نگاهی به موضوع پدافند غیر عامل در کشور با تاکید بر صنایع حیاتی و نقاط حساس
چشمان کاملا باز در مقابله با تهدیدها
مشعل پدافند غیرعامل ؛ حتما این عنوان را در شرایط مختلف و موقعیت هایی متفاوت بارها شنیده اید. پدافند غیرعامل به مجموعه ای اطلاق می شود که به منظور افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، تسهیل مدیریت بحران، ارتقای پایداری ملی در برابر انواع تهدید و خطرات طبیعی و جنگ پیش بینی می شود. پدافند غیرعامل، مجموعه ای الزامی برای همه کشورها در شرایط عادی و در دوران خطر است و همه کشورها متناسب با شرایطی که در آن قرار دارند ، نسبت به زمینه های پدافندی خود برنامه ریزی کرده و آماده می شوند. به عبارتی، پدافند غیر عامل به همان مرحله پیشگیری از هر نوع بحران و خطر برمی گردد و وظایفی که برای آن پیش بینی شده، در همین قالب قرار می گیرد. پدافند غیرعامل نیز مانند بسیاری از موضوعات اخیر در ایران ، سابقه زیادی ندارد. مسأله اساسی این است که موضوع پدافند غیر عامل، بخصوص در صنایع اصلی و حیاتی و نقاط حساس کشور پذیرفته شده و فعال هستند؛ اما هنوز در مقابله با انواع تهدیدهای جدید، می توانند آسیب پذیر باشند، از این رو به روز رسانی و تجهیز بر اساس نیازها اهمیت زیادی دارد.
سابقه پدافند غیرعامل و زمینه های شکل گیری
در سال 1977 میلادی، تمهیدات قانونی بین المللی در قالب پروتکل ژنو و چارچوب حقوقی لازم به منظور نحوه رفتار با غیرنظامیان در زمان جنگ و نیز وظایف دول جهان در زمینه ارائه و اجرای طرح ها و برنامه های دفاع غیرنظامی فراهم شد. این پروتکل، بر لزوم انجام اقدامات معین به منظور دفاع از غیرنظامیان و تضمین محافظت از آنان در زمان جنگ دلالت داشت. بر این اساس، کشورهای مختلف جهان به منظور تامین محافظت از شهروندان خود در برابر انواع بلایای طبیعی و انسان ساز، روش های مختلفی را به تناسب دیدگاه غالب در زمینه مقابله غیرعامل با بحران، نوع بحران و امکانات در دسترس به کار می گیرند. این روش ها و الزامات پدافندی در دهه های گذشته، متناسب با نوع آسیب ها و خطرات احتمالی تغییرات زیادی داشته است؛ اما عموم روش های پدافندی شامل پیشگیری، هشدار و اعلام خطر، ایجاد پناهگاه ها، مواجهه مشتمل بر تخلیه یا استقرار در پناهگاه ها، امداد و نجات ، بازتوانی و شیوه های مختلف بهداشتی و درمانی در ابتدایی ترین زمان بعد از حوادث می شود. در ایران هم سازمان پدافند غیرعامل از سال 1382 به عنوان یکی از زیرمجموعه های نیروهای مسلح تشکیل و برای این مجموعه، اهداف ستادی و عملیاتی پیش بینی و تعیین شده است. سازماندهی، طرح ریزی، هدایت و راهبری عملیات پدافندی مقابله با تهدیدات نوین دشمن، هدایت و راهبری مقابله با تهدیدات نوین سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی و اقتصادی از جمله این اهداف عملیاتی سازمان پدافند غیر عامل در ایران است. سازماند پدافند غیر عامل، مجموعه ای است که در بسیاری از سازمان ها، وزارتخانه ها و همه استان ها نمایندگی دارد و در ارتباط و همکاری با سازمان مدیریت بحران اقدام می کند.
ویژگی استراتژیک پدافند غیرعامل
پدافند عامل، به معنی رویارویی و مقابله مستقیم با دشمن و به کارگیری جنگ افزارهای مناسب و موجود به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات آفندی است. در مقابل، پدافند غیرعامل یا دفاع غیرعامل به مجموعه اقداماتی گفته می شود که لزوما به معنی به کارگیری جنگ افزار و تسلیحات نیست؛ اما با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد. موضوع پدافند غیر عامل به عکس دفاع عامل که باید نیروهای نظامی دخالت داشته باشند، به همراهی تمام نهادها، نیروها، سازمان ها، صنایع و حتی مردم عادی نیاز دارد. پدافند غیرعامل در حال حاضر به عنوان یک راهکار بسیار مهم در استراتژی دفاعی و سیاسی یک کشور مد نظر قرار دارد. داشتن پدافند غیرعامل قوی، نشان دهنده آمادگی برای دفاع عامل است و نشان می دهد که آن کشور، علاوه بر آمادگی در برابر انواع حوادث طبیعی و رخداد های پیش بینی نشده طبیعی، در برابر انواع تحریکات و تهدیدهای نظامی هم آمادگی لازم را دارد. با این تعریف، کشورها موضوع پدافند غیر عامل را در همه تاسیسات و مناطق حساس خود جدی می گیرند و کلانشهرها و مناطق شهری پر جمعیت نیز برای هر نوع تهدیدی آماده می شوند که این آمادگی، همان برگ برنده استراتژیک در معادلات بین المللی است. در حالا حاضر کشورهای اروپایی و کشورهایی همچون روسیه، آمریکا و چین موضوع پدافند غیرعامل را به عنوان الزام غیر قابل تفکیک نیروی نظامی خود در اختیار دارند و برنامه های مفصلی در این حوزه، طراحی و به روز رسانی می کنند. این توجه ابرقدرت ها به موضوع پدافند غیر عامل، نشان می دهد که لازم است بیش از پیش، این حوزه مورد توجه و بازتوانی قرار گیرد.
پدافند غیرعامل صنعت نفت؛ مستقل و همیشه فعال
صنایع و بنگاه های اقتصادی مختلف در کشور، هر کدام موضوع پدافند غیر عامل را جدی گرفته و نمایندگی از این سازمان را در درون خود دارند یا در همکاری مستقیم با سازمان پدافند غیر عامل قرار می گیرند؛ اما صنعت نفت به عنوان یکی از صنایع اصلی و حیاتی در اقتصاد کشور که دامنه زیرمجموعه ها و تاسیسات آن در استان های مختلف گسترده شده، مجموعه مستقلی از پدافند غیر عامل را در درون خود پیش بینی کرده است. در گستره وسيع فعاليت هاي زنجيره اي صنعت نفت، از مرحله اوليـه توليـد از ميـادين نفت و گاز تا مرحله نهايي تحويل محصولات نفتي، گازي و پتروشيميايي فعال بودن هر بخش از عمليات، منوط به فعال بودن بخش هاي ديگر بالادستي و پايين دستي آن بخش است؛ هر چند لزوم اجراي پروژه هاي پدافند غيرعامل هوايي به طور همزمان در مراكز عملياتي موجـود در صنعت نفت، به منظور حداكثر آمادگي و فراگيري براي پدافند غير عامل، به سـرمايه گذاري قابل ملاحظه ای نیاز دارد؛ اما با اولویت بندی که صورت گرفته، موضوع پدافند غیر عامل در مناطق عملیاتی مورد توجه جدی قرار دارد. بنابراین می توان گفت که پدافند غیر عامل در صنعت نفت، ضامن کاهش و به صفر رسیدن حساسیت در عملیات جامع نفت و گاز کشور است. در عین حال، بهره مندی از اصول و الگوهای اجرایی در پدافند غیرعامل در صنایع نفت و گاز، می تواند باعث حفاظت از سرمایه های کشور شود. در این زمینه، مکان یابی صحیح عملیات، مقاوم سازی و ایجاد استحکامات، می تواند به عنوان اصول راهبردی پدافند غیرعامل مطرح شود و از بروز خسارات در صنعت نفت جلوگیری کند. به عبارتی، دفاع غیر عامل در صنعت، در مقایسه با شیوه های مختلف مقابله با انواع تهاجم، می تواند منطقی تر و با هزینه کمتر باشد، ضمن اینکه از نظر امنیتی - سیاسی نیز با اصل استقلال و خودکفایی در کشور همسویی بیشتری دارد. صنعت نفت در استان های جنوبی، دارای مناطق عملیاتی و تاسیساتی حیاتی و استراتژیک است. مناطق نفت خیز جنوب ، عسلویه ، ماهشهر و سایر مناطق عملیاتی، دارای سیستم پدافند غیرعامل مستقل و فعال هستند تا هر گونه تهدید و آسیب احتمالی، کمترین احتمال و خسارت را به دنبال داشته باشد. نمونه های موفق عملکردی پدافند غیر عامل در صنعت نفت طی سال های گذشته زیاد بوده؛ اما یکی از این اتفاقات، واکنش ها و اقدام های به موقع پدافند غیر عامل صنعت نفت را می توان در موضوع «اختلال در سامانه هوشمند سوخت» که آبان امسال رخ داد، دید که در مدت زمان کوتاهی، اختلال برطرف شد. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در این مورد از عملکرد وزارت نفت قدردانی کرد و گفت: « می خواستند فتنه بزرگی در کشور ایجاد کنند؛ اما آنچه سبب ایجاد آرامش شد، این بود که مردم احساس کردند دولت در کنار آنهاست و با همه توان تلاش می کند مشکل را حل کند.»چرا که وزارت نفت پس از به وجود آمدن اختلال در سامانه هوشمند سوخت، به موقع وارد عمل شد و گروه های کارشناسی و فنی آن بسرعت در جایگاه های سوخت حضور یافتند تا روند سوخت رسانی در کشور با مشکل روبه رو نشود. با این حال، اگرچه عملکرد وزارت نفت در چنین حادثه ای خوب ارزیابی شد؛ اما هنوز هم در حوزه سایبری و پدافند غیرعامل، به توجه بیشتری نیاز داریم و باید در این حوزه، به روزتر و مطابق با آخرین تکنولوژی ها پیش برویم و وزارت نفت با توجه به دامنه گسترده مسؤولیت ها و حوزه های کاری، باید در این زمینه پیشتاز باشد.