سفر فقط مختص نوروز نيست
اين خريد هاي ماند گار
ايمان اژد ري د يد ن مناطق زيباي طبيعي و ارزشمند تاريخي، يک سوي سفر است و خورد ن خوراکي هاي محلي و خريد هنرهاي سنتي سوي د يگر آن. شايد خود سفر بيشتر براي ما مهم باشد ؛ اينکه کجا مي رويم و کجاها را مي بينيم؛ اما معمولاً غير از خود مقصد ، ابعاد د يگري از سفر نيز براي ما مهم مي شود ؛ مثل سوغات، بازار و خريد . بهترين سوغات مناطق مختلف ايران، يا خوراکي هستند يا صنايع د ستي. اين د و مورد از هزاران سال پيش جزو اهد اف سفر محسوب مي شد ند و تا هزاران سال د يگر نيز احتمالا خواهند بود . د ر يک کشور چهار فصل مثل ايران زند گي مي کنيم که هرکجاي آن بايستيم، د ر شعاع صد کيلومتري خود با چند نوع فرهنگ، زبان و قوميت متفاوت روبه رو خواهيم بود . حال تصور کنيد که يک مسير هزارکيلومتري را براي سفر خود انتخاب کرد ه ايد . د ر اين مسير با د ست کم د ه نوع مختلف از صنايع د ستي مرغوب و ارزشمند و د ه نوع خوراکي بسيار لذيذ مواجه خواهيد بود . به همين منظور د ر اين بخش سعي مي کنيم نظر خوانند گان «مشعل» را به تعد اد ي از هنرهاي سنتي بسيار مهم و ارزشمند که به د لايل مختلف کمتر مورد توجه قرار گرفته اند ، جلب کنيم.
زيبايي را به زند گي قفل کنيم
د ر مسير پر رفت و آمد سفر بين استان اصفهان و خوزستان که معمولاً با ترافيک بالاي مسافران همراه است، يک ايستگاه د يد ني و جذاب، مملو از مناطق بکر طبيعي است که مسافران بسياري را به توقف وا مي د ارد ؛ استان چهارمحال و بختياري. د ر اين منطقه حتما نام شهر چالشتر را خواهيد شنيد . چالشتر که يکي از قد يمي ترين نقاط اين استان و يکي از نواحي شهرکرد است، يکي از معروف ترين صنايع د ستي د نيا را د ارد ، قفل فلزي چالشتر. به عنوان نمونه، قفل طلاي د رخانه کعبه، اثر استاد عبد الله رياحي چالشتري بود ه که سال ها پيش(د ر د وران قاجار) د ر سفر خود به مکه مکرمه و اقامت يک ساله اش د ر جوار کعبه، ساخته و نصب شد ه است که اکنون د ر موزه عربستان نگهد اري مي شود . همچنين کم وزن ترين قفل جهان نيز با يک و نيم گرم وزن، اثر استاد احمد نيکزاد چالشتري بود ه که اکنون د ر موزه لوور پاريس و نمونه هاي د يگري از قفل هاي اثر وي د ر موزه هاي لند ن، هامبورگ و شيکاگو نگهد اري مي شود . قفل سازي از د وران ساسانيان د ر ايران رواج د اشته و بعد از اسلام، بويژه د ر د وران صفويه به اوج خود رسيد ه است. قفل براي ايراني ها، چيزي بيشتر از يک ابزار بود ه و براي شان حتي گره گشايي را تد اعي مي کرد ه است. پيد ايش و ساخت قفل هاي فولاد ي د ر د وران حکومت صفويه از سوي استاد صنيع الصنايع، تحولي بزرگ د ر اين صنعت پد يد ار کرد ه و باعث معرفي آن به مرد م د نيا شد ه است. براي ساخت قفل از آهن، مس، برنج، طلا، نقره، فولاد و آلياژهاي آن استفاد ه مي کنند . همچنين هنر قفل سازي آميخته با هنرهاي قلمزني، طلاکوبي، نقره کوبي و منبت کاري روي فلزات است. قفل هاي چالشتري امروزه به عنوان يکي از تزيينات د کورهاي گوناگون کاربرد د ارند و د ر کمتر جايي د يد ه مي شود که اين قفل براي امنيت و حفاظت مورد استفاد ه قرار گيرد . کافي است يک قفل زيباي چالشتري را د ر سفر به اين منطقه بخريد و به د يوار خانه تان نصب کنيد تا هر مهماني را که به خانه تان مي آيد ، تحت تاثير قرار د هيد .
قوري و سماور ماد ربزرگ ها
د ر گذشته اي نه چند ان د ور، مرد م ايران از ظروفي فلزي مشهور به ورشو استفاد ه مي کرد ند که امروز د ر حال فراموشي است؛ اما هنوز ساخته مي شود و به عنوان اشياي زيباي سنتي د اراي نوستالژي، قابليت به روز شد ن د ارند . هنر ورشوسازي از کشور لهستان به ايران وارد شد ه و نام ورشو به د ليل شهر ورشو مرکز کشور لهستان روي اين فلز ماند گار شد ه است. د ر اواخر د وران قاجار و اوايل د وران پهلوي، هنر ورشوسازي د ر ايران به اوج خود رسيد و شهرهاي د زفول د ر خوزستان و بروجرد د ر لرستان مراکز اين هنر محسوب مي شوند . اگر از سمت شمال يا غرب کشور بخواهيد به سمت خوزستان سفر کنيد ، هم مي توانيد از شهر زيباي بروجرد د يد ن کنيد و هم د ر شمال خوزستان سري به جاذبه هاي شگفت آور د زفول بزنيد . د ر هرکد ام از اين د و شهر، ظروف ورشو را به عنوان سوغات سفراز ياد نبريد . پس از ورود ورشو به ايران، هنرمند ان خوش ذوق د زفول و بروجرد اين فلز را د ر د ست گرفته و با د قت و ظرافت خاصي آن را نرم کرد ه و پس از شکل گيري نهايي، به د ست استاد ان قلمکار مي سپرد ند . استاد ان قلمکار ورشو نيز با چشمان خوش بين و د ستان هنرمند خود روي اين جسم بي جان، فضايي رويايي را قلمکاري مي کرد ند . ورشو آلياژي از جنس 20د رصد نيکل، 35 د رصد روي و 45 د رصد مس است؛ اما خود به رنگ نقره اي است و آلياژي است که بخوبي فرم گرفته و مي توان زيرساخت هاي مصرفي و زيبايي را که کاملاً جنبه کاربرد ي د ارند ، تهيه، سپس روي آن را قلم زني کرد و بر زيبايي آن افزود . جالب است بد انيد که براي نخستين بار مرد م چين از ورشو استفاد ه مي کرد ند و به مرور اين فلز به بخش هاي مختلف هند شرقي با نام تجاري باي تونگ يا پاک تونگ(به معنيِ مسِ سفيد ) به غرب وارد شد . د ر ترکيباتِ رنگِ نقره اي اين فلز، از نقره استرلينگ تقليد مي شد ه است. ورشو بر پايه گفته هاي مورخان، يکي از هفت فلزي است که از سوي جابرابن حيان شناخته شد ه است. قوري و سماور ورشو هنوز هر ايراني را به ياد خانه ماد ربزرگش مي اند ازد . ياد ماد ربزرگ هاي مان را د ر خانه هاي مان حفظ و از اين هنر سنتي حمايت کنيم.
تهران هم سوغات د ارد
احتمالا کمتر کسي مقصد سفر خود را تهران انتخاب مي کند ؛ اما قطعا تعد اد زياد ي از مسافران، چه د ر مسير شمال و چه از شمال به جنوب، از تهران عبور مي کنند يا مد ت زمان کمي د ر آن اتراق خواهند کرد . از سوي د يگر اغلب تهراني ها که تعطيلات عيد و د يگر تعطيلات سال را از تهران فرار مي کنند ، به قصد سفر مي توانند به اين پيشنهاد توجه کنند . اگر از اغلب مرد م کشور بپرسيد که سوغات تهران را نام ببرند ، حتما کمي مکث کرد ه و فکر مي کنند و به سختي از ميان انبوه سوغات شهرهاي معروف ايران، يک سوغات تهراني را پيد ا خواهند کرد ! استان تهران به لحاظ موقعيت اقتصاد ي و اجتماعي، محل تمرکز بسياري از فعاليت هاي اقتصاد ي د ر کشور است و د ر اين ميان، از رشته هاي صنايع د ستي و هنرهاي سنتي نيز بي بهره نبود ه و از د وران قاجار تا کنون به د ليل قرار گرفتن اين شهر به عنوان پايتخت ايران، بسياري از رشته هاي صنايع د ستي به اين شهر منتقل شد ه که خراطي يک نمونه بارز آن است. خراطي، ساختن اشيا از چوب است که سابقه اي بسيار طولاني د ارد . بقاياي نقش برجسته هاي کاخ د اريوش د ر تخت جمشيد ، نشان مي د هد که تخت، چهارپايه و عود سوز آن به شيوه خراطي تهيه شد ه است. د ر هنر خراطي، اشيا به صورت متقارن ساخته مي شوند و اغلب از چوب هاي نرم و اند کي مرطوب براي اين کار استفاد ه مي کنند . اين هنر د ر تهران پيشرفت زياد ي د اشته و به نحوي، جزو فعاليت هاي بومي استان شد ه است. از اين رو وجود کارگاه هاي فعال صنايع د ستي د ر استان، با توجه به حجم اشتغال موجود د ر آن نمايشگاه ها و همچنين گالري هاي متعد د د ر سطح تهران، شرايط به وجود آورد ن تاثيرات مثبت احتماعي فعاليت هاي هنري و از جمله صنايع د ستي را نشان مي د هد ، از اين رو اگر د ر تعطيلات از تهران عبور کرد يد ، مي توانيد به د نبال کارگاه ها و نمايشگاه هاي آثار خراطي چوب بگرد يد و اشياي زيبا و جذابي را با خود به سوغات ببريد .
تنها شهر سفالين د نيا
خوشبختانه کمتر ايراني مي شناسيم که همد ان را ند يد ه باشد و با مظاهر باستاني و گرد شگري اين منطقه آشنا نباشد ، اما متاسفانه کمتر ايراني مي شناسيم که لالجين را د يد ه باشد . اگر تا به حال اين شهر را ند يد ه ايد د ر گذر از استان همد ان حتما از اين شهر عجيب د يد ن کنيد تا با تصاويري روبه رو شويد که تا پايان عمر از ياد تان نرود . تصاويري از رنگ و طرح بر گل سرخ رس و آتش کوره هاي سفال که تقريبا د ر تمام نقاط شهر به چشم مي خورد ؛ شهري سفالين. لالجين، يکي از شهرهاي استان همد ان است که به مرکز توليد سفال خاورميانه معروف است. 80 د رصد جمعيت اين شهر به پيشه سفالگري، سراميک کاري و شغل هاي وابسته مانند نقاشي روي سفالينه ها، بسته بند ي، خريد و فروش محصولات سفالي و... اشتغال د ارند . امروزه لالجين با ثبت جهاني به عنوان شهر جهاني سفال، فرصت مناسبي براي توسعه گرد شگري پيد ا کرد ه است، به طوري که به گفته کارشناسان، بسياري از سرمايه گذاران، قصد سرمايه گذاري د ر زيرساخت هاي گرد شگري اين شهر را د ارند . به طور حتم بازد يد از کارگاه هاي سفالگري براي گرد شگران مي تواند جذاب باشد . د ر تمامي کارگاه هاي سفالگري لالجين روي گرد شگران باز است. آثار سفالي اين کارگاه ها شهرت جهاني د ارد . از اين رو به بسياري از کشورهاي جهان صاد ر مي شود و طرفد اران زياد ي د ر سراسر د نيا د ارد . براي مثال کشورهاي عربي، بيشتر خواهان سفال هاي مصرفي و گلد ان هاي سفالي با نقش و نگار اصيل اسلامي هستند و انواع بشقاب، کاسه، پارچ، شمعد ان، کوزه و گلد ان را به سوغات مي برند . صاد رات سفال هاي تزييني به اروپا و آمريکا بيشتر رواج د ارد و کاسه و بشقاب هاي د کوري، گلد ان هاي بزرگ، با نقش و نگار ايران باستان و ظروف مشبک با نقش و نگار گل و بته هواد اران بي شماري د ر آمريکا و اروپا د ارد . سفالگري، يکي از اولين و مهم ترين اختراع هاي انسان است و نزد مورخان و باستان شناسان از مهم ترين مظاهر هنري است. از آنجا که باستان شناسان، از راه سفالگري، با شرايط اجتماعي و اقتصاد ي يک د وره يا يک منطقه آشنا مي شوند و با مطالعه سفال ها د ر مورد زند گي، د ين مرد م و تاريخ٬ روابط اجتماعي و نگرش جامعه را نسبت به همسايگان تفسير مي کنند ، همه ما ايرانيان مي توانيم با تزيين خانه هاي مان با سفالينه هاي اصيل ايراني، به هويت ملي و فرهنگي خود عمق بيشتري بد هيم و از اين هنر گرانبها حمايت کنيم.
نقش سوزن بر تار و پود
د ر مسير سفر به اصفهان، يزد ، کاشان، بند رعباس، کرمان، زنجان، قزوين، تبريز، شوش، شوشتر، اروميه، سنند ج، مهاباد ، رشت و گرگان حتما به د نبال هنر رود وزي بگرد يد و با تنوع اين هنر زيباي پارچه اي د ر مناطق مختلف چهارگوشه اين سرزمين آشنا شويد . همان طور که از اسم اين کار پيد است، رو د وزي به هنر د وخت د ستي براي ايجاد طرح هاي زيبا روي پارچه گفته مي شود . براي اين کار معمولاً از سوزن هاي مخصوصي به نام «بيتوين» و «منجوق د وزي» استفاد ه مي کرد ند که امروزه با وجود انواع پارچه و انواع مختلف نخ و ابزار مد رن با تنوع بسيار بالايي روبه روست. رود وزي و توليد پارچه زر بفت د ر ايران پيشينه اي د ر حد ود سد ه سوم پيش از ميلاد د ارد . ايرانيان با نخ زرين، تصوير برگ مو و پيچک بر روي پارچه پشمي مي د هند و د ر قرن هاي بعد ، سوزن د وزي هاي بيزانس، تقليد ي از توليد ات ايراني بود . از موارد کاربرد انواع رود وزي هاي سنتي مي توان به تزيين لباس( جلوي سينه، يقه و سرآستين)، سفره قند ان، مَجمَعه پوش، جلد قرآن، ساروق و سوزني، روميزي، پرد ه، جانماز، کوسن، لباس نوزاد (سَربَند و بَند قُند اق)، لباس عروس و لب طاقي اشاره کرد . مواد اوليه مورد مصرف د ر رود وزي هاي سنتي به د و د سته تقسيم مي شود که عبارتند از: پارچه و نخ با جنس هاي مختلف ابريشمي، پنبه اي، پشمي و فلزي و يا قطعات تزييني شامل انواع سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي وتزييني، مرواريد ، آيينه هاي کوچک، قيطان، سکه هاي تزييني و...عمد ه ابزارهاي مورد استفاد ه د ر گروه رود وزي هاي سنتي، سوزن د ر مد ل ها و اند ازه هاي مختلف، قلاب، انگشتانه، قيچي و کارگاه گلد وزي است. رود وزي را نمي توان به زمان خاصي نسبت د اد ؛ اما اگر بخواهيم زمان به فعليت رسيد ن آن را بررسي کنيم، شايد حد ود 100 يا 200 سال پيش از ظهور اسلام باشد که قومي به نام «اسلاوها» به ناحيه اي از بلوچستان آمد ند و د ر آنجا سکنا گزيد ند . اين گروه از طريق جاد ه ابريشم به اين منطقه که د ر حال حاضر جزو خاک پاکستان است و د ر مرز افغانستان و پاکستان قرار د ارد ، آمد ه بود ند . آنها پرورش کرم ابريشم و نحوه به د ست آورد ن نخ از پيله هاي ابريشم و استفاد ه از آن را د ر پارچه بافي و سوزن د وزي به زنان بلوچ آموختند . به همين د ليل مي توان د ر سيستان و بلوچستان نوع خاص و بسيار قد يمي رود وزي را مشاهد ه کرد . د ر اين هنر، زنان و د ختران با الهام از روياهاي خود و خلاقيتي که د ارند ، روي پارچه هاي کتان، زربافت، ابريشمي، پشمي و پنبه اي روش هاي مختلف رو د وزي را اجرا مي کنند و د ر آن از نخ هاي ابريشمي، پشمي، گلابتون، نقد ه، مليله، سرمه و الياف مصنوعي استفاد ه مي شود .