سهم پژوهشگاه صنعت نفت در برنامه ازدیاد برداشت از 3 میدان
سرمایه علمی زیرساخت سرمایه اقتصادی
مشعل توسعه میادین نفت و گاز با شیوه های جدید، همواره یکی از سیاست های اصلی وزارت نفت بوده و حالا این وزارتخانه در دوره جدید، موضوع ازدیاد برداشت حداکثری از میادین، بویژه میادین مشترک را در دستور کار و اولویت خود قرار داده است. نکته قابل توجه اینکه در این مسیر پرچالش و حساس و در شرایطی که با تحریم های همه جانبه روبه روست، دست همکاری به سمت دانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی دراز کرده است. جواد اوجی، وزیر نفت، پیش از این با اشاره به بحث حداکثر برداشت نفت از میدان های کشور، بخصوص میدان های مشترک گفته بود «با بیش از ۱۵۳ میلیارد بشکه نفت قابل استحصال، ظرفیت خوبی برای برداشت از این مخازن و میدان های نفتی داریم.» او به راه های مختلف افزایش برداشت از میدان های نفت و گاز و حفظ و نگهداشت آنها اشاره کرده و گفته است: «این میادین هر کدام مخازن، پیچیدگی ها و میزان اشتراکات خاص خود را دارند و با هم متفاوت هستند و از نظر تخصصی برای هر کدام باید اقدامات مختلفی انجام شود و نمی توان یک نسخه درمانی واحد را برای همه میادین تجویز کرد.»
با این رویکرد، موضوع همکاری وزارت نفت با دانشگاه ها و مراکز علمی در حوزه ازدیاد برداشت از میادین نفت و گاز از سال ها قبل شروع شده و مراحل انجام شده نقاط پرامیدی را در این حوزه روشن نگه داشته است و وزیر نفت نسبت به آنها برنامه ریزی و آینده نگری دارد. تاکنون در حوزه مطالعات ازدیاد برداشت میدان های نفت و گاز، ۲۲ قرارداد کلان پژوهشی با مجموع ارزش ۱۰۰۹ میلیارد تومان و ۴۹ میلیون یورو میان شرکت ملی نفت ایران و ۱۳ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی کشور امضا شده و در حال پیگیری است. از میان دانشگاه ها و مراکز علمی مختلفی که امروز مطالعه ازدیاد برداشت از میادین نفت و گاز را به عهده دارند، پژوهشگاه صنعت نفت، به عنوان یکی از بازوهای پژوهشی نفت، چند پروژه را در دست دارد که اتفاقات خوبی در مسیر آن رخ داده است.
آخرین تلاش ها در مطالعات ازدیاد برداشت
پژوهشگاه صنعت نفت با توجه به امکانات و سطح علمی خود، یکی از مجموعه های اصلی بود که در میان دانشگاه ها و مراکز علمی، طرف قرارداد با وزارت نفت قرار گرفته و در حال حاضر روی مطالعات ازدیاد برداشت میدان های بی بی حکیمه و اهواز و رگ سفید کار می کند. باید گفت در کنار سابقه مطالعه میادین در پژوهشگاه صنعت نفت، یکی از دلایل واگذاری مطالعه میدان رگ سفید به پژوهشگاه، موفقیت های این سازمان در مطالعات میادین اهواز و بی بی حکیمه به عنوان میادین بسیار بزرگ و پیچیده بوده است.
در فاز اول مطالعه میدان محورها، ویژگی ها و رفتار میدان برای شناخت کامل آن مورد توجه قرار می گیرد که این اقدام با اطلاعات اولیه، داده های سطحی و زیرسطحی میدان آغاز شده است. همانگونه که تاکنون آشکار شده، طبیعت و سرشت میدان رگ سفید با میادین دیگر متفاوت است و به نظر می رسد که روش های بهبود برداشت، بیش از روش های ازدیاد برداشت جواب می دهد. به همین دلیل است که پژوهشگاه صنعت نفت در بسته های کاری این طرح، عملا روی بسته کاری IOR تمرکز زیادی داشته و این موضوع از طریق بررسی مباحثی مانند آسفالتین، مشکلات تاسیسات سطح الارضی، مشکلات چاه ها و موضوعاتی از جنس IOR پیگیری می شوند.
پژوهشگاه صنعت نفت، این پروژه ها را فازبندی کرده و حالا در فاز دوم، عملا بحث به روزرسانی یا ساخت مدل استاتیک و دینامیک در دستور کار قرار دارد. در واقع در فاز دوم، متوجه یکسری نواقص اطلاعاتی، نظیر کمبود آزمایشگاه های لازم برای فرایندهای مختلف ازدیاد برداشت خواهند شد و از آنجا که رفتار مدل استاتیک و دینامیک یک میدان، عملا نمایانگر رفتار کل میدان است و در میدان واقعی همه تصمیمات هزینه بردار خواهد بود، تصمیم گیری فنی و اقتصادی در این بخش برای برخورداری از یک مدل مناسب دارای اهمیت بسیاری است.
در فاز سوم، طراحی پایلوت آزمایشگاهی و فرایندهای ازدیاد برداشت انجام می شود که در همه میادین مشترک است. در فاز چهارم هم براساس مدل های استاتیک و دینامیک، نهایی شده و با استفاده از اطلاعات و آزمایشگاه های جدید، تدقیق مدل زیرسطحی و توسعه میدانی با روش های مختلف ازدیاد برداشت انجام می شود. در فاز پنجم که همان فاز آخر است، حرکت به سمت عملیات اجرایی پایلوت آغاز می شود.
طبق آخرین اعلام پژوهشگاه صنعت نفت، در حال حاضر مراحل شناخت میدان بی بی حکیمه و مطالعات تطبیقی غربالگری روش های ازدیاد برداشت آن به پایان رسیده است. در فاز (یک) میدان بی بی حکیمه، علاوه بر گردآوری داده ها، پژوهشگاه تلاش کرده به عنوان پزشک میدان، با همکاری کارفرما ( مناطق نــفت خیز جنـوب و پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ) که همگی از ذینفعان پروژه بوده اند، بــــراســاس چالش های مختص میدان ، برای آنها RFP (شرح نیاز ) تهیه کند، ضمن اینکه پژوهشگران این مجموعه با مطالعه تطبیقی، روش های ازدیاد برداشت در میادین دنیا را مورد بررسی قرار داده اند تا دامنه تغییرات و ریسک های احتمالی را بررسی کنند.
پژوهشگاه با توجه به ویژگی ها و شرایط متفاوت میدان اهواز با بی بی حکیمه، رویکردی متفاوت را در دستور کار خود قرار داده است. میدان اهواز، بزرگترین میدان نفتی کشور است، بنابراین تعداد چاه ها بیشتر از بی بی حکیمه است و بر همین اساس، تیم بزرگتری برای میدان اهواز تشکیل شد.
علاوه بر همه این موارد، پژوهشگاه بانک اطلاعاتی این سه میدان را تهیه و مشخصه سازی خواص مخزنی و تکمیل الگوی استاتیک مخازن آسماری و بنگستان انجام شده و در ادامه، الگوی دینامیک و تطابق تاریخچه در برنامه قرار دارد. انجام این مطالعات، مزیت های زیادی دارد که از جمله آن می توان به برآورد و محاسبه دقیق نفت درجای اولیه، کنترل تولید سیالات ناخواسته، ارائه راهکارهای مناسب برای بهبود تولید و ارائه سناریوهای برتر ازدیاد برداشت در مدتی کوتاه اشاره کرد.
نتیجه محوری و ثروت آفرینی برای صنعت نفت
ازدیاد برداشت نفت، مجموعه ای از تکنیک ها و فرایندهایی است که طی آن سعی می شود با استفاده از انرژی یا موادی خارج از میدان نفتی، میزان نفت خامی را که استخراج آنها با روش های معمولی امکانپذیر یا مقرون به صرفه نیست، استحصال کنند. روش های مختلف ازدیاد برداشت نفت، شامل روش های آب روبی، گرمایی، شیمیایی و امتزاجی می شود که برای هر کدام از این روش ها در علوم و فناوری های جدید، شیوه هایی پیش بینی شده است. کارشناسان می گویند، اعتبارات قابل توجهی که شرکت ها در خصوص مطالعات مخازن هزینه می کنند، علاوه بر حل مشکلات جاری و آتی صنعت نفت و افزایش درآمدهای ارزی، زمینه ای برای پیشرفت در حوزه خدمات فنی و مهندسی مخازن خواهد بود.
با انجام پژوهش های ازدیاد برداشت با رویکرد «نتیجه محور» از سوی دانشگاه ها و مراکز علمی و دانشگاهی، پس از اخذ نتیجه قابل توجه در حوزه ازدیاد برداشت، این امکان فراهم می شود که دانشگاه ها، دانش فنــی و فناوری حاصل شده خود را تجاری کنند. به عبارتی لازم است که رویکرد کارآفرینی و اقتصاد دانش بنیان را با هدف ثروت آفرینی از دانش در دانشگاه های طرف قرارداد وزارت نفت نهادینه کنیم. در عین حال می توان امیدوار بود که در پایان قراردادهای پژوهشی مشترک دانشگاه ها و صنعت نفت برای ازدیاد برداشت، جامعه ای تخصصی از متخصصان و مشاوران مخازن نفتی در انستیتوهای تخصصی فعال باشند.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، برآورد نفت درجای سه میدان اهواز، بی بی حکیمه و رگ سفید حدود ۱۰۰ میلیارد بشکه است و همین عدد، بخوبی بیانگر آن است که ازدیاد برداشت در این فیلدها، قابلیت ایجاد چه ظرفیت سرشاری برای کشور دارد و پژوهشگاه با موفقیت در این ماموریت مهم، نقش پژوهش و فناوری در صنعت را یک بار دیگر اثبات می کند.