نگاهی به سهم مجموعه های دانش بنیان و آینده روشن آنها در صنعت نفت
پیشروی ملموس « اپنا» در جلب اعتماد
مشعل این موضوع در سال های گذشته بارها مورد تاکید مقام معظم رهبری و مسئولان اجرایی کشور قرار داشته و اقدام های قابل توجهی نیز در حوزه دانش بنیان ها صورت گرفته بود، اما تعیین اهداف مستقل و مستقیم برای رسیدن به اهداف دانش بنیان ها موضوع دیگری است که می توان گفت صنعت نفت این هدف را به خوبی در دستور کار قرار داده است. صنعت نفت با توجه به اثرگذاری که شرکت های دانش بنیان و توسعه محور در حوزه فناوری و دانش بومی تاکنون داشته اند، همواره تلاش کرده است سهم این مجموعه ها را بیشتر و مسیر حرکت را برای آنها بازتر کند. مجموعه های دانش بنیان امروز به یکی از محورهای اصلی صنایع و بخش های مهم اقتصادی کشور تبدیل شده اند. فعالیت این شرکت ها در سال های گذشته روندی رو رشد داشت، اما در یکی، دو سال اخیر رویکردهای جدی تری را در مورد توسعه فعالیت شرکت های دانش بنیان شاهد بوده ایم و نام گذاری 1401 به نام سال دانش بنیان ها، نقطه اتکای مهمی در حمایت از این مجموعه های ارزشمند بود. اگرچه هنوز این شرکت ها موانع و محدودیت هایی را در مسیر فعالیت خود دارند، اما توانسته اند در برخی حوزه ها از جمله صنعت نفت، جایگاه و موقعیت مناسب خود را پیدا کرده و حتی انجمنی با نام «اپنا» مرتبط با فعالیت خود راه اندازی کنند که اگرچه تنها یک دهه از عمر آن می گذرد، اما پیشروی ملموسی در زیرمجموعه های صنعت نفت داشته و کارنامه خوبی در جلب اعتماد به دانش بنیان ها را رقم زده است.
سهم چشمگیر نفت در حمایت از دانش بنیان ها
شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت آغازگر جریانی جدید شده اند؛ جریانی که با وجود تحریم های سنگین و ظالمانه و محدودیت های بسیار اقتصادی، بیش از پیش اثرگذار بود و به یک جریان مبارزه با تحریم و بازآفرینی در محصولات مورد نیاز صنعت نفت تبدیل شد. در این سال ها با تلاش شرکت های دانش بنیان، رویکردی جدید برای تامین نیاز داخلی در خلا حضور شرکت های خارجی ایجاد شد و صنعت نفت در روندی حمایتگر کوشید در کنار شرکت های دانش بنیان قرار گیرد. به همین دلیل بوده است که توجه و گرایش شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت به همکاری مستقیم یا با واسطه با شرکت های دانش بنیان برای تامین نیازهای فناورانه بسیار زیاد شده است. این موضوع حاصل تلاش و اعتماد دوسویه شرکت های دانش بنیان و شرکت های صنعت نفت بوده است که پس از مدت کوتاهی با مشاهده کیفیت عملکرد دانش بنیان ها ، محصولات و خروجی فعالیت آنها را جایگزین تجهیزات خارجی کرده اند. به همین دلیل می توان گفت که شرکت های دانش بنیان در شتاب بخشیدن به روند خودکفایی ملی و گذر از بحران و اعتماد بیشتر به صنعت داخلی تاثیر قابل توجهی داشته اند.
از سوی دیگر صنعت نفت هم زمینه های خوبی برای فعالیت این شرکت ها تاکنون فراهم کرده است؛ برگزاری نشست ها و همایش های مرتبط برای آشنایی و تعامل بیشتر شرکت های دانش بنیان با زیرمجموعه های صنعت نفت و نیازهای مرتبط با آنها ، ایجاد فضاهای تعامل و حضور پارک های علم و فناوری و به خصوص تدوین قوانین و مقررات و تسهیل فعالیت این شرکت ها در همکاری با صنعت نفت، از مهم ترین اقدام ها بوده است. افزون بر این تشکیل صندوق نوآوری و شکوفایی با محوریت حمایت از شرکت های فناور و دانش بنیان و تشکیل شورای حمایت از شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت به منظور بهره گیری حداکثری از ظرفیت های مغزافزاری و نرم افزاری کشور و رونق تولید ملی، از دیگر اقدام های صورت گرفته است. علاوه بر این موارد باید به شکل گیری انجمن صنفی کارفرمایی شرکت ها و موسسات پژوهشی و دانش بنیان صنایع نفت، گاز و پتروشیمی اشاره کرد که اگرچه از ابتدای دهه 90 کار خود را شروع کرده، اما در دولت سیزدهم و با توجه به رویکرد جدی وزارت نفت در این دوره، بسیار فعال و پرکار شده است. اپنا (انجمن صنفی کارفرمایی شرکت ها و موسسات پژوهشی و دانش بنیان صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ) مجموعه ای است که در روزهای آینده صنعت نفت، بیشتر نام و عملکرد آن را خواهیم شنید.
روزهای پرکار و درخشان اپنا در راه است
ایده اولیه شکل گیری انجمن اپنا در اوایل سال ۱۳۹۰ و در فضایی از همکاری ها و فعالیت های مشترک بعضی شرکت ها و موسسات پژوهشی خصوصی فعال در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی شکل گرفت. این انجمن بر اساس ماده ۱۳۱ قانون کار و ماده ۱۴ قانون اجرای سیاست های اصل ۴۴ قانون اساسی و ماده ۷۵ برنامه پنجم توسعه کشور تشکیل شده است.
این انجمن به دنبال حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی اعضای انجمن، اشاعه فرهنگ و حمایت از تحقیق و پژوهش در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، پالایش و پخش و دیگر صنایع مرتبط و فراهم آوردن بستر مشارکت همه جانبه تمامی شرکت ها، مؤسسات، پژوهشگران، اساتید و دست درکاران صلاحیت دار در حرفه پژوهش و فناوری در تعیین سرنوشت حرفه خود است.
این انجمن همچنین می کوشد به عنوان یکی از مراکز تخصصی و حرفه ای در مسائل پژوهش و فناوری، حضوری فعال به عنوان یک مرجع تخصصی و ذی صلاح در مسائل حقوقی و حرفه ای مربوط به پژوهش و فناوری در داخل و خارج از کشور داشته باشد و موجبات بهبود کیفیت و بالا بردن میزان بهره وری حرفه و دفاع از حقوق اعضا در کلیه مراحل و مجامع را فراهم کند.
اپنا تاکنون پروژه های مختلفی را با مجموعه های عملیاتی چهار شرکت اصلی صنعت نفت و شرکت های اقماری دیگر و به خصوص پروژه هایی را با مراکز پژوهشی همچون پژوهشگاه صنعت نفت و موسسه مطالعات بین المللی انرژی داشته است. شرکت های عضو انجمن در زمینه تدوین نقشه راه فناوری ها در حوزه های مختلف، تدوین راهبردهای مبتنی بر فناوری، انجام مطالعات پیدایش، طراحی مفهومی و پایه طرح های نوین، مطالعات امکان سنجی فنی اقتصادی، مطالعات مخازن هیدروکربوری (بالادستی نفت و گاز) و انتقال فناوری در حوزه های مختلفی امکان ارائه خدمات و همکاری مشترک دارند. علاوه بر این موارد اعضای دانش بنیان عضو انجمن امکان انجام مطالعات پژوهشی در حوزه های مختلف نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، ساخت مواد شیمیایی و کاتالیست و افزاینده ها، انجام آزمایش های مختلف در صنایع بالادستی و پایین دستی و نیز شبکه سازی فناوری و ایجاد کنسرسیوم های اجرایی دانش بنیان را دارند.
با توجه به رویکرد صنعت نفت در دولت سیزدهم و اجرای منویات مقام معظم رهبری در سال جاری، بسیاری از برنامه های اجرایی صنعت نفت در این مدت به سمت همکاری مشترک با دانش بنیان ها رفته است و وزارت نفت در حوزه های مختلف به خصوص حوزه های پژوهشی و فناوری تلاش می کند سهم فعالیت این شرکت های را بیشتر کند و در همسویی با این موضوع بود که در حاشیه بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت و «اپنا» تفاهم نامه همکاری امضا کردند.
این تفاهم نامه با هدف اجرای تدابیر و منویات مقام معظم رهبری و اهمیت اجرایی شدن سیاست های کلان تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین به منظور حمایت از کسب وکارهای نوپا و صاحبان ایده های خلاقانه برای توسعه و شکوفایی اقتصاد کشور و با توجه به اهمیت همکاری های دو یا چندجانبه در بهبود کیفیت، خدمات و محصولات فناورانه با نگاه به ظرفیت های موجود در کسب وکارهای نوپا و بالغ برای توسعه فناوری و فعالیت های پژوهشی دانش بنیان امضا شد. همکاری مستمر دو طرف برای توسعه و تکمیل زنجیره فعالیت های پژوهشی و فناورانه، شناسایی و برطرف کردن چالش های مرتبط با فعالیت های پژوهشی، فناوری و نوآوری، ارتقای سطح حقوقی و کارآمدی دستورعمل های انجام فعالیت های پژوهشی و عملکردی شرکت های دانش بنیان در حوزه صنعت نفت، از موضوع های این تفاهم است.
پرهیز از کارهای نمایشی و تشویق مدیران ریسک پذیر
بر اساس این گزارش، اگرچه زمینه های زیادی برای فعالیت دانش بنیان ها در صنعت نفت فراهم شده است، اما هنوز هم خلأهای مهمی برای دانش بنیان کردن عملیاتی صنعت نفت وجود دارد. یکی از مهم ترین موارد، نبود سامانه اطلاعاتی شفاف، جامع و در دسترس است؛ سامانه ای که اولویت ها، نیازمندی ها و توانمندی های فناورانه را بر مبنای تجارب گذشته، وضعیت فعلی و با نگاه به آینده شناسایی کند و در دسترس همه ذی نفعان قرار دهد، تا از موازی کاری و دوباره کاری ها (اتلاف زمان، هزینه و منابع) جلوگیری شود و جهت گیری های کلی و جزئی به وضوح مشخص شود. همچنین لازم است موضوع عملگرایی مدیران و پرهیز از کارهای نمایشی، کلی گویی و عدم شفافیت در عملکردها مورد توجه قرار گیرد چراکه این موضوع موجب ناامیدی مجموعه های دانش بنیان می شود.
همچنین به نظر می رسد لازم است بسیاری از آیین نامه ها و دستورعمل ها که مانع ورود شرکت های دانش بنیان به مناقصات می شود، اصلاح و روال واگذاری پروژه ها و تعریف نقش و بودجه مشخص برای شرکت های دانش بنیان مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد. نکته مهم تر این است که باید برای مدیران صنعت نفت برای استقبال از محصولات و خدمات دانش بنیان انگیزه بیشتری وجود داشته باشد و همزمان از تصمیمات این مدیران ریسک پذیر به شکل های مختلف حمایت شود.