نگاهی به قراردادهای فناورانه صنعت نفت با دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی
اصلاح به قصد فناور محور شدن
مشعل همکاری وزارت نفت با دانشگاه ها، سابقه ای طولانی دارد و طی این سال ها، به نقطه ای مطلوب و قابل اتکا رسیده است. از یک دهه قبل تا به امروز، به شکل مشخص قراردادهایی مهم در حوزه های بالادستی صنعت نفت با دانشگاه های مختلف به امضا رسیده و نتایج قابل قبولی هم در پی داشته که بسیاری از آنها می توانند صنعت نفت را دچار تحولات بزرگی کنند و حال در دوره جدید، زمان ارزیابی عملکرد آنها فرا رسیده است.
در حال حاضر در بخش های مختلف صنعت نفت از پروژه ها ی ازدیاد برداشت تا پروژه های پتروشیمی و پالایشی، دانشگاه های مختلف کشور در کنار هم قرار گرفته اند که این همراهی منجر به نتایج پرسود و قابل توجهی شده است. با این حال و در گذر از یک دهه همکاری های متفاوت و جدید، لازم است که این روند مورد بازبینی عملکرد قرار گیرد. به همین دلیل وحید رضا زیدی فرد، معاون مهندسی، پژوهش و فناوری وزیر نفت چندی قبل اعلام کرد که قرار است قراردادهای منعقد شده دانشگاه ها با صنعت نفت اصلاح شوند.
سابقه یک دهه قرارداد های فناورانه با دانشگاه ها
نخستین قراردادهای مشترک صنعت نفت با دانشگاه ها از اوایل دهه 90 با هدف مطالعات ازدیاد برداشت ۹ میدان نفتی و در قالب ۹ قرارداد با دانشگاه ها امضا شد. در مرحله بعد ۱۲ قرارداد به منظور ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی در پایین دست صنعت نفت میان سه شرکت ملی گاز، شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی و شرکت ملی صنایع پتروشیمی و دانشگاه های منتخب به امضا رسید. این قراردادها در چند مرحله بعد هم ادامه داشت. نکته قابل توجه اینکه وزارت نفت از برنامه پنج ساله پنجم توسعه كشور، موظف به اعمال روش هاي بهبود توليد و همچنين ازدياد برداشت از مخازن نفت و گازي و البته رشد بستر دانش بنيادي فناوري در اين حوزه ها بوده که به همین منظور به سمت همکاری با دانشگاه ها و مراکز علمی و فناور رفته است.
موضوع مهم ازدیاد برداشت از مخازن نفتی کشور، یکی از سیاست های مهم و کاربردی از سال های گذشته تا به امروز بوده که در سایه همکاری با دانشگاه ها و مراکز پژوهشی در حال انجام است؛ راهی که منتفع اصلی آن با افزایش درآمد نفتی کشور و همچنین صیانت از این منابع، نسل های فعلی و آینده کشور خواهند بود. این رویکرد با توجه به اینکه میادین زیادی از کشور در حال ورود به نیمه دوم عمر خود هستند، اهمیتی بسزا دارد؛ مسیری که با تلاش دانشگاهیان در حال نتیجه دادن است. به عبارتی می توان گفت که پروژه های ازدیاد برداشت، نیاز به کار تیمی دارد تا طیف وسیعی از رشته های علوم پایه و مهندسی کنار هم و با یکدیگر، در مورد یک مخزن مطالعه کنند و بعد از آن وارد کارهای پژوهشی شوند تا نفت بیشتری از مخازن برداشت شود. مسأله مهم تر اینکه قراردادهای امضا شده در حوزه های پایین دستی همچون تمرکز بر تولید و خلق فرایندها و بهبود فرایندهایی چون تولید متانول، اوره، آمونیاک، شیرین سازی گاز و بخشی از تصفیه نفت هم بوده است. در کنار این موارد، قراردادهایی هم در حوزه اکتشافات با دانشگاه های معتبر به امضا رسیده است.
اهتمام وزارت نفت در عقد قراردادهای «فناوری محور» یا «مسأله محور»
در دولت سیزدهم، همکاری های مشترک با دانشگاه ها یک بار دیگر مورد ارزیابی و باز بینی قرار گرفته و تلاش شده تعامل با دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی بیشتر از قبل ادامه یابد. اسفند 1400 بود که معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم و تعدادی از رؤسای دانشگاه های صنعتی کشور به وزارت نفت رفتند تا با جواد اوجی، وزیر نفت، دیدار و گفت وگو کنند. در این جلسه موضوع ارتباط دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی برای تقویت اقتصاد دانش بنیان در کشور و افزایش حضور دانشگاه ها در پروژه های مطالعاتی مجموعه وزارت نفت و افزایش تولید و اکتشاف منابع نفتی و گازی، افزایش بهره وری در انتقال انرژی، پرهیز از خام فروشی منابع و مباحث مختلف مرتبط با صنعت نفت مطرح و درباره آنها تبادل نظر شد. در آن جلسه وزیر نفت بر ضرورت همکاری بین دانشگاه ها با این صنعت، برای خنثی سازی تحریم ها و ایجاد شرایط فنی و مهندسی مناسب تر برای صنعت نفت تأکید کرد و به معاونان این وزارتخانه دستور داد تا همکاری های لازم را برای پیشبرد اهداف در حوزه دانشگاه و صنعت نفت پیگیری کنند. کمی بعد تر یعنی در روزهای پایانی فروردین 1401 هم نشست بررسی همکاری وزارت نفت با دانشگاه های کشور با حضور جواد اوجی، وزیر نفت؛ محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم و تحقیقات و فناوری و معاونان دو وزارتخانه برگزار شد. وحیدرضا زیدی فرد، معاون مهندسی، پژوهش و فناوری وزیر نفت هم در همین خصوص، از برنامه ریزی ها برای تشکیل کارگروه مشترک وزارتخانه های نفت و علوم به منظور رفع نیازمندی های علمی و فناوری وزارت نفت خبر داد.
وی گفت: این نشست برای ایجاد همکاری و تفاهم بیشتر وزارتخانه های نفت و علوم برگزار شد و مباحث مشترکی بین دو طرف مورد بحث و بررسی قرار گرفت. وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز ضمن ابراز رضایت از نتایج به دست آمده در این نشست مشترک افزود: در بسیاری از موارد به جمع بندی رسیدیم که یکی از مهم ترین نتایج، تشکیل کارگروه مشترک وزارت نفت و علوم، تحقیقات و فناوری به منظور بررسی و پیگیری مسائل مشترک دو وزارتخانه و ارائه گزارش به وزیران برای اجرایی شدن موارد است. معاون امور مهندسی، پژوهش و فناوری وزیر نفت تأکید کرد: همکاری بیشتر در زمینه طرح هایی که از طرف وزارت نفت به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه های مختلف واگذار شده و مراحل مختلف را طی می کند، از جمله مباحث این نشست بود. زیدی فرد تصریح کرد: در این نشست، همچنین مقرر شد وزارت علوم، نیازمندی های علمی و فناوری وزارت نفت را در زمینه مباحث جدیدی که از طرف نفت به عنوان نیازمندی مطرح می شود، برطرف کند. معاون امور مهندسی، پژوهش و فناوری وزیر نفت پیش تر هم در گفت و گو با «مشعل» در مورد قراردادهای مشترک با دانشگاه ها گفته بود: در دوره وزارت گذشته، قراردادهایی به عنوان «قراردادهای میدان محور» با دانشگاه ها امضا شده که بیشتر با هدف همکاری صنعت و دانشگاه و همچنین برطرف کردن نیازهای صنعت نفت بوده است. در این زمینه رویکرد وزارت نفت دولت سیزدهم این خواهد بود که شاید اگر محوریت قراردادها را از «میدان محور» به «فناوری محور» یا «مسأله محور» تغییر دهیم، نتیجه بهتری را شاهد باشیم.
وی افزود: در همین زمینه در نامه ای به وزیر نفت این موضوع را اعلام کرده و ایشان هم موافقت کرده است. هم اکنون نشست هایی با ذی نفعان مربوطه در حال برگزاری است که هرچه سریع تر بتوانیم این موضوع را محقق کرده و قالب قراردادها را به سمت «فناوری محور» سوق دهیم. در نهایت تلاش ما این است که آن دسته از قراردادها را اصلاح و قراردادهای جدید امضا کنیم.
نزدیک شدن به رویای تعامل صنعت نفت و دانشگاه
باید توجه داشت که در جریان این قراردادها و تعامل شکل گرفته بین دانشگاه ها و صنعت نفت که منجر به پروژه های زیادی شده است، به بخش زیادی از بدنه نخبه و دانشگاهی مرتبط با صنعت نفت امیدی تازه تزریق شده تا در کشور و صنعت بومی کشور خودشان باقی بمانند. این تعامل مشترک و ارزنده نتایج بزرگی از درآمدهای چند هزار میلیارد دلاری افزایش ضریب برداشت برای صنعت نفت و کشور تا کاربردی شدن پایاننامههای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا را در پی دارد.
می توان گفت که این قراردادهای مشترک با دانشگاه ها با هر میزان عملکرد و جهت گیری که تاکنون داشته، همچون کاتاليزور برای ارتباط بین صنعت نفت و دانشگاه ها عمل کرده و رویای قدیمی ارتباط مشترک بین این دو حوزه را محقق ساخته است. صنعت نفت که همواره از فضایی صنعتی، خشک و فنی برخوردار بوده، نیاز به فضای علمی و تحقیقاتی دارد که یکی از نتایج خوب این قراردادها، باز شدن پای محققان و دانشگاهیان به صنعت نفت و رفتن به سراغ نیازهای اصلی این صنعت است. اين کار مي تواند ما را ثروتمند و قدرتمند کند و به جاي وابستگي به منابع زير زميني، به جوانان اميدوار و شادابمان که ثروت هاي موجود و در دسترس هستند، متکی سازد.