پساب ها و فاضلاب های صنعتی به کمک پژوهشگاه صنعت نفت مدیریت می شوند
چرخه بازیافت در جریان است
مشعل یکی از چالش های فضاهای صنعتی، فاضلاب است و باید با شرایط متفاوت و خاصی مدیریت و دفع شود و صنعت نفت یکی از مجموعه هایی است که از کوچک ترین تا بزرگ ترین واحدهایش فاضلاب صنعتی دارند و این موضوع همواره یکی از دغدغه های این صنعت بوده است. بخش زیادی از فاضلاب صنعتی در واقع همان آبی است که در فرآیند تولید و ساخت یک محصول تجاری مورد استفاده قرار گرفته و به عنوان محصول ثانویه ماهیت اولیه خود را از دست می دهد و با تغییر در ماهیت و شکل و بو و رنگ از سیستم خارج می شود. فاضلاب صنعتی انواع مختلفی دارد که متناسب با محصول، موقعیت جغرافیایی و شیوه دفع این تفاوت ایجاد می شود اما نکته مهم و فراگیر این است که در هر واحد صنعتی بزرگ و کوچک، الزام به دفع بهداشتی و ایجاد چرخه بازیافت وجود دارد و واحدهایی که این موارد را رعایت نکنند، متخلف محسوب و جریمه می شوند؛ با وجود این فاضلاب و پساب های صنعتی در واحدهای زیرمجموعه صنعت نفت متفاوت و با حساسیت های خاص خودشان هستند که از گذشته تا امروز مورد ارزیابی و رسیدگی قرار گرفته است و پژوهشگاه صنعت نفت یکی از مجموعه های مهم و پیشتاز در رسیدگی به این موضوع است.
با توجه به حوزه گسترده عملیات صنعت نفت در کشور و تنوع عملیات و شرکت های زیرمجموعه و ارتباط نزدیک و تنگاتنگ حوزه های عملیاتی با منابع آبی، خاکی و جانوری، موضوع تصفیه پساب های صنعتی اهمیت ویژه ای دارد و حساسیت های زیست محیطی زیادی در این حوزه مطرح است. پژوهشگاه صنعت نفت در کنار پیگیری ایجاد سیستم تصفیه پساب صنعتی در درون مجموعه خود به عنوان یکی از بزرگ ترین مجموعه های پژوهشی و آزمایشگاهی کشور، تلاش کرده است در جهت نیاز شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت هم پیشتاز باشد.
فعال در حوزه پساب و فاضلاب های صنعتی
پژوهشگاه صنعت نفت به طور مشخص اقدام به تشکیل پژوهشكده محيط زيست و بيوتكنولوژی با سه گروه تحقيقاتي ميكروبيولوژي و بيوتكنولوژي، تصفيه و بازيافت آب و اكولوژي و كنترل آلودگي محيط کرده است. رسالت اصلی پژوهشكده محيط زيست و بيوتكنولوژي، تحقيق و توسعه در زمينه شناسايي مشكلات زيست محيطي صنايع مختلف بويژه صنايع نفت، گاز و پتروشيمي و ارائه راهكارهاي موثر براي رفع آنهاست. همچنین معرفي روش هاي زيستي و فرآيندهاي سازگار با محيط زيست به منظور پيشگيري، پايش، كنترل و همچنين كاهش يا حذف آلاينده هاي زيست محيطي، از ديگر اهداف و فعاليت هاي اين پژوهشكده است. پژوهشکده تلاش می کند با انجام پژوهش هاي بنيادي، كاربردي و توسعه اي در زمینه ارائه فناوري هاي نوين و توسعه دانش هاي فني موجود به منظور تأمين نيازها و رفع معضلات زيست محيطي و فرآيندي صنايع نفت، گاز و پتروشيمي با رويكرد توسعه پايدار و دانايي محور اقدام کند. در این میان گروه تصفیه و بازیافت آب، بیشترین ارتباط را با موضوع فاضلاب صنعتی دارد و براي حل مشكلات محیط زیستی صنعت نفت در حوزه آب، فاضلاب و پسماند فعاليت می کند و تاکنون تجارب ارزنده متعددي در اجراي پروژه هاي کاربردي و توسعه اي در زمينه طراحي، اجرا، نصب و راه اندازي سيستم هاي تصفيه آب و فاضلاب های بهداشتي و صنعتي و پسماند داشته است. به این ترتیب ارائه خدمات مهندسي و مشاوره اي و انواع خدمات آزمايشگاهي لازم براي صنعت در زمينه تصفيه آب و فاضلاب و مديريت پسماند بر اساس استانداردهاي معتبر ملي و بين المللي و مطالعه، پیگیری و بومی سازی فناوري هاي نوين در زمينه سيستم هاي تصفيه آب و فاضلاب و طراحي، ساخت، نصب، راه اندازي و راهبري سيستم هاي تصفيه آب و فاضلابهاي صنعتي و بهداشتي (به صورت EPCC) در دستور کار این مجموعه است. پروژه هایی همچون اجرای سامانه های غشايی NF-RO و MF-UF، سامانه کامل لجن فعال، سامانههاي DAF، MBR، CPI، UASB، RBC، عريان ساز (Stripper)، سپتيك پيشرفته، گندزدايي UV، ستون هاي كربن فعال و حوضچه های تقطير خورشيدي و شبنم خورشیدی در دستور کار این مجموعه است که با همکاری شرکت ها و زیرمجموعه های اجرایی صنعت نفت اجرایی می شود. برخی دستاوردهاي صنعتي این گروه شامل طراحي، ساخت، اجرا و راه اندازي واحد جداسازي آب، مايعات نفتي و لجن آلوده به مواد هيدروكربني در پساب صنعتي بخش پایين دستي شركت پالايش گاز شهيد هاشمي نژاد، امكان سنجي استفاده مجدد از آب هاي دورريز برج هاي خنك كننده شركت صنايع پتروشيمي كرمانشاه یا انتخاب فرايند و تهيه شرح پيمان احداث كارخانه كمپوست در جزيره سيري می شود. این مجموعه تاکنون برخی راه حل های صنعتی را برای انجام پروژه های تحقیقاتی و اجرایی، ارائه کرده که برخی از آنها شامل سامانه جداکننده نفت از آب CPI) InterceptorCorrugated Plate)، سامانه شناورسازی به کمک هوای محلولDAF) Dissolved Air Flotation )و هاضم هوازی لجن است. در ادامه می توان چند مورد از سامانه های اجرایی شده در این حوزه را معرفی کرد. مواردی مثل سامانه بيوراکتور غشايي (MBR) - الياف توخالي که در تصفيه بيولوژيکي هوازي انواع فاضلاب (بهداشتي، صنعتي، شهري و...) مورد استفاده قرار می گیرد، واحد پيشتاز غشايي قابل حمل (ميکروفيلتراسيون / اولترافيلتراسيون) ميکروفيلتراسيون (لوله ا ي و حلزوني) اولترافيلتراسيون (لوله ي، حلزوني و الياف توخالي) که برای جداسازي ذرات جامد و مايع از آب و فاضلاب در واحدهای صنعتی کارکرد زیادی دارد و یا سامانه تصفيه بيولوژيکي بي هوازي با جريان رو به بالا (UASB) که در تصفيه بيولوژيکي بي هوازي انواع فاضلاب (بهداشتي، صنعتي، شهري و...) کارکرد زیادی دارد.
فعال بودن چرخه فاضلاب در واحدهای صنعتی نفت
آنچه به عنوان فاضلاب صنعت نفت مطرح است، معمولا شامل مقادیر زیادی پساب حاوی روغن، آب و لجن از فعالیت ها و فرآیندهای موجود در صنعت نفت است که تخلیه این پساب ها به محیط پیرامونی نه تنها محیط زیست را آلوده می کند بلکه باعث کاهش عملکرد روغن و آب می شود. این مقادیر صنعتی معمولا در مایعات حفاری، برش، مواد شیمیایی تصفیه چاه، آب خنک کننده، فرآیند، آب شست و شو و زهکشی، خرده کاری و نشت، فاضلاب بهداشتی و فاضلاب کارکنان به وجود می آید. به عنوان نمونه در پالایشگاه ها به دلیل استفاده از حجم نسبتاً زیاد آب، چهار نوع فاضلاب شامل آب خنک کننده، آب فرآوری، آب سطحی حاصل از بارندگی (یعنی رواناب سطح آب) و فاضلاب بهداشتی تولید می شود. تولید فاضلاب در کارخانه های پتروشیمی می تواند از عملیات فرآیند (به عنوان مثال چگالش بخار، آب فرآوری شده و سوزانده شده در کراکرها)، خنک کننده برج خنک کننده، خنک کننده پمپ و کمپرسور، تخلیه ناحیه کاربری آسفالت، آب خنک کننده و رواناب آب سطحی بارندگی باشد. مضرات فاضلاب تولیدی در صنعت نفت از این جهت است که غلظت نمک موجود در این فاضلاب ممکن است از مقدار کم تا 300 هزار میلی گرم در لیتر باشد. غلظت کل کربن آلی (TOC) بین 0 تا 1500 میلی گرم در لیتر و غلظت روغن و گریس (O&G) بین 2 و 565 میلی گرم در لیتر است. فرسایش و تغییر در پوشش گیاهی طبیعی و رسوب نمک از تأثیرهای منفی محیطی در تخلیه سطحی حجم زیادی از آبهای تولید شده است و به همین دلیل برای جلوگیری از آسیب های جدی در محیط زیست و تأمین منبع آب برای استفاده های مفید، توسعه فرایندهای درمانی امکان پذیر و اقتصادی برای آبهای تولیدی بسیار حیاتی است. در حال حاضر بخش قابل توجهی از واحدهای صنعتی نفت دارای گواهینامه های سبز از سازمان محیط زیست برای دفع بهداشتی فاضلاب و ایجاد چرخه بازیافت پساب در داخل مجموعه خود هستند و دیگر هیچ فاضلابی از این مجموعه ها خارج نمی شود. در این سیستم ها فاضلاب و پساب صنعتی در چرخه ای طولانی از گندزدایی تبدیل به آب قابل بازیافت شده و مجدد برای مصارف مصرفی و فضای سبز مورد استفاده قرار می گیرد. نکته قابل توجه در مورد تصفیه و دفع فاضلاب صنعتی در صنعت نفت این است که واحدهای اچ اس ای زیرمجموعه های نفت به شکل مستقیم و بی واسطه حوزه های احتمالی بروز مشکل و بروز آسیب محیط زیستی را بی وقفه پیگیری می کنند و در ارتباط مستقیم با ادارات محیط زیست استانی قرار دارند و گزارش دهی مستمر ماهانه و سالانه انجام می شود.