نشست مجمع کشورهای صادر کننده گاز برگزار شد
فصلی نو در انتظار جی ئی سی اف
جی ئی سی اف در گذر تاریخ
از منظر تاریخی، مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF)، سازمان تازه بنیانی است که ایران، روسیه، قطر و تعدادی از دیگر کشورهای صادرکننده گاز، در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۸ تأسیس کردند. ایده اولیه تأسیس چنین سازمانی از جانب ایران بود و سنگ بنای تاسیس سازمانی برای همکاری و هماهنگی بیشتر میان کشورهای دارنده ذخایر بزرگ گاز طبیعی، برای اولین بار 10 بهمن ماه 1385 از سوی ایران در دیدار مقام معظم رهبری (مدظله العالی) با ایگور ایوانف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه مطرح شد.
ایشان با اشاره به وجود نزدیک به نیمی از ذخایر گاز جهان در روسیه و ایران پیشنهاد کردند:« این دو کشور با کمک یکدیگر می توانند بنای یک سازمان مربوط به همکاری های گازی را همچون اوپک پایه گذاری کنند.» که بعدها در سفر مقام های روسی به قطر، یکی دیگر از کشورهای دارنده ذخایر عظیم گازی این پیشنهاد به آن کشور نیز ارائه و مورد موافقت مقام های دوحه قرار گرفت.در واقع باید گفت تحولات در عرصه بازارهای انرژی جهان، پیدایش دورنمایی روشن تر برای گاز طبیعی و روند رو به افزایش سهم این حامل انرژی در تركیب انرژی مصرفی جهان، ایران را بر آن داشت تا در مسیر تشكیل نهادی متشكل از كشورهای عمده تولید و صادركننده گاز طبیعی گام بردارد.وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران با برگزاری اولین اجلاس كارشناسان بلندپایه كشورهای صادركننده گاز در تهران در تاریخ ۱۳-۱۴ اسفند ماه ۱۳۷۹ (۳-۴ مارس ۲۰۰۱)، در تشكیل این نهاد، ابتكار عمل را به دست گرفت كه متعاقب آن نخستین اجلاس وزیران این كشورها را در تاریخ ۲۹-۳۰ اردیبهشت ۱۳۸۰ در تهران برگزار كرد. در این اجلاس بود كه تشكلی به نام «مــجمع كشـورهای صـادركننده گــاز» (Gas Exporting Countries’ Forum) به وجود آمد. در این اجلاس اعضای مجمع توافق كردند كه این نهاد به صورت غیررسمی به فعالیت های خود ادامه دهد؛ از این رو تا چند سال بعد، تدوین اساسنامه، مقررات اداری و مالی، تعیین حق عضویت و به تبع آنها ایجاد دبیرخانه ای دائم ضروری تشخیص داده نشد.
اعضای مجمع در این دوره به صورت یك نهاد غیررسمی در جلسات خود به تبادل نظر و اطلاعات در چارچوب اهداف مورد توافق مجمع مشتمل بر طرح های توسعه گاز در جهان، توازن بین عرضه و تقاضای گاز، فناوری های اكتشاف، تولید و حمل ونقل گاز و هزینه های مربوطه، ساختار بازارهای گاز (منطقه ای و جهانی)، صادرات گاز به وسیله خط لوله و به شكل گازطبیعی مایع شده (LNG)، مقوله های تجاری صادرات گاز، رقابت گاز با سوخت های جایگزین، اقتصاد گاز طبیعی فشرده (CNG) و تبدیل گاز به مایع (GTL)، چارچوب های قراردادی اجرای پروژه های گاز، راه ها و روش های بهبود و ارتقای سهم گاز در تركیب انرژی مصرفی و همچنین مصارف دیگر گاز، موافقت نامه های زیست محیطی و تأثیر آنها بر مصرف گاز و... بپردازد.این مجمع از نظر کارشناسی در زمینه های مختلف از جمله بازار گاز، مدل عرضه و تقاضای این بازار، برآورد قیمت گاز، تبادل و جمع بندی اطلاعات در حال رسیدن به بلوغ است و اکنون به مهم ترین نهاد بازیگر گاز در عرصه بین المللی تبدیل شده است.
6 اجلاس 6 کشور
نخستین نشست سران جی ئی سی اف ۱۵ دسامبر ۲۰۱۱ (۲۴ آبان ۱۳۹۰) در دوحه، دومین نشست سران جی ئی سی اف یکم ژوئیه ۲۰۱۳ (۱۰ تیر ۱۳۹۲) به میزبانی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، سومین نشست سران جی ئی سی اف ۲۳ نوامبر ۲۰۱۵ (۲ آذرماه ۱۳۹۴) به میزبانی حسن روحانی، رئیس جمهوری وقت ایران، چهارمین نشست سران جی ئی سی اف ۲۴ نوامبر ۲۰۱۷ (سوم آذرماه ۱۳۹۶) به میزبانی اوو مورالس، رئیس جمهوری وقت بولیوی وپنجمین نشست سران جی ئی سی اف ۲۹ نوامبر ۲۰۱۹ (هشتم آذرماه ۱۳۹۸) به میزبانی اوبیانگ امباساگو، رئیس جمهوری گینه استوایی برگزار شد. نکات کلیدی مورد بحث و نظر در طول برگزاری پنج اجلاس سران مواردی همچون تقویت نقش این مجمع، افزایش همکارهای جهانی به منظور حفاظت از منافع اعضا، حفظ اصول مبادلات بین المللی و تقویت نقش بنیادی قراردادهای بلندمدت، تقویت منافع کلی اجتماعی- اقتصادی ناشی از منابع گاز طبیعی کشورهای عضو، سرمایه گذاری کافی در همه بخش های زنجیره ارزش گاز طبیعی در زمان مناسب برای تأمین نیاز روزافزون جهانی، کمک به گذار به انرژی های پاک و تحقق اهداف توسعه پایدار، جذب سرمایه در پروژه های زیرساختی گاز، گسترش و ارتقای مسیرهای کارآمد همکاری میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان گاز در همکاری با سازمان های انرژی منطقه ای و جهانی برای آسان سازی دستیابی به مصرف جهانی گاز، ارتقای مصرف گاز طبیعی به عنوان پاک ترین سوخت فسیلی با نقش حیاتی آن در ترکیب انرژی جهانی به منظور نیل به اهداف توسعه پایدار برای یک منبع انرژی پاک، قابل اعتماد و کارآمد و تقویت تلاش ها برای سرمایه گذاری های مشترک میان کشورهای عضو با هدف عرضه قابل اعتماد گاز طبیعی به بازارهای جهانی بوده است.حالا ششمین نشست سران جی ئی سی اف در دوره ای برگزار شد که گاز در مقایسه با زمان تولد این مجمع و همچنین تمامی ادوار، هیچگاه نقش مهم امروز را در بازارهای جهانی نداشته است. ایران نیز در این اجلاس در بالاترین سطح شرکت کرده است.
ضرورت ارتقای جایگاه جی ئی سی اف با ایفای نقش جدید گاز
اگر چه برخی کارشناسان معتقدند با توجه به برخورداری از پتانسیل های عظیم ذخایر گاز اعضای مجمع، جی ئی سی اف در حد انتظار ظاهر نشده است؛ اما شرایط امروز تقاضا برای گاز فصل نوینی را فراهم ساخته که می توان شاهد نقش آفرینی متفاوت و موثرتر از سوی این مجمع بود.نمی توان انکار کرد که گاز آرام آرام در حال کسب جایگاه نفت در جهان است و تقاضا برای آن در دهه های اخیر روندی افزایشی را تجربه کرده است و بی اغراق باید با قوت اعلام کرد که جهان به پایان عصر نفت نزدیک شده است و کارشناسان بر این باورند که تا دو دهه آینده، نفت جای خود را به انرژی دیگری خواهد داد. منابع عظیم قابل دسترس، تلاش جهانی برای کاهش گازهای گلخانه ای و آلاینده ها، سهولت مصرف نهایی، ارزش های مصرفی مناسب، هزینه زیست محیطی کم، تنوع مصرف در بخش های مختلف اقتصاد از جمله امتیازهای مناسب این حامل انرژی در مقایسه با نفت است و اینگونه است که شاهد تغییرات چشمگیر در بازار گاز طبیعی هستیم.افزون بر مزیت هایی که به آنها اشاره شد، نباید از ایفای نقش کلیدی گاز در دوره پساکرونا برای جبران تبعات بحران شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد غافل بود. این گاز طبیعی است که می تواند به عنوان منبع انرژی پاک و مقرون به صرفه و قابل اعتماد، نقشی کلیدی در زمان بازیابی و ترمیم اقتصادی کشورها ایفا کند. در این باره، تاکنون چند کشور برنامه های خود را برای دوران بازیابی و ترمیم اقتصادی پس از بحران همه گیری کرونا اعلام کرده اند. از جمله استرالیا که محور بازاریابی اقتصادی آن در دوره پساکرونا، جایگزینی نیروگاه های زغال سنگ با گاز طبیعی و حمایت از افزایش تولید گاز طبیعی خواهد بود.در این میان نمی توان از واکنش بازار گاز به شوک های همه گیری کرونا غافل بود که عرضه کنندگان جهانی گاز طبیعی و به ویژه ال ان جی با وجود محدودیت های دوران کرونا و تأخیر در پروژه ها به عرضه پایدار این منابع انرژی ادامه دادند و حتی کمبود دیگر انواع انرژی را نیز در این دوران بحرانی جبران کردند.آژانس بین المللی انرژی (IEA) نیز با مدنظر قراردادن موضوع تغییر شرایط بازار حامل های انرژی، از جمله بازار گاز طبیعی پیش بینی کرده است که تقاضای جهانی گاز با پیشی گرفتن از تقاضای زغال سنگ به مهم ترین رقیب نفت برای تامین نیازهای انرژی جهان تبدیل می شود.این آژانس گزارش داده است: تقاضای جهانی گاز تا پیش از سال 2030 از تقاضا برای زغال سنگ پیشی می گیرد و حدود سال 2035 به مهم ترین رقیب نفت در تامین نیازهای انرژی جهان تبدیل می شود.با ترسیم فضای فوق از گاز طبیعی می توان تقویت و نقش آفرینی بهتر و تغییر رویکرد مجمع کشورهای صادرکننده گاز را انتظار داشت تا این مجمع ظرفیت خود را برای تبدیل شدن به یک منبع یکپارچه و قابل اعتماد عرضه گاز افزایش دهد. در این میان فرصتی یگانه برای ایران فراهم آمده که اگر روزی بانی ایجاد مجمع کشورهای صادرکننده گاز شد؛ امروز با دیپلماسی مناسب که از ابتدای دولت سیزدهم دنبال شده و به توفیق های مناسب دست یافته است، با برچیده شدن تحریم ها ایران را به قطب گازی منطقه به عنوان مرجعی برای قیمت گذاری گاز بدل سازد؛ موضوعی که برای دومین دارنده ذخایر گازی جهان، دور از دسترس نخواهد بود.