تاریخچه صنعت انتقال فرآورده های نفتی (بخش اول)
صنعت انتقال به عنوان صنعتی وفادار به پالایش و صادرات، کار خود را همزمان با راه اندازی نخستین پالایشگاه کشور (پالایشگاه آبادان) آغاز کرد و در کنار این صنعت به رشد وشکوفایی خود در بیش از یک قرن گذشته ادامه داد. در سال 525 قبل از میلاد، کمبوجیه پادشاه ایران هنگام حمله به مصر خط لوله ای طولانی از چرم گاو و میش برای رساندن آب به سپاهیان خود در بیابان های بی آب و علف ایجاد کرد که در تاریخ جهان به عنوان یک گام مهم در تدارکات سپاه ثبت شده است، اما نخستین خط لوله برای انتقال مواد نفتی پس از حفر اولین چاه در آمریکا در سال 1874 میلادی 1253(ش) احداث شد. کار سخت جورج رینولدز در میدان نفتون (مسجدسلیمان) در سال 1908 میلادی 1287 شمسی به انجام رسید و اولین چاه نفت حفر شده مورد بهره برداری قرار گرفت، حالا نوبت این بود که این طلای سیاه به ساحل آبادان برسد، جایی که قرار بود بزرگترین تصفیه خانه نفت منطقه در آنجا احداث شود، هرچند رینولدز با وجود این موفقیت بزرگ، پشتکار ذاتی و اراده آهنین تنها توانست دو سال دیگر در شغل خود باقی بماند و بدون هیچ تشریفاتی با دریافت یک هزار پوند از کار برکنار شد، اما اکتشاف او به تشکیل یکی از بزرگترین شرکت های نفتی آن روزگار منجر شد: شرکت نفت انگلیس و پرشیا (APOC) که البته بعدها به شرکت نفت انگلیس و ایران (AIOC) و سپس به بریتیش پترولیوم (BP) تغییر نام یافت. در سال های نخست فعالیت شرکت نفت انگلیس و پرشیا زمانی که میدان نفتون تنها حوزه تولید کننده نفت در منطقه جنوب بود، نفت خام این حوزه از طریق یک رشته خط لوله 6 اینچ که در سال 1911 میلادی 1290(شمسی) احداث شده بود، به آبادان انتقال می یافت.
چارلز ریچی، مسوول احداث اولین خط لوله
مسوولیت احداث اولین خط لوله نفت از مسجدسلیمان تا آبادان در سال 1909 میلادی (1288 شمسی) از سوی شرکت نفت انگلیس و ایران به فردی به نام چارلز ریچی داده شد، برای احداث این خط لوله، در نبود فناوری جوش، لوله ها را به یکدیگر پیچ می کردند و آنها را در گودالی که در زمین حفر شده بود، گذاشته و برای این که زنگ به لوله اثر نکند، اطراف لوله را با پارچه یا نمد آغشته به قیر روی لوله می پیچاندند تا از سرایت آب و نم جلوگیری کند، سپس روی گودال را با خاک می پوشاندند، تمام این کارها از سوی گروهی از کارگران محلی انجام می شد. لوله ها با استفاده از دوبه و از طریق رودخانه کارون تا آب گنجی در نزدیکی در خزینه میان شوشتر و مسجد سلیمان حمل می شد، از آن نقطه به بعد خط باید از ستیغ کوه و ارتفاعات تپه ها با شیب های تند کشیده می شد، قهرمانان این عملیات قاطرهایی بودند که از مناطق مختلف مانند اصفهان، بغداد و حتی قبرس خریداری شده بودند. بر گردن این حیوانات زنگوله هایی آویزان شده بود، قاطرها را دو به دو می کردند و به تناسب طول لوله ها که بر روی پشت آن ها قرار داده می شد، فاصله قاطرها از یکدیگر تنظیم و به این ترتیب لوله ها حمل می شد، البته در نواحی هموار از ارابه های چرخ دار هم استفاده می کردند، در مجموع بیش از 6 هزار قاطر در احداث این خطوط مورد استفاده قرار گرفت.
چارلز ریچی می دانست که بدون نیروی متخصص برای احداث خط لوله، کاری سخت را پیش روی خواهد داشت، به همین دلیل یک گروه پنجاه نفری را از بین عشایر محلی که به دنبال کار به میدان نفتون سرازیر شده بودند، انتخاب کرد و کار با انبرها و آچارهای بزرگ را به آنها آموخت تا گروه فنی احداث خط لوله شکل بگیرد، این گروه از آن پس وظیفه اتصال خط لوله از میدان نفتون تا آبادان را به عهده گرفتند. کار احداث خط لوله از مهم ترین برنامه های بهره برداران نفتی بود که با استفاده از نیروی کارگران بومی انجام می شد، آن هم در شرایط جغرافیایی سختی که ریچی و کارگرانش با آن روبه رو بودند. در آن هنگام کشور ایالات متحده در زمینه ساخت لوله های چدنی مخصوص انتقال نفت که به صورت پیچی به یکدیگر وصل می شد، حرف اول را می زد و شرکت نیز سفارش کار خود را به صنایع لوله سازی آن کشور ارائه کرد. برنامه ای که ریچی تدارک دیده بود، حداکثر استفاده از جغرافیای محلی را برای تسهیل در انتقال نفت شامل می شد، مخازنی که برای ذخیره نفت در مسجدسلیمان ساخته شده بود، حدود 800 پا از سطح دریا ارتفاع داشت. ریچی محاسبه کرد که نفت از این مخازن تا دو مایل به سمت جنوب حرکت می کند و آنجا بود که او تلمبه خانه تقویت فشار خود را احداث کرد. این تلمبه خانه در منطقه ای موسوم به تمبی در جنوب مسجدسلیمان احداث شد، پمپ های پیستونی رفت و برگشتی که با نیروی بخار به حرکت در می آمدند، آنقدر قدرت داشتند که نفت را یک سره به سمت آبادان پمپاژ کنند. این گونه بود که با پمپاژ نفت به وسیله چهار دستگاه تلمبه پر قدرت که ظرفیت هر کدام 52 هزار بشکه در روز و خروجی 800 پوند بر اینچ مربع بود، نفت می توانست از ارتفاع 410 متری زیارتگاه موسوم به پا گچ امام رضا که آن سوی رودخانه تمبی بود، به راحتی بالا برود و پس از سرازیر شدن خط لوله در دشت لهبری سرعتی مضاعف پیدا کند تا آنجا که حتی می توانست از ارتفاعات 392 متری بعدی مسیر، موسوم به تل خیاط نیز بالا رفته و سپس تا صحرای جنوبی خوزستان و از آنجا تا آبادان طی طریق کند. سرانجام اواسط سال1911میلادی (1290 شمسی) چارلز ریچی آزمایش های اولیه را روی خط لوله به پایان رساند و اعلام کرد خط لوله مسجدسلیمان به آبادان (اولین پالایشگاه در ایران) به طول 230 کیلومتر آماده بهره برداری است، این خط لوله قادر بود نفت خام را با ظرفیت ارسال سالانه 400 هزار تن از مسجدسلیمان به پالایشگاه آبادان که تا آن زمان هنوز آماده نشده بود، حمل کند. عملیات ساختمانی پالایشگاه آبادان از سال1909 آغاز و در سال 1912میلادی آماده بهره برداری شد. البته پمپ ها تنها توان ارسال سالانه 250 هزار تن نفت خام را داشتند و علاوه بر آن، گاز همراه نفت خام نیز مانع بزرگی برای ارسال نفت بود. مسدود شدن خط به وسیله گاز در بلندی ها باعث می شد علاوه بر ماموران محلی حفاظت از خط لوله، گروهی نیز مسوول سرکشی و تخلیه این گاز در نقاط مشخص شده باشند تا خط لوله را به اصطلاح از ٥ گس لاک (مسدود شدن جریان نفت به وسیله تراکم گاز) خارج کنند.
ادامه دارد ...