پزشکی خانواده در صنعت نفت، پیشرو در کشور
پزشکی خانواده ریشه دار در صنعت نفت
سمیه راهپیما اصلی ترین وظیفه سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، حفظ و ارتقای سلامت کارکنان و خانواده های آنهاست که بخش اعظم این خدمات در واحد سلامت خانواده شکل می گیرد. حال باید دید که پزشکی خانواده چگونه در سطح جهان و ایران شکل گرفته و به چه نحوی وارد صنعت نفت شده است؟ برای جویا شدن از اهمیت این موضوع، گفت وگویی با دکترکوروش هاشمی اصل، متخصص پزشکی خانواده و مسؤول واحد پزشکی خانواده بهداشت و درمان صنعت نفت انجام شده است که در ادامه می خوانید:
ابتدا درباره تاریخچه پزشکی خانواده در ایران و جهان توضیحی بفرمایید؟
با پیشرفت علم پزشکی و تخصصی شدن ارائه خدمات در این حوزه،کشورهای متمدن و صنعتی شروع به تربیت متخصصان حوزه های مختلف طب با هزینه های بسیار زیاد کردند و تعداد متخصصان آنها روبه افزایش بود؛ اما بعد از مدتی مشاهده کردند که با توجه به هزینه زیادی که صرف شده، عملاً به اهداف خود در حوزه سلامت، از جمله افزایش امید به زندگی و ارتقای شاخص های سلامت نرسیده اند، از این رو پس از بازنگری فرایندها و انجام تحقیقات گسترده، به اهمیت نقش خدمات اولیه سلامت در جامعه پی بردند و شروع به برنامه ریزی در این زمینه کردند. براین اساس بود که در دهه60 میلادی سیستمی به نام پزشکی خانواده در آمریکا طراحی شد. در این سیستم، سلامت یک جمعیت مشخص را به یک پزشک عمومی می سپردند که علاوه بر طب، دوره های مدیریتی را هم گذرانده بودند ودر کنار آنها، افرادی با عنوان مراقب سلامت یا پرستار خانواده حضور داشتند. اینگونه بود که بتدریج در تمامی کشورهای برتر در حوزه سلامت، سیستم پزشکی خانواده راه اندازی شد. در ایران نیز از دهه 60 خورشیدی، خانه های بهداشت در کشور تاسیس شد و شبکه بهداشت و سیستم ارجاع به وجود آمد که توانست به سیستم بهداشتی کشور کمک بسیاری کند.
حتی در این دهه، خانه های بهداشت ایران به عنوان الگوی جهانی مطرح شدند و کشورهای اروپایی و آسیایی، با الگوبرداری از این مدل و اجرای آن در کشور خود، توانستند در مرحله اول بیماری های واگیردار و عفونی را تا حد زیادی کنترل کنند.
در حال حاضر چه کشور هایی از سیستم پزشکی خانواده استفاده می کنند؟
سیستم پزشکی خانواده، یک روش پیشرفته ارائه خدمات سلامت است که بیشتر کشورهای توسعه یافته در جهان، از آن به عنوان پایه ارائه خدمت سلامت در جامعه استفاده می کنند. برای روشن شدن موضوع باید به این نکته اشاره کنیم که در دنیا، نوعی روش رتبه بندی وجود دارد به نام سیستم لگاتوم، که در این سیستم 167 کشور دنیا بر اساس 12 شاخص مانند اقتصاد، فرهنگ، سیاست، دسترسی به منابع طبیعی، بهداشت و. ..رتبه بندی شده اند.
10 کشور برتر در این سیستم، کشورهای اسکاندیناوی، دانمارک، نروژ، سوئد و. . است؛ اما اگر تنها، شاخص بهداشتی کشورها مد نظر باشد، کشورهای آسیایی مانند ژاپن، سنگاپور، کره جنوبی و. .. در رتبه های نخست قرار می گیرند. با بررسی سیستم سلامت این کشورهای برتر می توان دید که در تمامی آنها اصل و اساس ارائه خدمات، بر پایه پزشکی خانواده استوار بوده و عمده ترین علت پیشرفت و دسترسی به رتبه های بالای جهانی اتکا به این سیستم است.
سلامت خانواده از چه زمانی در کشور اجرایی شد؟
پایه پزشکی خانواده در کشور، با راه اندازی خانه های بهداشت و نظام شبکه در روستاها بنیان نهاده شد؛ اما از حدود 20 سال پیش، نگاهی جدی تر به این مقوله صورت گرفت و سعی شد که نظام پزشکی خانواده در شهرهای کشور به اجرا درآید؛ اما در قسمت شهری این کار موفقیت آمیز نبود؛ زیرا سیستم بیمه ای یکپارچه در کشور وجود نداشت و در کل، زیر ساخت های لازم فراهم نبود. در حال حاضر در روستاهای کشور و دو استان مازندران و فارس، سیستم پزشکی خانواده در حال اجرا ست.
ورود پزشکی خانواده در وزارت نفت چگونه بود؟
در واقع سیستم سلامت خانواده در صنعت نفت، از ابتدای شکل گیری این صنعت و راه اندازی بهداشت و درمان صنعت نفت، به عنوان بازوی سلامت آن به نوعی فعال بود؛ اما از حدود 20 سال پیش به صورت جدی تر به این مبحث پرداخته شد و با توجه به دیدگاه های مدیران وقت، برنامه ریزی اساسی برای راه اندازی نظام سلامت خانواده نفت صورت گرفت. بر این اساس، دستورعمل ها و فرم های پرونده سلامت در خود سازمان تهیه و آموزش های لازم برمبنای آخرین داده های جهانی طراحی و اجرا و بتدریج پرونده سلامت برای تمامی خانواده های تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت تشکیل شد. در این نظام ارائه خدمات وضعیت سلامت یک جمعیت 1500 تا 2500 نفری، به یک تیم سلامت متشکل از پزشک، پرستار، ماما، مشاوران تغذیه و روان، سپرده می شود و از آنجا که در صنعت نفت، پوشش بیمه ای یکسانی وجود دارد و اطلاعات جمعیت تحت پوشش تا حدود زیادی در دسترس است، این سیستم توانسته پایدار بماند و موفق عمل کند.
چگونه می توان به شاخص های سیستم خانواده دست یافت؟
همگام با دنیا مشاهده کردیم که در ایران و به تبع آن در صنعت نفت، شایع ترین علت مرگ و میر، بیماری قلبی و عروقی است، بنابر این روی عوامل تشدید کننده این بیماری مطالعاتی انجام دادیم و به منظور کنترل چهار ریسک فاکتور آن، یعنی دیابت یا همان قند خون بالا، فشارخون بالا، چربی خون بالا و چاقی برنامه ریزی لازم صورت گرفته است. بر این اساس، هر ساله برنامه های عملیاتی تدوین و به مناطق اعلام می شود و در بازه های زمانی مشخص، مورد پایش و ارزیابی قرار می گیرد و سالانه گزارش های کاملی از آن تهیه می شود که مبنای برنامه ریزی برای سال های بعد است.