گذری بر اهمیت و جایگاه پتروپالایشگاه ها در کشور

توسعه صنایع پالایشی  و کاهش آثار  تحریم ها

 

مشعل    طی سال های اخیر و همزمان با پیشرفت دانش و فناوری، ساخت مجموعه های چند منظوره در صنایع مختلف با هدف افزایش بهره وری و یکسان سازی تولید، مورد توجه ویژه ای قرار گرفته که در این میان، ساخت پتروپالایشگاه ها به عنوان مصداقی از تجمیع واحد های پتروشیمی و پالایشگاهی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در ادامه گزارشی از روند فعالیت های پتروپالایشگاه ها در سطح کشور آمده که می خوانید:

راهبردی مناسب برای توسعه اقتصادی

در گستره وسیع بازار فراورده های نفتی و پتروشيمي، سهولت صادرات اين نوع فراورده ها نسبت به نفت خام و در نتيجه تحریم ناپذیری آن، از مزایای توسعه ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی کشور و عبور از خام فروشی به شمار می رود. احداث پتروپالایشگاه ها، نه تنها یک پروژه اقتصادی دارای توجیه مالی و پيشران در توسعه صنايع پایين دستي با فواید اشتغالزایی بسیار محسوب می شود؛ بلکه راه حلی راهبردی برای کاهش آثار تحریم هاست. به گفته آرمان مقدم، «در بسياري از كشورها، برنامه ريزي براي افزايش سهم استفاده از انرژي هاي تجديد پذير در سبد انرژي صورت گرفته و در نتيجه، منابع فسيلي به سمت توليد فراورده هاي پتروشيمي با بازار رو به افزايش هدايت مي شود. در چنين شرايطي، بازارهاي رقابتي شكل خواهد گرفت و قيمت تمام شده محصول، حرف آخر را در بازار رقابتي خواهد زد. با تجمیع تأسيسات پالایشگاه و پتروشیمی، می توان هزینه های تمام شده احداث و عملیاتی این مجتمع ها را کاهش داد، بنابراین تجمیع پالایشگاه و پتروشیمی یا به اصطلاح، احداث پتروپالایشگاه با هدف تنوع توليد فراورده هاي داراي ارزش بيشتر كه منجر به کاهش قیمت تمام شده محصولات، افزايش راندمان و سودآوری و همچنين كاهش مصارف انرژی مي شود، راهبردي مناسب براي توسعه اقتصادي كشور خواهد بود.»

حرکت به سمت پتروپالایشگاه

اجراي يك پتروپالايشگاه با مقياس مگا پروژه چند ميليارد دلاري، به الزام های بنيادي زيادي نياز دارد. يكي از مهم ترين این الزام ها، قوانين حمايتي براي تسهيل در روند اجراي پروژه است. در اين ارتباط، قانون حمايت از صنايع پايين دستي نفت خام و ميعانات گازي با استفاده از سرمايه گذاري مردمي كه در سال 1398 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد و الحاقيه قانون كه در سال جاري ابلاغ شد، به همراه آیين نامه هاي اجرايي آن، پشتيباني و حمايت حاكميت از اجراي طرح ها را رقم زده است. استفاده از مزيت اقتصادي تنفس خوراك، ضمانت بازپرداخت انواع تسهيلات در زمان ساخت را به دنبال دارد كه در نوع خود، بي نظير است. از جنبه فرايند استفاده از تسهيلات اين قانون، بايد به تاريخچه اجراي آن اشاره كنم. وزارت نفت در سال 1398 اقدام به برگزاري فراخوان احداث پالایشگاه کرد که 74 شرکت در این فراخوان حضور یافتند و 42 شركت نیز نسبت به بارگذاري اسناد و مدارك خود در سامانه شركت ملي پالايش و پخش اقدام كردند كه پس از ارزیابی هاي شكلي، فنی و مالی، در نهايت 19 طرح شامل 8 پالايشگاه جديد و 11 طرح ارتقاي كيفي در پالايشگاه هاي موجود داراي صلاحيت تشخيص داده شدند. الزام مهم ديگر براي اجراي طرح در شرايط فعلي، برنامه ريزي دقيق و كارشناسي براي تأمين مالي از منابع متنوع مانند تأمين آورده، جذب منابع از طريق بازار سرمايه و تسهيلات بانكي خواهد بود. توصیه کارشناسان به متقاضيان احداث اين طرح ها، آن است كه در شرايط فعلي و با تشكيل سنديكا و اتحاديه، به دنبال تجميع سرمايه هاي خود براي اجراي يك طرح داراي اولويت بيشتر باشند.مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی در این باره می گوید: «برخي پالايشگاه هاي موجود، پس از اجراي طرح هاي ارتقاي كيفي، قادر به توليد فراورده هايی با مشخصات خوراك واحدهاي صنايع پتروشيمي خواهند بود. با اين وجود به دليل سوخت محور بودن فرايندهاي اصلي، همچنان به آنها پالايشگاه اطلاق خواهد شد. در ارتباط با طرح هاي جديد، هر چند مجوز اوليه براي بیشتر آنها با عنوان پالايشگاه صادر شده؛ اما عمده طرح ها به دنبال ابلاغ الحاقيه قانون حمايت كه تأسيسات تكميلي در زنجيره ارزش را مشمول استفاده از تسهيلات تنفس خوراك دانسته، در حال تكميل اطلاعات و مستندات براي تغيير عنوان مجوز به پتروپالايشگاه هستند.»

با احداث پتروپالایشگاه ها، نفت و گاز خام از میادین، تولید و پس از فراورش اولیه در واحدهای بهره برداری، به پالایشگاه ها ارسال می شود. مهم ترین خروجی و محصول پالایشگاه های نفتی و گازی شامل نفتا، بنزین، گازوییل، نفت سفید، نفت کوره، قیر و مالچ و همچنین میعانات گازی و گازهای سبک همچون متان، اتان، پروپان و گوگرد است.بخشی از محصول خروجی پالایشگاه ها، به صورت مستقیم در بازار به مردم عرضه می شود و مورد مصرف قرار می گیرد؛ اما بخشی دیگر به عنوان خوراک به پتروشیمی ها انتقال داده شده و از آنجا، محصولات مختلفی روانه بازارهای داخلی و خارجی می شود. این محصولات را می توان در سه گروه محصولات اصلی نام برد. دسته اول شامل اتیلن، پروپیلن، پلی پروپیلن، گوگرد، بنزن، اوره، آمونیاک و چند محصول دیگر می شود که پایه و اساس محصولات متعدد دیگر پتروشیمی را تشکیل می دهد. دسته دوم محصولات میانی است که خود ماده اولیه محصولات نهایی به شمار می رود، مانند مواد اولیه پلاستیک، پی وی سی و ملامین و .... دسته سوم نیز شامل محصولات نهایی می شود که لاستیک، کودهای شیمیایی، بنزین، الیاف مصنوعی و ... جزو این دسته به شمار می آیند.علیرضا آرمان مقدم، مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی در این باره می گوید: «بر اساس اسناد شوراي عالي انرژي، مصرف حامل هاي انرژي در كشور بايد براساس الزامات بهينه سازي مديريت شود. بر این اساس، سند تأمين انرژي بخش حمل و نقل كشور تا افق 1420 به گونه اي تدوين شده كه با لحاظ مباني بهينه سازي مصرف و ارتقاي بهره وري انرژي، در سال 1420 نوع سوخت هيبريد و الكتريسيته حدود 6 درصد از سبد حمل ونقل را به خود اختصاص خواهد داد و مصرف بنزین هم در آن سال باید روزانه 94 میلیون لیتر باشد. احداث صنایع پتروپالایشی دقیقا متناسب با همين هدف است.»

اگر نتوانیم از هم اکنون به فکر کنترل اصولي مصرف بنزین در کشور باشیم، در سال 1420 مصرف كشور در حدود 160 تا 170 میلیون لیتر در روز خواهد بود. آن زمان دیگر احداث پتروپالایشگاه، مفهومی برای کشور ندارد و همه پالایشگاه ها در ایران باید با تمام توان به تولید بنزین بپردازند و دیگر خوراكي برای صنایع پتروشیمی باقی نمی ماند. بنابراین در حال حاضر با فرض اينكه سياست هاي بهينه سازي مصرف انرژي در سال هاي آتي اجرايي خواهد شد، احداث پتروپالایشگاه ها برای ایران، کاملا توجیه پذیر بوده و صرفه اقتصادی دارد؛ اما اگر نتوانیم مصرف انرژی خود را بهینه كنيم، توسعه صنعت پالايش صرفاً بر مبناي تامين سوخت هدف گذاري خواهد شد و در آینده ای نه چندان دور از جنبه اولويت تأمين انرژي، دیگر توجیه نخواهند داشت.

گسترش روابط بین الملل

از جنبه توجيه سرمايه گذاري در بخش پتروپالایشگاهی، بايد به نوع الگوي فرايندي آن نيز توجه كنيم. به طور مثال، يكي از برش هاي اصلي نفت خام، محصول فرعي نفتاست كه در پالايشگاه ها، اين محصول فرعي در فرايندهاي بنزين سازي مورد استفاده قرار مي گيرد. در حالي كه در مجتمع پتروپالايشي، بخش عمده نفتاي توليدي به سمت توليد فراورده هاي پتروشيمي آروماتيك و الفين سوق داده مي شود. با توجه به اختلاف قيمت قابل توجه بنزين و تركيبات پتروشيميايي كه سودآوري قابل توجهي ايجاد مي كند و از طرف ديگر بازار رو به رشد صنعت پتروشيمي، بويژه در بازارهاي منطقه اي و جهاني، انگيزه لازم براي سرمايه گذاري در شرايط نرمال روابط بين الملل ايجاد مي شود.

اجرای طرح های ارتقای کیفی

به عنوان يك واقعيت انكار ناپذير، توسعه صنعت پالایش در ایران اجتناب ناپذیر است. این صنعت باید با اولویت ارتقای کیفی در پالایشگاه های موجود توسعه یابد. به گفته آرمان مقدم، « تمركز شركت ملي پالايش و پخش به عنوان متولي توسعه در حوزه صنعت پالايش، فراهم کردن زمينه لازم برای اجراي طرح هاي ارتقاي كيفي در پالايشگاه هاي موجود و افزايش ظرفيت پالايشي كشور از طريق توسعه پتروپالايشگاه ها متناسب با منابع قابل تامين در برنامه هاي ميان مدت و بلند مدت خواهد بود، ضمن اينكه برنامه ريزي توسعه در اين صنعت، عمدتاً بر پايه توانمندي هاي مالي و مديريتي بخش خصوصي شكل مي گيرد.»

سخن آخر

در پایان باید گفت، تقویت و توسعه پتروشیمی ها و ایجاد پتروپالایشگاه ها ضرورتی غیرقابل انکار است و با توجه به شرایط موجود، باید به سمت تولید محصولات پتروشیمی و ساخت پتروپالایشگاه حرکت کنیم. این طرح مورد توجه وزیر نفت دولت سیزدهم قرار گرفته که امیدواریم با اجرایی شدن آن، شاهد جلوگیری از خام فروشی، توسعه ارزآوری و اشتغالزایی در کشور باشیم.