شرکت ملی نفت ایران از انقلاب 1357 تا فجر 1400
نفت پیروز میدان
مشعل گذشت بیش از چهار دهه از انقلاب اسلامی ایران که کارکنان صنعت نفت در آن نقشی بی بدیل داشتند و از فعالیت آنان به عنوان موتور محرک و برگ زرین آن ایام یاد می شود، فرصت مناسبی برای این ارزیابی است که «پس از 43 سال در بخش های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... در چه جایگاهی ایستاده ایم.» اگر بخواهیم این گزاره را در صنعت نفت ایران مورد ارزیابی قرار دهیم، باید بدانیم که با تلاش کارکنانی از جنس همان ایام انقلاب، شاخص های مختلف این صنعت با گذر از چندین دهه به توان رشد، پیشرفت و خودکفایی رسیده است و در جایگاه مطمئن، امیدوارکننده و پایداری قرار دارد. رتبههای مهمی که بخش اعظمی از آن با تلاشی شگرف در گرماگرم تحریم های غیرعادلانه و یک طرفه آمریکا حاصل شده است. اگر بخواهیم گذری کوتاه به وضعیت صنعت نفت در آن ایام داشته باشیم، بررسی های انجام شده نشان می دهد كه توليد نفت خام غيرصيانتي قبل از انقلاب اسلامي در مسیر افزايش سود شركت ها و كارتل هاي نفتي و تأمين سوخت ارزان براي كشورهای صنعتي صورت می گرفت. اين حجم بالاي توليد كاملا با اصول توليد صيانتي مغایرت داشته و دليلي بر توان توليد براساس اصل بهینه سازی و ظرفيت پايدار توليد نبوده است.
صنعت نفت ايران تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در اختيار شرکت های خارجي قرار داشت، به طوري كه بدون توجه به نوع مخازن نفتي ايران، عدم استفاده از روش های صحيح توليد و اجراي پروژه های صيانت از مخازن، سعي در استخراج و چپاول هرچه بيشتر و سریع تر از اين مخازن داشتند و به این ترتیب مخازن نفتي ايران روز به روز فرسوده تر شدند. با انقلاب اسلامی ایران اما ورق برگشت و امروز متخصصان و شرکت های ایرانی سردمدار انقلاب صنعتی در صنعت نفت هستند و طرح های مختلفی به مدد صیانت و امانت از این ذخایر زیرزمینی آمده اند. با این حال نباید فراموش کنیم که شرایط اقتصادی ناشی از تحریم ها و جنگ اقتصادی دهه های اخیر این مقاطع را به برهه ای خاص از تاریخ پس از انقلاب بدل ساخته است و آمار بومی سازی، توسعه صنعتی و جلوگیری از توقف صادرات نفت خام از دستاوردهای مهمی است که در همین شرایط سخت به آن نائل آمده ایم. بد نیست بدانیم که جمهوري اسلامي ايران با دارا بودن 1200 میلیارد بشكه معادل نفت خام ذخاير هيدروكربوري، جايگاه ممتازي در ميان كشورهاي دارنده سوخت های فسيلي دارد؛ جايگاهي بی مانند كه به تنهايي يكي از محورهاي اصلي ترسیم کننده نقشه ديپلماسي كشور است. دستيابي به منابع ارزشمند هيدروكربوري و استحصال فرآورده های سوختي زيرزميني، هدفي است كه تلاش شده است تا با به کارگیری شیوه های نوين فناوري صنايع نفت و گاز، ميزان استحصال نفت خام و گاز افزايش يابد.
ذخایر از 57 تا امروز
با مقایسه ای گذرا از سال 57 تا امروز، ذخایر هیدروکربور مایع قابل برداشت کشور در آن مقطع حدود ۸۸ میلیارد بشکه بوده است و از آن زمان تا امروز با به كارگيري فناوری های روزآمد، امكان استحصال حدود ۳۴۰ میلیارد بشكه معادل نفت خام از اين ذخاير زيرزميني محرز شده است كه در مقايسه با نرخ توليد فعلي، پیش بینی می شود امكان برداشت از اين منابع خداداد تا 100 سال آینده وجود داشته باشد. اين در حالي است كه محاسبه اين رقم با میانگین ضریب برداشت ۲۵ درصدي صورت گرفته و بدون شك با ارتقاي دانش روزآمد و تجهيز صنايع نفت و گاز به جديدترين یافته های پژوهشي، اين رقم از پیش بینی کنوني بسيار فراتر خواهد رفت؛ افزون بر آن هنوز لایه های پرشمار زمین شناسی وجود دارد که کشفیات آن بررسی نشده و بعدها به ذخایر نفت و گاز ایران اضافه خواهند شد.از مقطع تا امروز به جایگاهی رسیده ایم که شركت ملي نفت ايران به عنوان عهده دار تمامي فعالیت های بالادستي صنعت نفت، حدود ۴۰۰ مخزن نفت و گاز و حدود ۱۲۰۰ میلیارد بشکه معادل نفت خام هیدروکربور زیرزمینی دارد که ۳۴۰ میلیارد بشکه از این ۱۲۰۰ میلیارد بشکه را با روش های معمول و اولیه می تواند به تولید برساند. همچنین برخورداری ایران از حدود ۲۴ پالایشگاه گازی، بیش از ۱۳۰ واحد فرآورشی و بهره برداری و حدود ۱۴۰ دکل حفاری خشکی و دریایی در کشور، توان مطلوب دریانوردی و شناوری، مجهز بودن به ناوگان کشتی حمل نفت، فرآورده و میعانات گازی با توان لجستیک بالا و از همه مهم تر توان بالای تخصصی نیروی انسانی کشور در بخش بالادستی هم تراز رده های بالای دنیا ترسیم کننده بخشی مختصر از امروز صنعت نفت ایران است.براساس آخرین برنامه ریزی، قرار است در ۱۰ سال آینده تولید روزانه گاز به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب و ظرفیت تولید نفت خام کشور نیز به ۵میلیون بشکه برسد. افزون بر آن این آمادگی وجود دارد که ظرفیت پالایش نفت خام و صادراتی کشور به ۱.۵ برابر پیش از تحریم ها برسد که تمامی اینها گویای توان هیدروکربوری زیرزمینی فراوان ایران است. علاوه بر مسیر طی شده، راهبرد مجموعه نفت این است که با مطالعات گسترده ای که در برنامه دارد، شناخت از ذخایر زیرزمینی را افزایش دهد و بتواند ذخایر هیدروکربوری را برای کشور احراز و دارایی های زیرزمینی را در زنجیره ارزش به حداکثر ثروت روزمینی تبدیل کند.
آهنگ توسعه در میادین مشترک
اگر تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، میدان فروزان و میدان هایی در دریا با امارات مشترک داشتیم و با عراق فقط میدان نفت شهر بهره برداری می شد؛ اما اکنون میدان های زیادی مانند میدان های غرب کارون، یادآوران، آزادگان، یاران، پارس جنوبی، بلال، آذر و... به این لیست اضافه شده است و در این راه به توفیق مناسبی در مقطع چهار دهه دست یافته ایم. در یک نمونه می توان به تحقق بخش مهمی از طرح های میدان های مشترک به ویژه در غرب کارون اشاره کرد که اگرچه راه زیادی باقی مانده است، اما در شرایط موجود افزایش بیش از 5 برابری تولید نفت را شاهد هستیم.
نگاهی به پایتخت گاز ایران
پارس جنوبي، به عنوان مهم ترین و بزرگ ترین پروژه تاريخ صنعت نفت ايران، ماحصل بيش از چند دهه تلاش شبانه روزی در سنگر صنعت نفت است و ماحصل تلاش ها، تكميل حداکثری طرح های مربوط به فازهاي 28گانه اين ميدان مشترك است و گام های عملي در مسير ايجاد ظرفيت توليد روزانه هزار ميليون مترمكعب گاز در كشور طي آينده نزديك برداشته شده است. امروز در نقطه ای ایستاده ایم که ایران از قطر که برداشت از مخزن مشترک پارس جنوبی را زودتر از ما آغاز کرده است، پیشی گرفته و پیشتاز شده ایم. در این میان از دستاوردهاي قابل توجه كه درنتیجه برنامه ریزی دقيق براي افزايش تولید گاز در كشور انجام شده است، ثبت ركورد توليد در ميدان گازي پارس جنوبي است كه برای اولین بار تولید گاز از اين ميدان تا پايان آذرماه امسال و در دولت سیزدهم به رقمي در حدود ۷۰۵ میلیون مترمکعب رسیده كه بيش از برنامه بوده است و همچنان روند افزايشي دارد.
توسعه لایه نفتی پارس جنوبی
از دیگر اقدام های مهم در دوران پس از انقلاب، توسعه لایه نفتی میدان پارس جنوبی است که با بهره برداری از فاز اول این طرح افزون بر ایجاد ظرفيت توليد روزانه ۳۵ هزار بشکه نفت خام، درآمد سالانه 510 ميليون دلار محصولات توليدي براي كشورمان فراهم شده است.