داستان تحریم ها به زبان ساده
مشعل شاید یکی از مهم ترین و بیشترین موضوع هایی که در حداقل دو دهه اخیر همه ایرانی ها شنیده باشند، واژه تحریم باشد. این واژه که در بیشتر موارد به شکل جمع عنوان می شود، در چند دهه اخیر به شکل های مختلفی زندگی همه ما را تحت تاثیر قرار داده است. طبق تعریف های رسمی، تحریم به مجموعه اقدام های خرابکارانه بیشتر در حوزه های اقتصادی اطلاق می شود که با دستکاری در روابط و همکاری های اقتصادی، تأمین اهداف سیاسی خاص را مد نظر دارد و با تحریم های مختلف معمولا یک یا چند دولت از طریق محدود کردن مناسبات اقتصادی به دنبال مقاصد مختلف سیاسی خودشان هستند. آنچه در این سال ها در قالب های مختلف بر کشور ما اعمال شده نیز تحریم هایی اقتصادی و همه جانبه با مقاصد سیاسی و فشارهای انحصارطلبانه بوده است. جمهوری اسلامی ایران بیش از چهار دهه است که با موضوع تحریم و فشارهای اقتصادی آشناست و برای حفظ موقعیت و قدرت خود در منطقه و تامین نیازهای داخلی خود تلاش فراوان داشته است. در نتیجه این تلاش ها توانسته ایم در همه بخش ها در مقابل این تحریم های همه جانبه، مقاومت کنیم و می توان گفت تهدید تحریم را تبدیل به فرصت کنیم.
تحریم ها از کجا شروع شد؟
تحریم ها واژه ای مختص ایران نیست و برخی از کشورهای ابر قدرت و سازمان های بین المللی در شرایط مختلفی اقدام به اعمال تحریم هایی با هدف ایجاد فشار به کشور مورد نظر می کنند. به عبارتی سابقه به کارگیری آن از دهه ها قبل شروع شده و در مورد ایران نیز این موضوع سابقه ای از چند دهه قبل دارد و می توان گفت با انقلاب اسلامی بسیاری از کشورها به دنبال اعمال فشار به جمهوری اسلامی ایران بوده اند. این تحریم ها به شکل تهدید همواره از سوی ایالات متحده امریکا در چندین دوره زمانی و با دلایل و شکل های مختلف ادامه داشته است. طبق گزارش های تاریخی اولین، موارد تحریم در خرداد ۱۳۵۹ بوده است که در آن زمان دولت آمریکا برخی موارد تحریمی را بر ضد دولت جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی اعمال می کند. آمریکا اعلام می کند که این تحریم های اقتصادی در واکنش به اشغال سفارت آمریکا در تهران بوده است که البته بعدها و با تمدید و گسترش این تحریم ها مشخص می شود که اهداف دیگری دارد. در جریان این تحریم، ایالات متحده امریکا ۱۲ میلیارد دلار از دارایی های دولت ایران را مصادره کرد و حتی پس از آزادی گروگان ها توسط دولت ایران، این مصادره پایان نیافت و دارایی های ایران تا به امروز ضبط باقی مانده و در برهه های زمانی مختلف به عنوان عاملی برای فشار استفاده می شود. در سال های جنگ ایران و عراق، فارغ از کمک های نظامی مختلفی که کشورهای غربی و امریکا به عراق داشتند، ایالات متحده امریکا هم مدلی از تحریم های نظامی و در جریان فروش اسلحه و برخی تسلیحات نظامی را علیه ایران وضع کرد که دلیل آن را «حمایت از تروریسم» اعلام می کردند. اما یکی از بیشترین موارد تحریمی همزمان با تحولات جهانی و تغییرات در سیاست های امریکا در دهه های 60 و 70 رخ داد. همزمان با رئیس جمهور شدن بیل کلینتون در امریکا، تجارت آمریکا به هر شکل در صنعت نفت ایران ممنوع شد و در نتیجه آن بسیاری از شرکت های خارجی و خرید های مشترک متوقف شدند. بر اساس این قانون تحریمی هر شرکتی راکه با ایران به میزان بیش از ۲۰ میلیون دلار تجارت داشت، مشمول تحریم های سنگینی می کردند که شامل محرومیت های بانکی، صدور مجوز های تجاری، قطع ارتباط با نهادهای مالی و اعتباری امریکا و ... می شد. در مورد اعمال تحریم ها در ایران و گسترش دامنه اختلاف های دو کشور در امریکا همواره اختلاف نظرهایی وجود داشته و در برخی برهه های زمانی این زمینه برای کاهش تحریمها وجود داشته است اما آمریکایی ها تاکنون نشان داده اند در اعمال این اهرم های فشار بیش از هر روشی تاکید دارند و در دوره روسای جمهور بعدی هم همین سیاست ها را ادامه داده اند. در اواخر دهه های 70 و 80 و دولت های بعدی در ایران که همزان با تحولت صنعتی و اقتصادی زیادی بود، تحریم های ضربه زننده به بخش های مختلف صنعت و اقتصاد کشور ادامه داشت. از این دوران به بعد تحریم های ایران سمت و سوی هسته ای گرفت و برنامه هسته ای ایران و غنی سازی اورانیوم مرکز توجه و فشارهای جهانی و به خصوص امریکا قرار گرفت. در نتیجه این گزارش های غرض ورزانه و یک سویه، آژانس بین المللی انرژی اتمی عدم پایبندی ایران به توافق های قبلی را به شورای امنیت سازمان ملل متحد گزارش کرد و در نتیجه آن شورای امنیت سازمان ملل متحد در فاصله سه سال، 4 تحریم جدید علیه ایران تصویب کرد. از این دوران به بعد علاوه بر تحریم های کلی بین المللی، ایالات متحده امریکا هم شروع به تحریم های افراد مشخص با پرونده هسته ای ایران، مسئولان و برخی فرماندهان نظامی و شرکت های خصوصی و نیمه دولتی کرد. تا امروز تحریم های مختلفی که علیه دولت و مردم ایران اعمال شده، دامنه گسترده ای پیدا کرده است و اگرچه کشورهای مدعی حقوق بشر اعلام می کنند که تحریم ها در حوزه دارو و لوازم پزشکی که از حقوق اولیه انسان هاست اعمال نشده، اما در عمل مردم ایران شاهد این فشارها بوده اند.
از تحریم های عمومی تا تحریم های اختصاصی
اتفاق جالب توجهی که درمورد تحریم های یک جانبه و مستقیم از سوی ایالات متحده امریکا رخ داده، این است که جنس تحریم ها در هر دوره و متناسب با شرایط و تحولات و البته مقاومتی که در جمهوری اسلامی ایران مشاهده می شد، تغییر کرده است. ایران در این چند دهه با وجود این فشارهای چند جانبه و سنگین تلاش کرده است تا نیازهای اقتصادی خود را به شکل های مختلف و به خصوص با اتکا به توان داخلی تامین کند. این تکیه بر توان داخلی سبب شد بسیاری از صنایع به خصوص صنعت نفت ایران با وجود تحریم های مستقیم متوقف نمانند و به راه خود ادامه دهند. در واقع صنعت نفت ایران نه تنها متوقف نماند بلکه توانست با شیوه های مختلف دور زدن تحریم ها، ساخت داخل بسیاری از تجهیزات و اتکا به دانش و فناوری نیروهای داخلی جریان تولید و توسعه خود را به رخ دنیا بکشاند. اینگونه بود که فارغ از میزان فروش نفت، در بخش های دیگر صنعت نفت از جمله صنعت پتروشیمی آنقدر عملکرد درخشان و قابل دفاع و سودآور بود که امریکایی ها تلاش کردند راهی جدیدی برای متوقف کردن آن هم پیدا کنند. اینگونه بود که در سال 97 در کنار تحریم های انحصاری برای افراد و مدیران صنعت نفت و پتروشیمی، صنعت پتروشیمی ایران به شکل مستقل تحریم شد. بر این اساس دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا طی بیانیه ای اعلام کرد که ایالات متحده آمریکا «شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس» و ۳۹ زیرمجموعه و نمایندگی های فروش آن در خارج از ایران را در فهرست سیاه قرار داده است. در دلایل این تحریم تاکید شده است که فروش محصولات پتروشیمی هنوز هم یکی از منابع اصلی دولت ایران است و همین جمله می تواند نشان دهد که صنعت نفت و پتروشیمی ایران در میان چند دهه فشار و تحریم چطور توانسته است روی پای خود بایستد و سودآور و فعال در بازار داخلی و منطقه ای بماند.
توسعه را منتظر پایان تحریم ها نگذاشتیم
موضوع قابل توجه در مورد تحریم ها و بی اثر شدن آن تا حد زیادی برای زندگی عادی مردم و صنعت و اقتصاد ایران این است که با وجود تحریم های سنگین در چند دهه گذشته تاکنون، برنامه ها و اقدام هایی که باید در مسیر استقلال و خودکفایی انجام می شد، محقق شده است. باور به توانستن و خودکفایی، باور به توانایی داخلی و نیروهای متخصص و توان ساخت داخل تجهیزات و نیازهای مختلف در این سال ها کلید موفقیت بوده است. در این سال ها نیز که مذاکرات هسته ای به نام برجام در کش و قوس و باج گیری کشورهای اروپایی و امریکا باقی مانده است، هیچ گاه جریان امور کشور و صنعت در بخش های مختلف منوط به نتایج مذاکرات و برداشته شدن تحریم ها نبوده است و مقام معظم رهبری و مسئولان اجرایی کشور همواره تاکید داشته اند که تحریم ها همان تهدیدی بوده که برای ما تبدیل به فرصت شده است. پرواضح است که تحریم از هر نوعی که باشد، اثر گذارخواهد بود اما نکته مهم در این مقوله شیوه های رویارویی ومقابله برای کم اثر و حتی بی اثر کردن تحریم است؛کاری که جمهوری اسلامی به مدد و همت متخصصان اهل فن در چهار دهه گذشته انجام داده و به موفقیت هایی شگرف در زمینه های مختلف دست یافته است.