ایران در میان 10 کشور نخست ذخیره کننده گاز در جهان20
مهناز محمدقلی ذخیره سازی گاز طبیعی در مخازن زیرزمینی، امروزه به ذخایر استراتژیک کشورها تبدیل شده و نقشی مهم در برقراری توازن بین عرضه و تقاضا در فصول مختلف سال، تاثیرگذاری بیشتر بر بازارهای جهانی انرژی و اجرای به موقع تعهدات بین المللی صادرات گاز کشور ایفا می کند. در گزارش پیش رو، نگاهی به وضعیت ذخیره سازی گاز طبیعی در ایران داشته ایم که در ادامه می خوانید. 21 درصد ذخایر گازی جهان، در خاورمیانه قرار دارد، از این رو این منطقه با احتساب 42.2 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی، نقشی تعیین کننده در تراز هیدروکربوری جهان ایفا می کند. در میان کشورهای خاورمیانه، ایران با برخورداری از حدود 33.2 تریلیون مترمکعب ذخایر اثبات شده گاز جهان، رتبه چهارم در میان مصرف کنندگان گاز طبیعی در جهان را به خود اختصاص داده که موضوع، نشان از حجم بالای مصرف گاز طبیعی در این کشور دارد. در حال حاضر، بیش از 95 درصد مردم کشور ایران، از نعمت گاز برخوردار هستند. حال آنکه برنامه ریزی برای افزایش برخورداری بخش های مختلف صنعتی، نیروگاهی و خانگی در دستور کار قرار دارد. به گفته کارشناسان، تولید گاز ایران در 15 سال گذشته، نزدیک به سه برابر شده و فعالیت های استخراج و تولید گاز در حوزه پارس جنوبی، نقش اصلی را در این تحول عمده ایفا کرده اند. انتخاب های ایران در زمینه گاز عبارت است از: مصرف داخلی، صادرات به صورت گاز، تبدیل گاز به محصولات ارزش افزوده از طریق پتروشیمی و فولاد، تزریق گاز به حوزه های نفتی با هدف ارتقای بهره وری و بالا بردن فشار حوزه های نفتی و ذخیره سازی گاز طبیعی است. کارشناسان اقتصادی انرژی بر این عقیده هستند که با برنامه ریزی صحیح و اصولی، ایران می تواند از گاز خود برای تمام مصارف فوق استفاده کند. یکی از روش هایی که ایران توانسته به افزایش تقاضای گاز مصرف کنندگان خود پاسخ دهد، بهره گیری از ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی در مخازن ذخیره سازی است. از سوی دیگر وجود ساختارهای طبیعی متنوع و عظیم هیدروکربوری در ایران که بندرت در کشورهای دیگر وجود دارد، می تواند با تبدیل و توسعه به مخازن ذخیره سازی گاز در مسیر ارتقای این صنعت و تضمین عرضه مداوم و پایدار گاز طبیعی از ایران در عرصه بین المللی اثرگذار باشد. صنعت ذخیره سازی گاز طبیعی، پدیده ای استراتژیک بوده که زمینه دستیابی به اهداف مهمی همچون افزایش سهم گاز طبیعی در سبد انرژی کشور، صادرات و تزریق گاز به مخازن نفتی کشور را مهیا کرده است. توسعه 2 پروژه عملیاتی و امکان سنجی ذخیره سازی در 4 ساختار دیگر در مدت کمتر از یک دهه، رکوردی بی نظیر در جهان محسوب می شود. هم اکنون دو مخزن سراجه و شوریجه در مرکز و شمال شرق ایران، تنها مخازن ذخیره سازی گاز طبیعی هستند و قاعده ذخیره سازی گاز در مخازن، تزریق در هشت ماه ابتدایی و برداشت در چهار ماه پایانی هر سال است. در حال حاضر به گفته محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران، مخازن ذخیره سازی گاز طبیعی ایران، وارد دومین فاز برنامه از پیش تعیین شده آن شده است. هم اکنون ۴ میلیارد مترمکعب ذخیره سازی گاز در مخازن ذخیره سازی سراجه و شوریجه در مناطق شمال و شمال شرق کشور انجام شده که این موضوع، نقشی اثرگذار در تامین گاز مورد نیاز مصرف کنندگان گاز در ایران دارد.
ارزش ذاتی ذخیره سازی در صنعت گاز
صنعت گاز به واسطه وجود ذخیره سازی در قالب افزایش کارایی، افزایش اطمینان، میزان رضایت مندی و در نتیجه رشد بازار سود قابل ملاحظه ای داشته است. ذخیره سازی زیرزمینی، عنصری حیاتی در صنعت گاز طبیعی به شمار می رود. زمانی که در فصل زمستان، مصرف گاز به اوج خود می رسد، گاز ذخیره شده مازاد بر مصرف در فصول گرم پشتوانه قابل اطمینانی خواهد بود تا بتوان با آرامش خاطر با هرگونه نارسایی در امر تولید و حوادث غیرمنتظره که منجر به کاهش تولید گاز می شود، به خوبی مقابله کرد. به عبارت دیگر، ذخیره سازی باعث افزایش راندمان تولید و توزیع خواهد شد، به این شکل که به جای افزایش تعداد چاه ها و تاسیسات سطح الارضی در زمستان، با ذخیره سازی گاز در فصل تابستان و برداشت میزان مورد نیاز در زمستان، روند تقریباً ثابتی در تولید سالانه حاکم خواهد شد.
ذخیره سازی یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز در شوریجه
بیشتر سوخت خانگی و تاسیسات صنعتی کشور از طریق شبکه سراسری گاز تامین می شد و همه ساله در فصل سرما که در مدت کوتاهی، مصرف سوخت به طور ناگهانی بالا می رود، شبکه انتقال و توزیع، توان جبران این میزان افزایش مصرف را نداشت. باید به این نکته هم توجه کرد که ساخت تاسیسات عظیم فراورش و خطوط انتقال چند هزار کیلومتری گاز، از میادین گازی جنوب کشور تا محل های مصرف نیز برای جبران کمبود چند روزه گاز، اقتصادی نبود، از این رو شرکت ذخیره سازی گاز طبیعی به منظور تامین بخشی از کمبود گاز کشور در فصل زمستان، پروژه ای را با عنوان «احداث تاسیسات فراورش، تزریق و ذخیره سازی گاز طبیعی در میدان شوریجه» به صورت EPC اجرا کرد.مخزن شوریجه در شمال شرق کشور واقع در استان خراسان رضوی در فاصله 5 کیلومتری پالایشگاه شهید هاشمی نژاد (160 کیلومتری جاده مشهد- سرخس) که یک مخزن گازی تخلیه شده محسوب می شود، به عنوان گزینه ای مناسب برای تبدیل به مخزن ذخیره سازی گاز مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است.گاز مورد نیاز برای تزریق در این مخزن زیرزمینی، از گاز خروجی پالایشگاه شهید هاشمی نژاد، گاز دریافتی از خط لوله سراسری (IGAT) و از گاز وارداتی از کشور ترکمنستان، از طریق خط لوله انتقال از سرخس- مشهد برداشت می شود و پس از فشارافزایی در تاسیساتی که در جوار پالایشگاه شهید هاشمی نژاد احداث شده، برای تزریق به مخزن در خروجی واحد، مورد استفاده قرار می گیرد. ميدان خانگيران با حفر چاه-1 در اوایل سال 1968 ميلادي (اواخر سال 1346 شمسي) کشف شد. حفاري چاه هاي توصيفي بعدي، وجود حجم متنابهی گاز شيرين و ترش را در سه سازند بهره ده ميدان خانگيران مشخص کرد. توليد گاز از ميدان خانگيران، برای اولين بار در تابستان سال 1353 و از شوريجه-B که حاوي گاز شيرين بود، شروع و سپس در زمستان سال 1362 بهره برداري گاز ترش از مخزن مزدوران آغاز شد كه پس از شيرين سازي به مصارف صنعتي و خانگي مي رسد. افزايش مصرف گاز باعث شد كه سازند شوريجه-D نيز از زمستان سال 66 به توليد آورده شود. متوسط نسبت مايعات گازي به واحد گاز توليدي در طول تاریخچه، برابر با 56.4 مترمكعب بر ميليون مترمكعب گزارش شده است. در بررسی تاریخچه فشار چاه ها، اختلاف فشار قابل توجهی بین چاه ها وجود دارد که این موضوع، بیانگر ارتباط سطحی محدود به علت تراوایی کم سنگ مخزن است. تزریق گاز به مخزن شوریجه-D از اردیبهشت سال 1393در 5 حلقه چاه تزریقی آغاز شده است. دبی گاز تزریقی در آغاز تزریق به میدان، حدود3.6 میلیون مترمکعب در روز بود و این نرخ تزریق با اختصاص تعداد چاه های بیشتر به امر تزریق اختصاص خواهد یافت. فشار گاز تزریقی به میدان، مطابق آنچه در مطالعات به دست آمده، معادل 310 بار است . در حال حاضر به گفته کارشناسان، با احتساب حجم قابل ذخیره در میادین سراجه و شوریجه، ایران در بین 10 کشور اول باشگاه ذخیره سازان گاز جهان قرارگرفته است. به گفته یحیی فیضی، سرپرست شرکت پالایش گاز شهید هاشمی نژاد، در روزهای گرم تابستان که شاهد مصرف کمتری از سوی مشترکان هستیم، روزانه به طور میانگین، حدود ۱۰ میلیون مترمکعب گاز به مخزن شوریجه تزریق می شود که این موضوع، حاکی از نقش کلیدی ذخیره سازی تابستانی در تأمین گاز فصل زمستان است.سرپرست شرکت پالایش گاز شهید هاشمی نژاد تصریح کرد: از ابتدای امسال تاکنون برای پایداری تولید، حدود یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز به مخزن شوریجه تزریق شده که با برداشت گاز ذخیره شده و مقدار گاز فراورش شده در این پالایشگاه، آمادگی برای تولید پایدار و حداکثری گاز زمستانی به منظور تأمین گاز مورد نیاز مصرف کنندگان و پشتیبانی از صنایع در این منطقه از ایران به طور کامل وجود دارد.
تاریخچه و اهمیت ذخیره سازی گاز طبیعی در جهان
اولین تجربه موفق ذخیره سازی زیرزمینی گاز در جهان در سال 1915 میلادی در ایالت انتاریو کشور کانادا در بخش ویلندکانتی در یک مخزن گازی تخلیه شده صورت گرفت. رشد متعادل تعداد پروژه های ذخیره سازی تا سال 1950 همچنان ادامه یافت تا اینکه تعداد مخازن از 80 به 125 مخزن با ظرفیت 774 میلیارد فوت مکعب جهش داشت. امروزه بیش از 715 ساختار و تاسیسات ذخیره سازی در 38 کشور از جمله آمریکا، روسیه، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، فنلاند، اسلواکی، اتریش و... با حجم گاز عملیاتی 393 میلیارد مترمکعب وجود دارد. ایالات متحده آمریکا بالاترین حجم گاز عملیاتی را دارد و بعد از آن روسیه، اوکراین و آلمان قرار گرفته است. بر این مبنا سهم حجم گاز عملیاتی در اروپای شرقی 42 درصد آمریکای شمالی و جنوبی 35 درصد، اروپای غربی 19 درصد ، خاورمیانه و آسیا هر یک 2 درصد است.
تزریق ۸۸۰ میلیون مترمکعب گاز به مخزن سراجه
رامین حاتمی، مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی ایران نیز با بیان اینکه در چهار ماه پایانی سال، روزانه ۱۶ میلیون مترمکعب گاز از میدان سراجه قم بازتولید خواهد شد، افزود: امسال در مجموع ۸۸۰ میلیون مترمکعب گاز به مخزن سراجه قم تزریق شده که با مجموع گازهای باقیمانده در این مخزن، به یک میلیارد و ۲۲۰ میلیون مترمکعب می رسد.