خلیج فارس و دیگری در منطقه جاسک قرار دارد، در بورس عرضه می شود و با این کار ضمن استفاده از مشارکت مردمی جلو افزایش بی رویه نقدینگی گرفته می شود. به گفته اوجی، این پتروپالایشگاه ها در کنار تولیدات معمول خود، خوراک لازم برای واحدهای پایین دست پتروشیمی های موجود در مجاور خود را نیز فراهم می کنند، از این رو از خام فروشی جلوگیری و نفت خام با ارزش افزوده بیشتری تولید می شود.