قراردادهای میان محور با دانشگاه ها یک دهه پس از انعقاد اصلاح و بازبینی می شوند
بسته های جدید فناوری در راه است
مشعل صنعت نفت به عنوان یکی از صنایع پیشرو در دهه های گذشته همواره در تلاش برای استقلال عملکرد از شرکت های خارجی و کاهش خام فروشی بوده است و در این مسیر با وجود محدودیت های بسیار در زیرساخت ها و تحریم های مستقیم و همه جانبه توانسته است سهم قابل توجهی در تولید دانش و فناوری روزآمد در جهان و رفع نیازهای داخلی خود داشته باشد. در سال های گذشته که موج شدیدی از تحریم ها بخش های مختلف صنعت نفت را در برگرفت، زیرمجموعه های این صنعت پویا تلاش کردند بدون نیاز به شرکت های خارجی و تجهیزات و ماشین آلات و دانش فنی آنها تا جایی که می توانستند همه خلاها را پر کنند. این روند با ورود و همکاری بی بدیل مراکز علمی و دانشگاه ها و پژوهشگاه های تخصصی به نقطه ای مطلوب و قابل قبول رسید و به قول معروف هر دو سوی صنعت نفت و مراکز علمی و دانشگاهی توانستند فاصله های بین خودشان را کم کنند و در جهت هم افزایی قدم بردارند.
همکاری وزارت نفت با دانشگاه ها و مراکز علمی در این سال ها درنتیجه تجربیات مختلف به نقطه ای مطلوب و قابل اتکا رسیده است و امضای قراردادهای مختلف و سپردن پروژه های بزرگ و حساس صنعت نفت به این مراکز علمی و دانشگاهی، نمود و نشانه ای از این ارتباط و اعتماد بوده است. این ارتباط ها، همکاری ها و قراردادها در دوره های مختلف فراز و فرودهای زیادی داشته، اما در همه دوره ها این ارتباط برقرار بوده است. در این سال ها هم قراردادهایی بین صنعت نفت و دانشگاه ها و سایر مراکز فناوری و پژوهشگاه ها منعقد شده که در نیمه راه نیازمند بازنگری است و در دولت جدید، نیاز به اصلاح و بازنگری این قراردادها بیش از دیگر زمان ها احساس شده است.
از حذف فاصله تا ضرورت بازبینی
از زمان امضای نخستین قراردادهای مشترک صنعت نفت با دانشگاه ها بیش از یک دهه می گذرد؛ قراردادهایی که برای مطالعه ازدیاد برداشت ۹ میدان نفتی و در قالب ۹ قرارداد با دانشگاه ها امضا شد. در مرحله بعد ۱۲ قرارداد به منظور ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی در پایین دست صنعت نفت میان سه شرکت ملی گاز، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی و شرکت ملی صنایع پتروشیمی و دانشگاه های منتخب به امضا رسید. این قراردادها مطابق با وظایف وزارت نفت در برنامه پنج ساله پنجم توسعه كشور محقق شد، زیرا طبق این وظایف، وزارت نفت باید نسبت به اعمال روش هاي بهبود توليد و همچنين ازدياد برداشت از مخازن نفت و گازي و البته رشد بستر دانش بنيادي فناوري در اين حوزه ها اقدام می کرد و در این مسیر چه چیز بهتر از همکاری با دانشگاه ها می تواند باشد.
نکته مهم و قابل توجه دیگر این بود که مجموعه صنعت نفت موضوع و ماموریتی به دانشگاه ها و مراکز فناوری و پژوهشگاه ها سپرد که در امروز صنعت نفت اهمیتی فراوان دارد. موضوع ازدیاد برداشت از میادین قدیمی و یا میادینی که در نیمه دوم عمر خود هستند، یکی از مهم ترین مسائل راهبردی صنعت نفت در سال های اخیر بوده است که تحقق اهداف تعریف شده آن می تواند تحولی بزرگ ایجاد کند و موفقیت هر یک از این پروژه ها درآمدی بزرگ و ماندگار را برای کشور به همراه دارد. این قراردادها که مدت زمانی بین 5 تا 10 سال برای تحقق اهدافشان حداقل در مراحل اولیه پیش بینی شده بود، حالا به نقطه ای از ارزیابی و بازبینی رسیده است و وزارت نفت می خواهد این قراردادها را با توجه به چند مولفه مهم از جمله «فناوری محور» یا «مسأله محور» بودن ارزیابی کند.
نتیجه زودهنگام کارگروه مشترک وزارتخانه های نفت و علوم
دولت سیزدهم و وزارت نفت در این دوره ضمن تاکید و اهتمامی که نسبت به استفاده از فناوری های روزآمد دنیا و کمک گرفتن از مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی داشتند، تلاش کردند تا با توجه به تغییرات فناوری و نیاز روزآمد صنعت نفت، زمینه های همکاری را شناسایی و موانع و موارد عقب افتاده را ارزیابی و بازبینی کنند. به این ترتیب بود که اسفند 1400 معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم و تعدادی از رؤسای دانشگاه های صنعتی کشور به وزارت نفت رفتند تا با جواد اوجی، وزیر نفت، دیدار و گفت وگو کنند. در این جلسه موضوع ارتباط دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی برای تقویت اقتصاد دانش بنیان در کشور و افزایش حضور دانشگاه ها در پروژه های مطالعاتی مجموعه وزارت نفت و افزایش تولید و اکتشاف منابع نفتی و گازی، افزایش بهره وری در انتقال انرژی، پرهیز از خام فروشی منابع و مباحث مختلف مرتبط با صنعت نفت مطرح و درباره آنها تبادل نظر شد.
در ادامه هم نشست بررسی همکاری وزارت نفت با دانشگاه های کشور با حضور جواد اوجی، وزیر نفت؛ محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم و تحقیقات و فناوری و معاونان دو وزارتخانه برگزار شد و وحیدرضا زیدی فرد، معاون مهندسی، پژوهش و فناوری وزیر نفت هم در همین خصوص، از برنامه ریزی ها برای تشکیل کارگروه مشترک وزارتخانه های نفت و علوم به منظور رفع نیازمندی های علمی و فناوری وزارت نفت خبر داد. او اعلام کرد که یکی از مهم ترین نتایج، تشکیل کارگروه مشترک وزارت نفت و علوم، تحقیقات و فناوری همکاری بیشتر در زمینه طرح هایی بود که از سوی وزارت نفت به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه های مختلف واگذار شده و مراحل مختلف را طی می کند. زیدی فرد پیش تر هم گفته بود وزارت نفت قراردادهایی به عنوان «قراردادهای میدان محور» با دانشگاه ها امضا کرده که بیشتر با هدف همکاری صنعت و دانشگاه و همچنین برطرف کردن نیازهای صنعت نفت بوده است، اما رویکرد وزارت نفت دولت سیزدهم این خواهد بود که محوریت قراردادها را از «میدان محور» به «فناوری محور» یا «مسأله محور» تغییر دهیم تا نتایج بهتری حاصل شود.
او گفته بود که در این مدت نشست هایی با ذی نفعان مربوطه در حال برگزاری است تا هرچه سریع تر بتوانیم این موضوع را محقق کنیم و قالب قراردادها را به سمت «فناوری محور» سوق دهیم و در نهایت تلاش ما این است که قراردادها را اصلاح و قراردادهای جدید امضا کنیم.
حالا اما پس از چند ماه نتیجه روشن تری از این تغییرات و بررسی ها حاصل شده و زیدی فرد توضیحات تکمیلی را در مورد این قراردادها ارائه داده است. او پیش تر از بازنگری در نحوه واگذاری مطالعات ازدیاد برداشت ۲۲ میدان به دانشگاه های کشور خبر داده و گفته است: در بسیاری از موارد این قراردادها موازی کاری در حال انجام است؛ برای نمونه شاهد آن بودیم که سه دانشگاه به صورت هم زمان روی یک فناوری با دانش فنی واحد مطالعه می کنند. به همین دلیل شکل واگذاری مطالعاتی کار به دانشگاه های کشور از میدان محور به سمت فناوری محور خواهد رفت و بنابراین بسته های فناوری مورد نیاز صنعت نفت مشخص شده و نحوه جدید همکاری با دانشگاه در حال تدوین و اجراست.
زیدی فرد گفت: از زمان واگذاری مطالعه میدان های نفتی و گازی به دانشگاه های کشور، بعضی از دانشگاه ها کار محول شده را به خوبی پیش برده اند و بعضی دیگر در مراحل ابتدای کار هستند، این درحالی است که وزارت نفت به تعهدهای مالی خود در این زمینه طبق قرارداد عمل و مبالغ خوبی به دانشگاه ها پرداخت کرده است.باید توجه داشت که این قراردادها فارغ از اهمیت راهبردی و بنیادی که برای جریان تولید و درآمدزایی صنعت نفت کشور و تحول بزرگی که در مسیر خودکفایی و کاهش وابستگی به شرکت های خارجی دارد، ارزش ریالی و ارزی قابل توجهی دارند و به این ترتیب هر دو طرف قرارداد یعنی صنعت نفت و دانشگاه ها باید در مورد عملکردهای خود پاسخگو باشند. البته این بررسی و ارزیابی در حالی است که محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، چندی قبل اعلام کرد که 70 میلیون یورو قرارداد با دانشگاه ها در این سال ها منعقد شده است . او گفته بود: با توجه به مشکلات فناورانه در حوزه چاه ها و مخازن نفت، مقرر شد تا رویکرد اصلی این قرارداد ها از میدان محور به سوی فناور محور تغییر کند که خوشبختانه این مورد موافقت دانشگاه های طرف قرارداد نیز قرار گرفته است. همچنین برای اثربخش تر کردن قرارداد های علمی، مقرر شده است تا ۷۵۰ حلقه چاه کم بازده یا غیرفعال برای احیا و افزایش راندمان در اختیار شرکت های دانش بنیان قرار بگیرند. به این ترتیب باید تاکید کرد که بازنگری و اصلاح پیش بینی شده در این مسیر برای بهبود در روند کلی این حرکت مهم برای صنعت نفت است و با این تغییرات امید است که هرچه زودتر تلاش های دانشگاه ها در میادین مختلف به ثمر بنشیند..