بررسی اولویت بخشی دولت سیزدهم به افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی و گازی کشور
صیانت از سرمایه های ملی
مشعل مخازن نفت و گاز در انتظار روزهای حیات جدیدی هستند. همان مجموعه کثیری که بسیار درباره شان شنیدیم که در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و راه نجاتتشان از مسیر بهبود و افزایش ضریب برداشت می گذرد. موضوع مهمی که اگر چه در باب اهمیت آن، از سوی مسؤولان فراوان شنیده ایم و کسی منکر آن نبوده است؛ اما دست تحریم توجه و اولویت بخشی به این مساله را نیز در فهرست مغفول مانده ها قرار داده است. ذکر این نکته در زمینه برخورداری ایران از میزان ذخایر تحت اختیار قابل اشاره است که کشورمان در تمام سال های پس از انقلاب، به غير از دوران جنگ، هر سال کشف جديدي داشته و در اين مدت در مجموع 73 ميدان مشتمل بر 36 ميدان نفتي و 37 ميدان گازي کشف شده که از اين ميان، بخش زیادی ميدان مرزي و مشترک بوده اند. همچنین ایران با در اختیار داشتن حداقل ۲۸ میدان مشترک، شامل ۱۸ میدان نفتی، چهار میدان گازی و ۶ میدان نفت و گاز با کشورهای همسایه، یکی از معدود کشورهای جهان با این تعداد ساختار مشترک است. از این ۲۸ میدان، ایران با عراق ۱۲ حوزه مشترک، با امارات 7 هفت مخزن مشترک، با قطر و عمان هرکدام ۲ مخزن مشترک و با عربستان، کویت و ترکمنستان هرکدام یک مخزن مشترک دارد و به عبارتی، حدود۵۰ درصد ذخایر گاز طبیعی ایران در مخازن مشترک است؛ از این رو مطالعه و شناخت همه ابعاد سیاسی، فنی، اقتصادی و حقوقی توسعه مخازن مشترک هیدروکربوری با تاکید بر مدیریت صیانتی مخزن از اهمیت و ضرورت برخوردار است؛ موضوعی که دولت سیزدهم رویکرد خود را در مسیر آن اعلام کرده است. در همین زمینه خجسته مهر، معاون وزیر نفت با اشاره به حدود ۳ هزار چاه نفتی در کشور گفته است: «برای افزایش تولید، به انجام فعالیت های بهبود ضریب بازیافت نیاز داریم و این نشان می دهد که حجم قابل توجهی از کار و فعالیت، پیش روی صنعت نفت است.»در همین خصوص، در یک بعد بسیار مهم آن «توسعه فناوری ها برای بهینه سازی فرایندهای تولید و افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی و گازی شرکت ملی نفت ایران»، عنوان یکی از پروژه های اولویت دار سال ۱۴۰۰ وزارت نفت در برنامه ملی اقتصاد مقاومتی است.
جواد اوجی، وزیر نفت بتازگی ضمن ابلاغ این اولویت، وحیدرضا زیدی فرد، معاون مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت را به عنوان مجری این پروژه معرفی و منصوب کرده است. در حکم اوجی خطاب به زیدی فرد آمده است: «عطف به تصویب نامه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی (موضوع ابلاغیه شماره ۱۴۵۳۶ تاریخ ۱۴۰۰.۲.۱۳ معاون اول رئیس جمهور وقت) ضمن ابلاغ پروژه به شرح زیر به عنوان اولویت سال ۱۴۰۰ وزارت نفت در برنامه ملی اقتصاد مقاومتی، جنابعالی به عنوان مجری پروژه توسعه فناوری ها درزمینه بهینه سازی فرایندهای تولید و افزایش ضریب برداشت در میادین نفتی و گازی شرکت ملی نفت ایران معرفی و منصوب می شوید. در این دستور تاکید شده که با توجه به ضرورت تدوین برنامه اجرایی و ارائه عملکرد، برنامه و پروژه های مصوب مزبور به دبیرخانه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی مطابق دستورعمل صادرشده، مقتضی است ترتیبی اتخاذ کنید تا برنامه اجرایی و عملکرد اقدامات مربوطه، مطابق زمان بندی ارائه شده و حسب ضرورت اصلاح رویه و فرایندهای اجرایی قرارداد با هدف حصول اطمینان از دستیابی به اقلام قابل تحویل در سامانه نظام یکپارچه پیشبرد و پایش اقتصاد مقاومتی درج و گزارش خلاصه عملکرد پروژه مزبور به معاونت برنامه ریزی ارسال شود.»
ضریب بازیافت و افزایش برداشت
ضریب بازیافت در یک میدان، در واقع درصدی از ذخایر یک میدان است که امکان استخراج آن وجود دارد. با این تعریف، بیش از سه چهارم نفت مخازن ایران به روش های معمولی غیرقابل برداشت است. همچنین با گذشت زمان، بیشتر میادین نفت تخلیه شده و سطح تولید آنها بشدت کاهش می یابد و برداشت اولیه از میادین با چالش هایی جدی روبه رو می شود. به عبارتی، صیانت از مخازن و بهینه سازی برداشت به این معناست که با مطالعات دقیق و به کارگیری تکنولوژی های مختلف و برنامه ریزی مناسب، سعی شود که حداکثر میزان ممکن هیدروکربن موجود در مخزن نفتی استخراج شود. به عبارت دیگر، براى جلوگيرى از آسيب هاى احتمالى مخزن و برداشت از آن، ناگزیر به بهره گیری از استانداردهاي جهاني هستیم که همان بهينه سازي مکان مخازن نفتي، اقدام و برنامه ريزي لازم برای بهره برداري با بيشترين راندمان از يک مخزن است که اين موضوع، امروزه به عنوان مديريت مخازن در حوزه مهندسي مخزن مطرح است. دست يافتن به بهره برداري بهينه از يک مخزن، علاوه بر روش هاي صحيح برداشت، نيازمند بررسي جنبه هاي اقتصادي آن به شمار می رود. از این رو کارشناسان این حوزه، بهينه سازي برداشت را به معناي صيانت از مخازن نفتي قلمداد می کنند. آنچه در گستره کشورمان ایران مهم تلقی می شود، توجه به افزایش تولید نفت و گاز از طریق توسعه میدان های جدید، بویژه میدان های مشترک مرزی در خشکی و دریا و مهم تر از آن افزایش ضریب برداشت از میدان های فعال کنونی است. اکنون ضریب برداشت نفت از میدان های کنونی نفت ایران به اذعان مقامات رسمی و همچنین کارشناسان این حوزه، در نتیجه بهره نگرفتن از فناوری های جدید ناشی ازعدم سرمایه گذاری، از سطح جهانی بسیار پایین تر است. براین اساس، به منظور حفظ و ارتقای سطح تولید از منابع عظیم نفت و گاز، چاره ای جز به کارگیری فناوری های برداشت ثانویه و ثالثیه به منظور بهره برداری بیشتر از منابع هیدروکربوری وجود ندارد.
باید بدانیم که رویکرد مهمی که شرکت های بین المللی نفتی در زمینه توسعه فناوری ها برای بهینه سازی فرایندهای تولید و افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی و گازی دنبال می کنند، به این شکل است که اساسا ازدیاد برداشت را یکی از مزایای خود می دانند و علاوه بر اجرای روش های مرسوم در میادین نفتی، به تحقیق و توسعه در زمینه ازدیاد برداشت نیز می پردازند. «مشکلات تامین مالی»، «ضعف دانش فنی و فناوری» و «مشکلات تامین گاز برای تزریق» از مهم ترین مشکلات طرح های ازیاد برداشت در ایران محسوب می شود. بدون شک محدود بودن منابع هیدروکربوری که از قضا در ایران با اقتصاد ملی ما درهم تنیده شده است، ضرورت برنامه ریزی به منظور استفاده بهینه از آنها و در سطحی مهم تر، حفــظ و بهره بردارى صحيــح و بهينــه از این مخــازن را به امری انکارناپذیر بدل کرده است.