سیره خانوادگی امام باقر(ع)
در بعد اجتماعی مباحث سبک زندگی خانوادگی از تقدم بیشتری برخوردار است، زیرا مهم ترین جلوه فضایل و منش افراد را می بایست در کنش و واکنش انسان ها در خانواده جست. در اینجا به برخی سیره و سبک زندگی آن حضرت (ع) در خانواده اشاره می شود.
امربه معروف و تربيت در خانواده
ایشان به حکم آیات قرآن از جمله آیه 6 سوره تحریم بر آن بود تا خود و خانواده اش را از غضب الهی و جلوه های آن در دوزخ و قیامت حفظ کند. این گونه است که اصل تربیت خانواده را بر امور دیگر مقدم می داشت. امام صادق(ع)درباره روش تربیتی پدرش فرموده است: كانَ يَجْمَعُنا فَيَأْمُرُنا بِالذِّكْرِ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ يَأْمُرُ بِالْقِراءَهًْ مَنْ كانَ يَقْرَأُ مِنّا وَ مَنْ كانَ لا يَقْرَأُ مِنّا أَمَرَهًْ بِالذِّكْرِ؛ پدرم امام باقر (ع) ما را گرد مى آورد و از ما می خواست تا طلوع آفتاب ذكر خدا بگوييم، آنان كه از ما توان قرائت قرآن داشتند، فرمان مى داد تا قرآن بخوانند و آنان را كه توان خواندن قـرآن نداشتند، مى فرمود تـا ذكر الهى بگويند. (وسائل الشيعه، ج 4، ص 1185، روايت 1) در آیات و روایات آمده که خواندن دعا و ذكر پس از نمازهاى واجب كه به عنوان «تعقيبات نماز» مطرح است، بسيار پسنديده است و خداوند هم دوست دارد وقتى بنده اش فرمان او را اطاعت كرد و نماز خواند، از خدا چيزى بخواهد تا عطا كند. مستحب است بعد از نماز صبح تا طلوع خورشيد، انسان به دعا و تعقيبات و تلاوت قرآن مشغول باشد.
همراهى با خدمتكاران
امـام صادق(ع) فرمود: در نامه رسول خدا(ص) آمده است که چون خدمتكاران خود را به كارى مى گماريد كه مشكل است، خود نيز با آنها بدان كار مشغول شويد. سپس فرمود: پدرم امام باقر (ع) به خدمتكاران فرمانى مى داد سپس مى فرمود: سرجاى خود بايستيد، سپس مى آمد و در آن كار دقت مى كرد. اگر كار مشكلى بود، خودش مى فرمود: بسم اللّه و همراه آنان مشغول كار مى شد و اگر كار سبكى بود، از آنان كناره مى گرفت تا خودشان كار را انجام دهند. (بحارالانوار، ج 46، ص 303، روايت 51)
گذشت در خانواده
سازگارى با همسر ناسازگار، نزد خداوند اجر دارد و از اخلاق كريمانه، گذشت و عفو از آزار اوست.
بردبارى
مدارا و تحمل و صبر بر ناملايمات رفتارى ديگران از فضايل اخلاقى است و از موارد حلم و بردبارى به شمار مى رود. يكى از موارد صبر هم، صبورى در برابر اخلاق و رفتار تند اهل خانه است. امام صادق(ع) فرمود: سَمِعتُ أَباجَعْفَرٍ يَقُولُ: اِنّى لاَصْبِرُ مِنْ غُلامى هذا وَ مِنْ أهْلى عَلى ما هُوَ أمَرُّ مِنَ الْحَنْظَلِ. إنَّهُ مَنْ صَبَرَ نالَ بِصَبْرِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ الْقائِمِ وَ دَرَجَهًْ الشَّهيدِ الّذى قَدْ ضَرَبَ بِسَيْفِهِ قُدّامَ مُحَمَّدٍ (ص)؛ از امام باقر(ع)شنيدم كه مى فرمود: من نسبت به اين برده و نسبت به خانواده ام صبر پيشه مى كنم بر چيزى كه تلختر از حنظل (هندوانه ابوجهل) است. به راستى آن كه صبر كند، به واسطه صبرش به درجه روزه دار شب زنده دار مى رسد و نيز به درجه شهيدى مى رسد كه در پيشگاه پيامبر اكرم(ص) جنگيده و شمشير زده است.(وسائل الشيعه، ج 11، ص 209، روايت 5)
آراسـتگى
شکی نیست که از عوامل قوام و استحکام خانواده و روابط زناشويى آن است كه هر يك از زن و شوهر، خود را براى ديگرى بيارايد. البته آرايش براى نامحرمان از گناهان بزرگ است، ولى آراستگى براى مَحرم ها و خانواده پسنديده است و محبت را تقويت مى كند و از تاثیرات سوء رفتار زشت دیگران در جامعه می کاهد و دلبستگی مردان و زنان را به نامحرم از میان می برد.
والفجر و لیال عشر
روزهای آغاز بهمن، بیش از هر چیز، خاطره معطر سالهای دوردست را در کوچه اذهان می پراکند و ابهت و شکوه آن حماسه را که از اندیشه و کلامت رویید، بر سر زبانهامان جاری میکند. هنوز این ملت، مشتاق آن نگاه پر از ایمان و تبسم پر از امیدت بر پله های هواپیماست. وقتی به سیاحت سیمای مطمئن شما، بر منبر بهشت زهرا علیهاالسلام مینشینیم، حرارت همان روزهای بهاری در دلهامان زنده میشود. شما از جنس خودمان بودی؛ دردمند، داغ فرزند دیده، رنج تبعید و آوارگی کشیده، ولی با قلبی همیشه متلاطم برای ایران! از کوچه های خاکی خمین، تا آبادانی وطن... داستان شما، داستان مردی است که روزگاری در کوچه های خاک خورده خمین و شهادت پدرش به دست عمال خان، خیلی زود، اندیشه کودکیاش را به بلوغ و بالندگی رساند. کودک آن سالهای دور، در پیچ و خم زندگی پربارش، بزرگ مردی پروراند که امام مهربان و رهبر فرزانه و منجی تمام عیار ملت ایران شد. اکنون، پس از تمام آن سالها، هنوز عشق به آن مرد، لای بنفشه های متولد بهمن ماه میپیچد و کوله دعاگویی ملت را به پای آن پیر جمارانی میریزد.
شب آرزوها
شب آرزو ها شبی است که از وابستگی های زمینی همچون دل های گره خورده تا دلبستگی های آسمانی در قالب نیت های پاکتان که شاید حتی بر زبان نیز جاری نساخته باشید، در نظرتان خواهد آمد و امید اینکه پیش از تماشای هلال رجبی دیگر، آرزوهایتان محقق شده باشد.
در چنین ضیافت بیکرانی، طَبَق های آرزو از سوی خداوندگار بزرگ بر بندگانش ارزانی می شود و هر انسانی بنابر روحیات و اقتضائاتش، آنچه مطلوب نظرش بوده را از این خوان بزرگ برمی گیرد و صاحب مهمانی تا آنجا که صلاح بنده اش باشد، آرزو هایی را که فرشتگان حاملش هستند، برآورده می سازد.
در روایت وارد شده از ملائکه درخواست شده که هر حاجت و دعایی دارند به محضر الهی بیان کنند: «یا مَلائِکَتی، سَلونی ما شِئتُم؛ ای فرشتگانم هر چه می خواهید از من درخواست کنید. شاید همین متن و عبارت موجب شده است که مردم نیز در این شب، آرزو و دعا های خود را از خدای متعال طلب کنند و اما بهترین دعا های شب آرزو ها چیست؟
دعای سلامت و فرج امام زمان (عج) که با آمدن او جهان پر از عدل و داد و صلح و آرامش خواهد شد.
هدایت و راه مستقیم را از خدا طلب کنیم: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ؛ ما را به راه راست هدایت کن» همان راه صحیح و قرآنی که ریشه در سیره و سبک زندگی اهل بیت پیامبراکرم (ص) دارد.
پذیرش توبه و تسلیم بودن در راه خدا را طلب کنیم: «پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امتى که تسلیم فرمانت باشند، به وجود آور! و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذیر که تو توبهپذیر و مهربانى».
دنیای نیکو و آخرت خوب را طلب کنیم: آموزه های دینی مخالف دست یابی به دنیای خوب و سالم نیست؛ از این رو در مناجات های قرآنی علاوه بر آخرت نیک دنیای خوب هم طلب می شود و بعضى می گویند: «پروردگارا! به ما در دنیا (نیکى) عطا کن! و در آخرت نیز (نیکى) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار».
طلب بخشش الهی و نجات از آتش جهنم: همان کسانى که می گویند: پروردگارا! ما ایمان آورده ایم؛ پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذابِ آتش، نگاهدار.
عاقبت به خیری: از دعا های قرآنی این چنین استفاده می شود که یکی از بهترین دعا ها طلب عاقبت خیر است، کما اینکه در آیاتی از قرآنی این چنین بیان شده است: أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ تَوَفَّنی مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنی بِالصَّالِحین؛ تو ولىّ و سرپرست من در دنیا و آخرت هستى، مرا مسلمان بمیران و به صالحان ملحق فرما.
برای دستیابی به جایگاه و اهمیت شب آرزو ها کافی است که به روایاتی که در منابع روایی در این خصوص وارد شده است، دقت و تأمل کنیم؛ برای نمونه در این خصوص این چنین نقل شده است:
عن رسول اللَّه صلى الله علیه و آله- فی ذِکرِ فَضلِ شَهرِ رَجَبٍ-: لا تَغفُلوا عَن أوَّلِ لَیلَةِ جُمُعَةٍ مِنهُ، فَإِنّها لَیلَةٌ تُسَمّیهَا المَلائِکَةُ لَیلَةَ الرَّغائِبِ، وذلِکَ إنَّهُ إذا مَضى ثُلُثُ اللَّیلِ لَم یَبقَ مَلَکٌ فِی السَّماواتِ وَالأَرضِ إلّایَجتَمِعونَ فِی الکَعبَةِ وحَوالَیها، ...، فَیَقولُ لَهُم: یا مَلائِکَتی، سَلونی ما شِئتُم، فَیَقولونَ: رَبَّنا، حاجَتُنا إلَیکَ أن تَغفِرَ لِصُوّامِ رَجَبٍ، فَیَقولُ اللَّهُ تَبارَکَ وتَعالى: قَد فَعَلتُ ذلِکَ.
از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید، زیرا شبی است که فرشتگان آن را لیلة الرغائب می نامند به این جهت که هنگامی که یک سوم از شب گذشت، هیچ فرشته ای در آسمان و زمین نمی ماند مگر اینکه در کعبه و اطراف آن جمع می شوند و آنگاه خداوند متعال به فرشتگان می فرماید: ای فرشتگانم هر چه می خواهید از من درخواست کنید، فرشتگان می گویند: حاجت ما این است که از روزه داران رجب در گذری. خداوند متعال می فرماید این کار را انجام دادم.