دستورعمل قیمت خوراک ال ان جی بازنگری می شود؟
مینی ال ان جی راه خروج از بحران
مشعل به باور بسیاری از تحلیلگران حوزه انرژی، ایران تاکنون در زمینه صادرات ال ان جی چندان موفق عمل نکرده و دیگر مجالی برای تصاحب بازارهای ال ان جی جهان وجود ندارد. طعم این واقعیت با طرح این پرسش تلخ تر می شود که چرا ایران با وجود در اختیار داشتن ذخایر غنی گاز جهان و همجواری با همسایگان تشنه بازار گاز ایران، به گونه ای شایسته نتوانسته است اعمال قدرت کند و عرصه را به راحتی برای جولان رقبا باز کرده است. در بسیاری از محافل کارشناسی و به ویژه رسانه ای پاسخی که در قبال این پرسش شنیده می شود، تحریم های خصمانه علیه ایران است. بسیاری از مدیران و دولتمردان از تحریم و مصائب آن به عنوان یک نعمت و فرصت یاد می کنند. اما آنچه عیان است، ایران منطبق با ظرفیتی که در حوزه گاز دارد، لااقل در صنعت ال ان جی موفقیت چندانی نداشته و در عرصه ای که بسیاری از کشورها برای اجرای پروژه های مایع سازی گاز به منظور گسترش چتر صادراتی خود از هیچ تلاشی دریغ نکرده اند، شوربختانه ایران با مسکوت گذاشتن پروژه های پارس و پرشین و ایران ال ان جی، سهم صفر درصدی از این صنعت پرسود را از آن خود کرده است. با این اوصاف رویکرد دولت جدید مبنی بر تکمیل طرح های معطل مانده پیشین از جمله واحدهای ال ان جی، بستری را فراهم خواهد کرد تا فارغ از شعارهای تکراری، بتوان به آینده صادرات گاز و بازپس گیری سهم کشور از تجارت صنعت ال ان جی امیدوارتر بود. پرواضح است که سایه تحریم بر بدنه صنعت نفت بی تاثیر نبوده و نیست، اما برای عبور از تنگنای تحریم، تنها توجه حداکثری به ظرفیت های داخلی راهگشاست.
در این میان، سعید پاک سرشت، مدیر پیشین پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران در گفت وگو با مشعل، اجرای پروژه های ال ان جی در ایران را ناموفق ارزیابی و عنوان می کند: با وجود نقش آفرینی این صنعت ارزشمند در تجارت جهانی گاز، مسیر تصمیم گیری ها و سیاست ها به سمتی روانه شد که غفلت از بازار پرسود ال ان جی را برایمان رقم زد. این حجم انبوه فرصت سوزی آن هم برای صنعتی مانند ال ان جی که رشد خیره کننده آن در آینده تجارت جهانی گاز تداوم خواهد داشت، هرگز قابل دفاع نیست. البته تحریم ها سهم بسزایی در متوقف کردن این طرح ها به همراه داشت، اما آنچه در این میان حائز اهمیت است و متاسفانه با وجود تکرار مکررات، همچنان شاهد بی ثباتی در این زمینه هستیم، مصرف افسارگسیخته و غیربهینه گاز در داخل کشور است که این مسئله تخصیص مقادیر قابل توجهی از گاز طبیعی به عنوان خوراک به تاسیسات بزرگ ال ان جی را از بین برده و باید بپذیریم که در این صنعت با چالش های فراوانی روبه رو هستیم. البته در این میان نباید از این موضوع نیز غافل ماند؛ زمانی که پای گاز به عنوان یک منبع سوخت ارزان قیمت و در عین حال با زحمت اندک به خانه ها باز شد، نگاه ها به سمت بی توجهی به صرفه جویی معطوف شد که این مسئله در بلندمدت رشد غیرضروری و فزاینده مصرف گاز را به ویژه در بخش خانگی به همراه داشت. از دیگر سو تداوم رشد لجام گسیخته مصرف، گاهی جریان صادرات گاز را نیز ناپایدار و شرایط کشور را به عنوان تامین کننده مطمئن گاز در بازار خدشه دار کرده است. پاک سرشت از مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی و به دنبال آن افزایش تولید گاز با بهره گیری از روش های فناورانه به عنوان مولفه های تاثیرگذار، نه تنها برای توسعه صنعت ال ان جی، بلکه برای توسعه اقتصاد کشور یاد کرده و می افزاید: در این حالت است که می توان به نتیجه مطلوب و آینده این صنعت در ایران امیدوار بود.
تنوع بخشی به نحوه صادرات
ایران با در اختیار داشتن ۳۴ تریلیون مترمکعب ذخیره گازی (۱۸ درصد از ذخایر گاز جهان) دومین منبع گاز در جهان است و می تواند نقش موثری در بازار جهانی گاز داشته باشد و با تنوع بخشی به نحوه صادرات، در تجارت این بازار نقش آفرینی کند؛ بنابراین اگر فرصت حضور در عرصه ال ان جی در مقیاس بزرگ را از دست داده، اما این فرصت هنوز برای واحدهای اقتصادی کوچک تمام نشده است. از طرفی در شرایط کنونی بهتر است به جای صرف هزینه های کلان و پذیرش مشکلات و مصائب سرمایه گذاری در تاسیسات مایع سازی گاز، به احداث و راه اندازی واحدهای ال ان جی در مقیاس کوچک بسنده کرد. مدیر پیشین پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه به هر تقدیر نمی توان از صنعت ال ان جی چشم پوشید و باید راهکاری برای برون رفت از این مشکل یافت، به واحدهای کوچک ال ان جی (مینی ال ان جی)اشاره و اظهار می کند: اکنون چند سالی است که بحث ال ان جی های مقیاس کوچک در دنیا مطرح شده که استفاده از ال ان جی این واحدها در ناوگان حمل ونقل ریلی، دریایی و جاده ای این فرصت را برای دیگر کشورها به منظور ورود به فناوری های طراحی و ساخت این کارخانه ها ایجاد کرده است و با سرمایه گذاری روی این واحدهای کوچک می توان تا حدودی از حجم فرصت سوزی ها و اهمال کاری های انجام شده در سال های گذشته کاست. میزان سرمایه گذاری برای احداث این دست از واحدها چندان زیاد نبوده و می تواند روزنه امیدی برای حتی صادرات این محصول به کشورهای همسایه را نیز ایجاد کند. پاک سرشت از دو مولفه زیست محیطی و اقتصادی به عنوان عوامل رشد و توسعه صنعت ال ان جی در دنیا یاد کرده و می گوید: جایگزینی ال ان جی با سوخت های مایع نفتی در ناوگان حمل ونقل ریلی، جاده ای و دریایی نه تنها از لحاظ زیست محیطی به شدت توصیه می شود، بلکه از لحاظ اقتصادی نیز توجیه پذیر است. افزون بر آن صادرات ال ان جی به کشورهای همسایه از طریق زمینی یا کشتی های کوچک برای بازارهای موردی و نزدیک مانند هند قابل پیش بینی است. از سوی دیگر فناوری های مورد نیاز برای واحدهای کوچک ال ان جی از طریق سازندگان داخلی قابل دستیابی بوده و سرمایه گذاری های مورد نیاز نیز در توان بخش های غیردولتی است. او ادامه می دهد: ما هم اکنون در حال ورود به دوره ای هستیم که استفاده از سوخت های هیدروکربنیک با آلایندگی بالا در کشتی ها ممنوع و پتانسیل ورود ال ان جی به این عرصه بیشتر می شود. ما باید استفاده از این سوخت را به عنوان یک جایگزین در ناوگان کشتیرانی مدنظر داشته باشیم. کشورهای حاشیه خلیج فارس و حتی چین و هند دنبال این هستند که کشتی ها را تبدیل به سوخت ال ان جی کنند. ناوگان حمل ونقل سنگین در چین روبه رشد گذاشته و این نشان دهنده آن است که در آینده سوخت ال ان جی در سبد وسایل نقلیه این کشور تاثیرگذار خواهد بود و ما نباید این فرصت ها را دست کم بگیریم و از آن غفلت کنیم. واحدهای تولید ال ان جی در مقیاس کوچک هم از لحاظ فناوری و هم از لحاظ تامین سرمایه شدنی است، فقط باید کمی همت به خرج داد.
دیپلماسی سازنده
تحلیلگران می گویند ورود ایران به بازار انرژی طبیعتا باید با نفوذ سیاسی بیشتری در خاورمیانه و به ویژه خلیج فارس همراه باشد. مدیر پیشین پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران نیز بر این امر صحه گذاشته و از کلیدواژه دیپلماسی سازنده و تقویت سطح تعاملات منطقه ای برای حضور مجدد ایران به عرصه تجارت جهانی ال ان جی یاد می کند. پاک سرشت با این عنوان که دیگر نمی توان به سرمایه گذاری در ظرفیت های بالای صنعت ال ان جی اندیشید و فقط باید به راه اندازی واحدهای کوچک بسنده کرد، از پروژه های پرشین، پارس و ایران ال ان جی که زمانی قرار بود حرف های زیادی در تجارت ال ان جی دنیا داشته باشند، یاد کرده و ضمن ابراز تاسف از نافرجام ماندن توسعه این صنعت در کشور توضیح داد: سابقه احداث واحدهای ال ان جی به دهه 70 شمسی بازمی گردد. منابع گاز طبیعی در پارس جنوبی، زمینه ساز صادرات بخشی از گاز تولیدی آن هم به صورت گاز طبیعی مایع شده را در اذهان شکل داد و از همان زمان هم برنامه ریزی ها برای راه اندازی واحدهای ال ان جی البته با همکاری شرکت های اروپایی شکل گرفت. این کارشناس حوزه انرژی می افزاید: طبق قرارداد امضاشده مقرر شد سه کارخانه بزرگ ال ان جی با عنوان های ایران ال ان جی (به ظرفیت 4/10 میلیون تن در سال)، پرشین ال ان جی (به ظرفیت 2/16 میلیون تن در سال) و پارس ال ان جی (به ظرفیت ۱۰ میلیون تن در سال) در جنوب کشور بر پایه فناوری شرکت های اروپایی ساخته شوند و در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳) به بهره برداری برسند، اما متاسفانه بدعهدی و ناپایبندی برخی شرکت های خارجی در انجام تعهداتشان از یک سو و تحریم های آمریکا علیه ایران از سوی دیگر راه ورود دانش و فناوری این صنعت را به داخل کشور بست و از همان زمان تجارت ال ان جی در ایران متوقف و به سرانجامی نامعلوم کشیده شد.
دستورعملی برای سازندگان داخلی
مدیر پیشین پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران بر بازنگری دستورعمل قیمت گذاری خوراک واحدهای مینی ال ان جی تاکید و از آن به عنوان عامل تعیین کننده برای ورود بخش خصوصی به عرصه صنعت ال ان جی یاد می کند: دولت در شرایطی است که امکان سرمایه گذاری گسترده در حوزه ال ان جی را ندارد؛ بنابراین حتی الامکان باید از حضور بخش خصوصی در این عرصه بهره برد و شرایط را برای هرچه بیشتر کردن جذابیت این بازار فراهم کرد که در این مسیر اولین گام تغییر و اصلاح دستورعمل مربوط به قیمت خوراک واحدهای مقیاس کوچک است تا بخش خصوصی از قبل سرمایه گذاری در آن منتفع شود. پتانسیل فنی و اقتصادی این صنعت بارها و بارها مورد ارزیابی کارشناسان و تحلیلگران حوزه انرژی قرار گرفته و نتایج مثبت بوده است؛ به این ترتیب به نظر می رسد دولت باید ضمن تلاش برای احیای طرح ایران ال ان جی و ورود به بازارهای موردی و مقطعی، حداکثر توان خود را برای توسعه واحدهای کوچک ال ان جی از طریق بومی سازی با همکاری سازندگان داخلی به کاربرد و زنجیره تولید تا مصرف ال ان جی را به عنوان سوخت در داخل کشور و صادرات محموله های کوچک ال ان جی به کشورهای نزدیک را با ایجاد زیرساخت های قانونی برای مشارکت بخش خصوصی فراهم آورد. پاک سرشت در ادامه به اجرای طرح پارک ال ان جی اشاره و هدف از اجرای آن را استفاده از برخی زیرساخت های موجود در پروژه ایران ال ان جی یاد کرده و یادآور می شود: در شرایطی که وزارت نفت در اجرای پروژه های ال انجی موفقیت چندانی نداشت ، طرح پارک ال ان جی در دستور کار قرار گرفت. هدف از اجرای این طرح، بهره مندی از تجهیزات و زیرساخت های به کار رفته در پروژه ایران ال ان جی بود که چندان مورد اقبال بخش خصوصی واقع نشد و این پروژه نیز به سرنوشت دیگر طرح ها دچار شد. پرواضح است که تجارت جهانی گاز طبیعی مایع (ال ان جی) رو به رشد است و در آینده ای نه چندان دور راه اندازی این دست از واحدها جایگزین مطلوبی برای خطوط انتقال گاز طبیعی خواهد بود؛ با وجود این صنعت ال ان جی در ایران موفقیت چندانی نداشته و انتظار می رود در کوتاه ترین زمان ممکن برای عبور از این بحران چاره اندیشی کرد. در این میان باید تمام تمرکزمان بر احداث واحدهای با مقیاس کوچک باشد و تحقق این مهم هم جز با حمایت سازندگان داخلی و بخش خصوصی امکان پذیر نخواهد بود؛ بنابراین جا دارد مدیران و دست درکاران قدری توجه بیشتری به این صنعت داشته باشند، چراکه چالش های بازار بین المللی انرژی بالاخص گاز زیاد است و باید هوشمندانه در این زمینه کار شود.