تاریخچه صنعت انتقال فراورده های نفتی (بخش دوم)
صنعت انتقال به عنوان صنعتی وفادار به پالایش و صادرات، کار خود را همزمان با راه اندازی نخستین پالایشگاه کشور (پالایشگاه آبادان) آغاز کرد و در کنار این صنعت به رشد و شکوفایی خود در بیش از یک قرن گذشته ادامه داد. در شماره گذشته هفته نامه «مشعل»، بخش نخست تاریخچه صنعت انتقال فراورده های نفتی منتشر شد. در ادامه بخش دوم این گزارش را می خوانید.
نخستین خط لوله انتقال فراورده های نفتی
در سال 1939 میلادی (1318 شمسی) نخستین خط لوله انتقال فراورده های نفتی در کشور (نفت سفید) به طول ١٢١ کیلومتر، به قطر چهار اینچ و با قدرت حمل یکصد هزار تن در سال احداث شد که فراورده های نفتی پالایشگاه آبادان را به اهواز انتقال می داد و در سال 1940 میلادی (1319شمسی) نیز خط لوله دیگری به قطر 12 اینچ و به طول 264 کیلومتر بین گچساران و آبادان احداث و همچنین دومین خط لوله فراورده های نفتی از آبادان به اهواز در سال 1944 میلادی (1323 شمسی) به طول 121 کیلومتر ساخته شد. پس از آن و با افزایش تولید بیشتر، دو تلمبه خانه دیگر یکی در ملاثانی بین اهواز و مسجدسلیمان و دیگری در دارخوین میان کوت عبداله (اهواز) و آبادان احداث شد.
این تلمبه خانه ها سال های متمادی در چرخه انتقال مواد نفتی، فعالیتی بسزا داشتند و نقشی بسیار مهم در تاریخ صنعت نفت ایفا کردند؛ اما پس از سال ها از رده فعالیت کنار گذاشته شدند، به طوری که تلمبه خانه نفت کوت عبداله به طور کامل جمع آوری شد و هم اکنون دانشکده نفت در آن محل قرار دارد.
تلمبه خانه ملاثانی هم به طور کامل جمع آوری شد و هم اکنون تجهیزات آبرسانی آن در محل دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز مورد استفاده قرار می گیرد. ساختمان متروکه تلمبه خانه دارخوین نیز قرار است بزودی به عنوان یکی از موزه های نفتی در معرض دید علاقه مندان قرار بگیرد.
با توسعه فعالیت ها و افزایش تولید نفت، نیاز به خطوط لوله بیشتر و جدید مشهود بود. در سال 1914میلادی (1293شمسی) خط لوله جدیدی به قطر 10 اینچ و این بار از جنس فولاد سفارش داده شد؛ اما جنگ جهانی اول احداث آن را تا سال 1915میلادی، یعنی یک سال بعد به تعویق انداخت و ورود فناوری جوش نیز به مرور منجر به حذف گروه کارگران قبلی و تبدیل به کارگران تیم جدید احداث خط لوله شد، به طوری که دیگر نیاز نداشتند آچارهای بلند و سنگین را با خود حمل کنند؛ بلکه باید کابل های موتورهای جوش را در مسیرهای طولانی و سخت گذر می کشیدند تا استادکار جوشکار، لوله های تنظیم شده را به هم جوش دهد. خط لوله قدیمی و پوسیده تعویض شد، ضمن اینکه استفاده از آلیاژهای جدید و محکم تر در ساخت لوله ها باعث شده بود نفت با فشار بیشتری پمپ شود که خط قدیمی تحمل چنین فشاری را نداشت.
به سبب همین افزایش و تولید بیشتر، بعد از سال 1914 میلادی خطوط لوله بیشتری احداث شد، به طوری که دومین خط لوله نیز در همین مسیر با قطر 12 اینچ کشیده شد و ظرفیت و تعداد تلمبه خانه ها، متناسب با این خط لوله ها که به (OPLA) موسوم بود، افزایش یافت.
بتدریج سه تلمبه خانه دیگر، یکی در ملاثانی میان اهواز و مسجدسلیمان، یکی در کوت عبداله در نزدیکی اهواز و دیگری در دارخوین میان اهواز و آبادان احداث شد و در مجموع سه خط لوله اصلی، دو خط 10 اینچ و یک خط 12 اینچ وظیفه انتقال نفت خام و فراورده های نفتی را از میدان های نفتی جنوب عهده دار شدند.
دومین تلمبه خانه بزرگ نفتی بعد از تمبی، تلمبه خانه نفت کوت عبداله در سال 1920 میلادی (1299 شمسی) راه اندازی شد؛ چراکه تولید نفت، کمی بیش از یک میلیون گالن در روز بود. در آن برهه از تاریخ در میان بیابان های واقع در فاصله آبادان- اهواز (در 13 کیلومتری اهواز) آبادی زیبا و پوشیده از درختان سرسبزی قرار داشت که به آن کوت عبداله می گفتند که اکنون جزئی از شهر اهواز و به هسته مرکزی شهر متصل است. این تلمبه خانه اصلی، نفت تولید شده در حوزه های مسجدسلیمان، نفت سفید، هفتکل و لالی به حساب می آمد، خطوط لوله نفت مربوط به این حوزه ها در کوت عبداله به هم می پیوستند و به وسیله پنج دستگاه تلمبه پرقدرت، نفت جمع آوری شده را از طریق خطوط لوله در صحرای هموار به پالایشگاه آبادان پمپاژ می کردند.
در سال 1930 میلادی (1309 شمسی) پس از آن که قدرت تولید پالایشگاه آبادان به پنج میلیون تن در سال افزایش یافت، سومین خط لوله میان هفتگل و کوت عبداله کشیده و به خط لوله مسجدسلیمان - آبادان متصل شد.