همکاری های پژوهشی و فناوری مشترک صنعت نفت با جهاد دانشگاهی
از ساخت دکل حفاری تا تولید دانش فنی
مشعل جهاد دانشگاهی یکی از نهادهای انقلابی و پرتلاش است که در چند دهه گذشته در حوزه های مختلف صنعتی حضور داشته و توانسته است اثرگذاری خوبی داشته باشد. یکی از حوزه های اصلی که جهاد دانشگاهی در آن به موفقیت های خوبی رسیده، همکاری با صنعت نفت به خصوص در حوزه های پژوهشی بوده است. طراحی دکل های حفاری نفت، طراحی و ساخت لوله های مغزی سیار چاه های نفتی، تبدیل نفت سنگین به سبک و ... از مهم ترین زمینه هایی است که تاکنون جهاد دانشگاهی در ارتباط با صنعت نفت انجام داده است.
جهاد دانشگاهی، نهادی است عمومی و غیردولتی که در سه محور اصلی آموزش، پژوهش و فناوری فعالیت دارد. این مجموعه 142 گروه پژوهشی، 117 مرکز خدمات تخصصی، 19 مرکز رشد و 2 پارک علم و فناوری مستقر در 42 واحد جهاددانشگاهی، 18 پژوهشکده مستقل و 3 پژوهشگاه (9 پژوهشکده) مستقر در سراسر کشور، مرکز اطلاعات علمی و مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران را در زیرمجموعه خود دارد. زمینه های فعالیت پژوهشی این نهاد به حوزه هایی مانند نفت، گاز، پتروشیمی، برق و الکترونیک، مخابرات، مواد معدنی، زیست فناوری، دانش و فناوری نانو، مطالعات انسانی و اجتماعی و خدمات پزشکی به عنوان حوزه های اصلی و زمینه های جدید فعالیت نیز به حوزه هایی نظیر مولد های برق و UPSهای صنعتی و برخی حوزه های بالا و پایین دستی صنعت نفت برمی گردد.
همه حوزه هایی که جهاد دانشگاهی امکان مانور دارد
جهاد دانشگاهی در حوزه های مختلف فعالیت آموزشی، پژوهشی و اجرایی دارد، اما در حوزه های پژوهشی و فناوری، زمینه های مشخصی پیش بینی شده که در ارتباط با ارگان ها و نهادهای مربوطه فعالیت خود را انجام می دهند. از جمله این زمینه ها می توان به گسترش تحقیقات و شکوفایی در حوزه های صنعتی، گسترش طرح های کاربردی و نیمه صنعتی ازطریق پیوند با مراکز علمی و تحقیقاتی به منظور به کارگیری نتایج پژوهش، انجام تحقیقات توسعه ای و کاربردی ، پیگیری طرح های تحقیقاتی جهاد دانشگاهی تا مرحله نیمه صنعتی و صنعتی اشاره کرد. جهاد دانشگاهی در این سال ها در حوزه طراحی و ساخت سیستم ها و تجهیزات صنعتی قابل کاربرد در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، برق، الکترونیک، مخابرات، مواد، معدن و فلزات، حمل و نقل ریلی، صنعت دفاعی، اتوماسیون صنعتی اقدام کرده و توانسته است محصولاتی همچون لوله مغزی سیار، مته حفاری، سیستم نمکزدایی، VFD (الکتروموتورهای دورمتغیر)، پمپ های درون چاهی، دکل های حفاری، UPS ها و اینورترهای صنعتی، سرامیک های صنعتی و دیرگدازها، منسوجات صنعتی و ... را تولید کند. تولید این محصولات نشان می دهد که جهاد دانشگاهی همکاری موفق و نزدیکی با صنعت نفت داشته که می تواند بیشتر و گسترده تر شود.
همکاری های مشترک باید گسترده تر شود
زمینه های همکاری صنعت نفت با جهاد دانشگاهی دامنه زیادی دارد و شرکت ها و زیرمجموعه های صنعت نفت به شکل مستقل این ارتباط را حفظ کرده اند و نیازهای پژوهشی و فناوری خود را به این مجموعه می سپارند و هر از چندگاهی نتایج این همکاری و مشارکت در قالب قرارداد و تفاهم نامه و محصولاتی در معرض دید عموم قرار می گیرد. این همکاری اما در دولت سیزدهم ادامه دارد و تلاش و تاکید بیشتری بر توسعه آن وجود دارد. وزیر نفت و مدیران عامل شرکت های زیرمجموعه شرکت ملی نفت در همین چند ماهه اخیر جلسات مشترکی با رئیس جهاد دانشگاهی داشته است. جواد اوجی، وزیر نفت چندی قبل در نشست مشترک با رییس جهاددانشگاهی ضمن تقدیر از حضور پر تلاش و جهادی فناوران این نهاد در صنعت نفت کشور خواستار فعالیت گسترده تر جهاددانشگاهی در این صنعت شد. وی ضمن برشمردن ویژگی های جهاددانشگاهی اعلام کرد: مدیریت فعلی صنعت نفت از توانمندی جهاددانشگاهی در زمینه تامین تجهیزات و نیازهای فناورانه صنعت نفت استفاده بهینه خواهد کرد و از این نهاد در عرصه خدمات فنی و مهندسی و ساخت ادوات بهره خواهد گرفت. وزیر نفت با بیان این که صنعت نفت به عنوان صنعت پیشران کشور از سازندگان و فناوران داخلی حمایت می کند، افزود: برای توسعه کشور چاره ای جز حمایت از بومی سازی فناوری و ساخت داخل نداریم و برای عبور از تحریم های ظالمانه باید به توانمندی فناوران داخلی به ویژه جهاددانشگاهی اعتماد کنیم. وزیر نفت همچنین 6 دی ماه و در جریان بازدید از نمایشگاه دستاوردهای جهاد دانشگاهی و امضای یک قرارداد و تفاهم نامه ها مشترک در جهت برطرف کردن نیازهای صنعت نفت کشور با جهاددانشگاهی گفت: یکی از مهم ترین زمینه ها برای این همکاری بحث نمک زدایی یا فراورش نفت خام به ویژه در میدان نفتی آزادگان است که با احداث این مجموعه روزانه بیش از 50 هزار بشکه نفت فرآوری خواهد شد. وزیر نفت ادامه داد: با طرح آزمایشی که در این زمینه به سرانجام رسیده، این اتفاق خوب که پیش از این از سوی شرکت های خارجی پیگیری و اجرا می شد، امروز با همت مجموعه جهاددانشگاهی برای صنعت نفت رقم می خورد و همچنین، بحث ناوگان نوسازی و بازسازی دکل های شرکت ملی حفاری که احتیاج به بازسازی و نوسازی دارند نیز از دیگر برنامه ها و تفاهم نامه هایی بود که حالا به سرانجام رسیده است. اوجی اظهار کرد: با همت و توانی که مجموعه جهاددانشگاهی دارد، ناوگان حفاری شرکت ملی حفاری شاهد نوسازی و بازسازی ویژه خواهد بود و ظرف پنج سال ناوگان شرکت ملی حفاری کشور بازسازی می شود. وزیر نفت تصریح کرد: به زودی فراخوان های مربوط به حوزه های مختلف صنعت نفت اعلام می شود تا نیازهای صنعت نفت در حوزه های بالادستی و پایین دستی با استفاده از ظرفیت مجموعه جهاددانشگاهی و دیگر شرکت های دانش بنیان مشکلات حوزه صنعت نفت برطرف شود.
ادامه پروژه های موفق و در دست اقدام
اما خوب است برخی زمینه های همکاری جهاد دانشگاهی را به عنوان یکی از بازوهای پژوهش و فناوری کشور که در ارتباط با صنعت نفت است، از زاویه ای نزدیک تر بررسی کنیم. به عنوان نمونه مجموعه پژوهشکده تکنولوژی تولید جهاد دانشگاهی خوزستان، پس از 10 سال کار علمی، دانش فنی تولید مته های حفاری را تدوین کرده و چند سالی است خط تولید انبوه مته های حفاری آن به بهره برداری رسیده است. این پروژه به خوبی در استان خوزستان در حال اجراست و با کسب این موفقیت، کشور از واردات مته حفاری بی نیاز شده است. این یکی از نمونه همکاری های مشترک جهاد دانشگاهی با شرکت مناطق نفتخیز جنوب است. انعقاد تفاهم نامه برای پروژه پساب صنعتی، انجام مطالعات در حوزه افزایش تولید و بهره گیری بهینه از 700 چاه کم بازده کشور، مطالعه در حوزه لوله مغزی سیار برای تعمیر چاه ها، بازوی بارگیری نفت در اسکله جزیره خارک، ترانس رکتیفایر حفاظت کاندیک، یو.پی.اس و شارژرهای صنعتی AC_ DC، برق و کنترل دکل های حفاری نفت، دکل ، سامانه پیشگیری از تشکیل رسوب در مخازن نفت، سیمولاتور نمک زایی الکترواستاتیک از نفت خام و کنترل دور موتور المتریک(درایو) و ... از جمله دیگر حوزه های مشترک همکاری صنعت نفت و جهاد دانشگاهی هستند، ضمن اینکه جهاد دانشگاهی چند سالی است که در تلاش برای ورود به حوزه های بالادست فناوری صنعت نفت و تولید دانش فنی است. به هر روی جهاددانشگاهی به عنوان یکی از مجموعه های پژوهشی موفق و سازنده در ارتباط با صنعت نفت در سال های گذشته تاکنون کارهای خوبی را شروع کرده و به سرانجام رسانده و وزارت نفت هم همواره بنا را بر حمایت کامل و توسعه همکاری ها گذاشته است. هر دو مجموعه می توانند با استفاده از نیروی مهندسان و کارآفرینان ایرانی استفاده کنند تا هر نوع تجهیز و دستگاهی که امکان بومی سازی دارد، ساخته شود. این روند می تواند بخش قابل توجهی از واردات و وابستگی صنعت نفت را کاهش دهد و از خروج نیروی متخصص جلوگیری کند.