گزارش اختصاصی مشعل از سومین نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی(تستا)
فناورانه ها در خدمت صنعت نفت
زیست بوم، نوآوری و فناوری، موضوع مهم تنیده با صنعت نفت ایران است که از آن به عنوان بستر توسعه اقتصاد دانش بنیان این صنعت راهبردی کشور یاد می شود و در دهه های اخیر به دلیل ضرورت توسعه علمی کشور شاهد گسترش فعالیت ها و مفاهیم مختلف در این عرصه بوده ایم. در همین زمینه طی ماه گذشته وزارت نفت و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با هدف توسعه زیست بوم نوآوری و فناوری صنعت نفت و برای گسترش بهره گیری از ظرفیت شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها، تفاهم نامه همکاری امضا کردند که ایجاد سازوکاری جامع برای احصا و تجمیع نیازهای فناورانه وزارت نفت و برطرف ساختن نیازها از طریق پارک علم و فناوری، همسو شدن برنامه ها و اقدام های وزارت نفت و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به منظور توسعه فناوری های بومی صنعت نفت و ایجاد فرصت های سرمایه گذاری، جلب سرمایه گذاران و تسهیل روند تجاری سازی در حوزه فناوری صنعت نفت، برخی اهداف اصلی این تفاهمنامه بود. به موازات آن با برگزاری سومین نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی (تستا) و حضور نخستین بار وزارت نفت و چهار شرکت اصلی در آن فرصتی به منظور معرفی و تامین نیازهای پژوهشی و فناورانه، زمینه مناسبی برای تجاری سازی یافته های پژوهشی و فناوری های توسعه یافته فراهم شد.
تستا نمایشگاه معکوس و مبتنی بر تقاضای فناوری است که در آن شرکت ها و سازمان های متقاضی، ظرفیت های توسعه ای و نیازمندی های فناورانه را مستند می کنند و آماده ارایه نیازمندی های فناورانه خود به صاحبان فناوری می شوند، از این رو این نمایشگاه با هدف شناسایی نیازهای پژوهشی و فناورانه، زمینه سازی برای تجاری سازی یافته های پژوهشی فناوری های توسعه یافته، همچنین برقراری ارتباط سازنده میان بخش عرضه و تقاضای فناوری کشور برگزار شد.
دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) به منظور تحقق اهداف سیاست های اقتصاد مقاومتی و حمایت از ساخت داخل، از سال ۱۳۹۷ اقدام به برگزاری نمایشگاه تقاضامحور تستا کرده است. این نمایشگاه فرصتی به منظور معرفی و شناسایی نیازهای فناورانه و پتانسیل های موجود در این عرصه برای صنعت نفت کشور بود. بررسی میدانی و گفت وگوی «مشعل» در این نمایشگاه حاکی از اقبال فراوان شرکت های زیرمجموعه پارک های علم و فناوری به تامین نیازهای فناورانه صنعت نفت است و آنگونه که در اظهارات خود اعلام کردند، پیگیر آن هستند با توجه به خواسته ها و مطالبات این صنعت حرکت کنند تا پاسخگوی آن باشند. در این میان نباید از نظر دور داشت که در شرایط موجود نیز همکاری مناسبی میان این دسته از پارک ها و صنعت نفت وجود دارد و در حوزه های بسیار مهمی دست به تولید فناوری های پیچیده ای زده و در مواردی دیگر در تولید برخی محصولات اگرچه از مهندسی معکوس آغاز کرده؛ اما حالا انحصار دانش و تولید برخی از آنها را در اختیار داشته و کشور را از خارج بی نیاز کردند. در این میان شاهد طیف گسترده ای از محصولات در بخش های مختلف نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاهی هستیم که در حال حاضر در بخش های مختلف این صنعت فعال شده است. مجموعه اقدام هایی که نمایندگان پارک های علم و فناوری تاکید دارند می خواهند براساس نیاز صنعت نفت حرکت کنند تا در خدمت آن باشند و سهمی در توسعه و اعتلای کشور با فعالیت در این بخش داشته باشند. به عنوان نمونه می توان به پارک علم و فناوری خوزستان اشاره کرد که از سال 88 فعالیت خود را آغاز کرده و بسیاری از محصولات عرضه شده آن در نمایشگاه مرتبط با صنعت نفت است.
آمادگی پارک های علم و فناوری برای گسترش همکاری بیشتر با وزارت نفت
پارک علم و فناوری خوزستان به دانش جدیدی در زمینه اکتشاف نفت دست یافته که این دانش اکنون طی قراردادی با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران در حال بهره گیری است. روش جدید زمین شناسی و ژئوشیمیایی سطحی است و تخمین وجود مخزن و دقت آن را بالا می برد و خطای موجود در روش های سنتی مرسوم در آن کمتر است. مهران آقاخانی، مدیر موسسات پارک علم و فناوری خوزستان در این زمینه به مشعل می گوید: با این روش تا بالای 90 درصد اطمینان از مخزن پیدا می کنند که براساس قرارداد منعقد شده با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران این روش اکنون در خوزستان در حال اجراست.
او دیگر محصولات شرکت های زیرمجموعه این پارک را افزایه های حفاری، سیستم های نمودارگیری، استقرار سیستم های مدیریتی در آزمایشگاه ها، سیالات تکمیل چاه، سیالات حفاری، تجهیزات درون چاهی نفت و گاز حفاری جهت دار، تجهیزات انتقال دیتا، مانیتورینگ چاه های نفت و گاز، تجهیزات دوار و... دانسته که براساس آن قراردادهایی هم با شرکت ملی حفاری ایران و همچنین برخی پتروشیمی ها منعقد شده است. آقاخانی درباره دیگر فعالیت های پارک علم و فناوری خوزستان توضیح می دهد: یک مرکز رشد و فناوری نفت و گاز را با همکاری دانشگاه صنعت نفت تاسیس و همچنین کنسرسیوم شرکت های نفت و گاز را راه اندازی کردیم که متشکل از شرکت های فناور مستقر در پارک هستند. وی با بیان اینکه پارک علم و فناوری خوزستان متشکل از 287 شرکت است که حوزه تخصصی حدود 18 درصد شرکت های نفت، گاز و پتروشیمی است، به همکاری های گسترده با صنعت نفت اشاره می کند و می گوید: با این حال ظرفیت ما بیش از این است که برخی مشکلات اجازه کارهای بزرگ تر را نداده است. آقاخانی در بیان این مشکلات به بحث وندورلیست شرکت ملی نفت ایران اشاره کرده و درخواست بازنگری آن را دارد و ضمن آن می گوید: معتقد هستیم که باید به مالکیت فکری شرکت ها بهای بیشتری داده شود. در این پارک، محصول فناوری زیادی داریم و خواستار حمایت بیشتر صنعت نفت هستیم.
او از آمادگی برای همکاری هر چه بیشتر پارک علم و فناوری خوزستان با مجموعه وزارت نفت و بخش های مرتبط آن خبر می دهد و اظهار امیدواری می کند ظرفیت های فراوان موجود در این بخش که درآمد تمام شرکت های آن در سال گذشته 353میلیارد تومان بوده، هرچه بیشتر شود.
تشکیل شبکه پارک های نفت و گاز در خراسان
افزون بر جنوب ایران به عنوان قطب نفت کشور، پارک علم و فناوری خراسان هم با فعالیتی عظیم در حوزه صنعت نفت و گاز با مجموعه نفت همکاری داشته و در حال تامین نیازهای مختلف در این عرصه است. داود تفضلی، معاون توسعه فناوری پارک علمی و فناوری خراسان در گفت وگو با مشعل با اشاره به اینکه این مجموعه اولین مرکز رشد تخصصی نفت و گاز کشور است که مجوز قطعی از وزارت علوم اخذ کرده است، می گوید: در حال حاضر در پارک خراسان بالغ بر350 شرکت فعالیت می کنند که از این تعداد 70 شرکت در حوزه تجهیزات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی فعال هستند و اشتغال بیش از 6 هزار نفر در مجموعه شرکت های این پارک را به همراه داشته که بالغ بر 50 درصد آنها در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی فعالیت می کنند. افزون بر آن میزان فروش شرکت های این پارک در سال گذشته هزار و 600 میلیارد تومان بوده که حدود بیش از 500 میلیارد تومان آن در حوزه صنعت نفت و گاز و پتروشیمی بوده است.
او هدف پارک علم و فناوری خراسان را حمایت از شرکت های دانش بنیان و فناورانه اعلام می کند و می گوید: از مجموع 350 شرکت ما 110 شرکت دانش بنیان است.
به گفته او، پارک علم و فناوری خراسان تقریبا 19 سال پیش تاسیس شده و 11 سال است به صورت تخصصی در بخش نفت و گاز فعالیت دارد. افزون بر آن با سایر پارک هایی که در این حوزه قرار دارند، شبکه پارک های نفت و گاز را تشکیل داده است. تفضلی درباره توانایی ها و اقدام های فناورانه این پارک توضیح می دهد: اغلب شرکت های ما با مهندسی معکوس شروع می کنند و بعد از مدتی به دانش طراحی می رسند و محصول را بومی سازی می کنند. از جمله شرکت کاوش صنعت به تولید کمپرسورهای پرسرعت (که قبلا فقط در اختیار شرکت آمریکایی بوده) دست یافته است. یکی دیگر از شرکت های این پارک هم سیستم های کنترلی را که در انحصار شرکت زیمنس بود، بومی سازی کرده است و باید اعلام کنم که بسیاری از محصولات از انحصار شرکت های خارجی خارج شده است.
تولیدات شرکت های پارک علمی و فناوری خراسان انواع تجهیزات صنعت نفت در بخش پایین دستی است که مشتمل بر انواع شیرآلات صنعت نفت، تجهیزات دوار پمپ های پرسرعت و پرفشار و... است و به اعتقاد تفضلی محصولات شرکت های فناور پارک علمی و فناوری خراسان در شرایط موجود تقریبا در تمامی پتروشیمی ها و پالایشگاه های کشور نصب شده است. او درباره سایر فعالیت های این پارک به برگزاری اولین تور تخصصی مرتبط با صنعت نفت و تشکیل شوراهای تخصصی با هدف پذیرش شرکت های فناور و دانش بنیان اشاره می کند.
وی درباره مشکلات و موانع در همکاری هرچه بیشتر با صنعت نفت به موضوع فهرست وندورلیست اشاره کرده و با این حال می گوید که 70 تا 80 درصد از شرکت های پارک علم و فناوری خراسان در این فهرست قرار دارند.
دانشگاهیان در صف همکاری با صنعت نفت
از جمله بخش های فعال در نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی (تستا) که با هدف شناسایی نیازهای پژوهشی و فناورانه، بسترسازی برای تجاری سازی یافته های پژوهشی و فناوری های توسعه یافته برگزار شد، حضور چشمگیر دانشگاه های کشور بود که فعالیت پررنگی با صنعت نفت داشته و در حال تامین نیازهای مختلف فناورانه در این عرصه هستند. یکی از اقدام های فناورانه که در این نمایشگاه به چشم می آید، ساخت پهپادی از سوی تیم تحقیقاتی دانشگاه صنعتی شریف است که این نشت یاب از راه دور لیزری برای شناسایی گاز طبیعی (متان) دارد و نشتی احتمالی این گاز را آشکار می کند. به گفته امیرحسین عظیمی، عضو دفتر سنجش و کنترل جریان دانشگاه صنعتی شریف، این پهپاد قابلیت استفاده در بخش های گازی پالایشگاهی و... را دارد و در هر بخشی که نشت متان باشد، از سوی این دستگاه امکان گزارش وجود دارد. این پهپاد که برای نخستین بار در ایران بومی سازی شده، براساس مذاکره و توافق با شرکت ملی گاز ایران اکنون در بخش گاز استان قزوین در حال فعالیت است.
او به منظور گسترش همکاری هر چه بیشتر با وزارت نفت اعلام آمادگی می کند.
آماده تعامل جدید با صنعت نفت هستیم
دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی از جمله دیگر مراکز دانشگاهی است که خواستار گسترش همکاری با صنعت نفت کشور است. محمد کریمی، مدیر ارتباط با صنعت و کارآفرینی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در گفت وگو با مشعل با اشاره به همکاری های مختلف با مجموعه وزارت نفت می گوید: در حال حاضر با شرکت های نفت فلات قاره، پارس جنوبی، پتروشیمی ها شرکت ملی گاز، شرکت ملی نفت ایران ، شرکت انتقال گاز، اداره های گازهای استانی و... قراردادهای اجرایی در زمینه های مختلف رسوب زدایی، پیگرانی هوشمند، بهینه سازی فرایندها و... داریم. به گفته او، حجم قراردادهای جاری و در حال انجام دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با صنعت نفت نزدیک به 2 میلیارد تومان است. او با اشاره به دانشگاه خواجه نصیر طوسی به عنوان اولین دانشگاه صنعتی کشور می گوید: با هدف متمرکز کردن فعالیت های مرتبط با صنعت نفت در دانشگاه خواجه نصیر، با موافقت رییس دانشگاه توانستیم اولین پژوهشکده بهره وری صنعت نفت را ایجاد کنیم که اکنون در حال فعالیت است و در زمینه این پژوهشکده موافقت اصولی وزارت علوم را دریافت کردیم و آماده انجام هرگونه فعالیت و تفاهمنامه در زمینه توسعه فناورانه هستیم. او همچنین از آغاز فعالیت جدید در دانشگاه خواجه نصیر برای تولید و بازمهندسی نخستین باربرخی محصولات برای شرکت نفت فلات قاره ایران خبر می دهد. نماینده دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با اشاره به تعاملات مناسب و چشمگیر با شرکت ها و دانشگاه های بزرگ و سطح یک دنیا اظهار امیدواری می کند که در آینده محصولات تولیدی با وزارت نفت به مرحله تجاری سازی و انتقال فناوری برسد.
در مراسم افتتاحیه چه گذشت؟
طبق هماهنگی های صورت گرفته در نمایشگاه تستای سال 1400، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت نفت، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، سازمان انرژی اتمی، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو)، شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران، شهرداری تهران، کانون صنعت، دانش و بازار لوازم خانگی و گروه صنعتی بارز و... از جمله وزارتخانه ها و ارگان هایی بودند که در این نمایشگاه به ارائه نیازمندی های پژوهشی و فناورانه خود اقدام کردند. صنعت نفت هم به عنوان یکی از اصلی ترین مجموعه های پیشرو در حوزه ساخت پاویون جداگانه ای با حضور چهار شرکت اصلی خود در این نمایشگاه داشته است. سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری در آیین گشایش سومین نمایشگاه ساخت و تولید ایرانی (تستا) گفت: اقتصاد دانش بنیان جز با سرمایه گذاری بخش خصوصی در پژوهش محقق نمی شود و باید زیرساخت های پژوهش توسط دولت ایجاد شوند تا بخش خصوصی در آن سرمایه گذاری کند. وی ادامه داد: در حال حاضر نسبت سرمایه گذاری بخش دولتی و خصوصی در پژوهش در پارک های علم و فناوری ۸ تا ۱۰ به یک و این در حالی است که این نسبت در پارک فناوری پردیس ۲۵ به یک است؛ به این معنا که یک میلیارد تومان سرمایه گذاری ما موجب سرمایه گذاری ۲۵ میلیارد تومانی از سوی بخش خصوصی خواهد شد. ستاری با اشاره به ایجاد بیش از ۶ هزار شرکت دانش بنیان، ۱۰ هزار استارت آپ و ۱۵۰۰ شرکت خلاق در کشور یادآوری کرد: تمام اینها اکوسیستم نوآوری در کشور برای سرمایه گذاری بخش خصوصی است. همچنین محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم تحقیقات و فناوری ایجاد چنین نمایشگاهی را مصداق و الگوی کار جهادی دانست و گفت: هرچه به شرکت های دانش بنیان بها داده شود، یا حمایت شوند، این موضوع بهترین نوع سرمایه گذاری برای اشتغال است. زلفی گل بیان کرد: مشکل عمده امروز ما بیکاری است، اگر به علم و فناوری بها داده شود، همانند آن است که به نخبگان کشور و اشتغال زایی بها داده ایم. بهترین نوع دیپلماسی، دیپلماسی علم و فناوری است، باید از آن نهایت بهره را برد. وزیر علوم به موضوع خام فروشی اشاره و اظهار کرد: باید جلوی خام فروشی و خام سوزی را بگیریم. سوزاندن گاز طبیعی به صورت بی رویه نشان می دهد که در عرصه علم و فناوری سرمایه گذاری نکرده ایم.