اکتشاف های جدید انرژی موهبت اقتصادی ترکیه
شعیب بهمن استراتژی انرژی ترکیه با کشف ذخایر جدید پیرامون این کشور، دستخوش یک تحول جدی شده است. آنکارا که در دهه های اخیر تلاش می کرد در حوزه انرژی به کانون و هاب انتقال تبدیل شود، اینک قصد دارد جایگاه درخور توجهی را در آینده در بازارهای جهانی به دست آورد، از این رو استراتژی جدید ترکیه با طرح مفهوم «وطن آبی» که هم در پی تسلط بر منابع انرژی این کشور و هم به دنبال تحریک احساسات ناسیونالیستی در داخل است، طراحی و ابداع شده است. با توجه به اهمیتی که اکتشاف منابع جدید انرژی ترکیه دارد، در این نوشتار سعی شده ضمن نگاهی به این منابع، سیاست و برنامه های آنکارا مورد بررسی قرار گیرند. همچنین اثرات و پیامدهای بهره برداری از این منابع به همراه چالش های پیش روی ترکیه مورد توجه قرار گرفته اند.
ذخایر انرژی کشف شده
ترکیه از سال ۲۰۱۳ با تصویب قانون ۶۴۹۱ نفت در زمینه افزایش تولید داخلی نفت و گاز و ترغیب سرمایه گذاری در این حوزه، رویکرد جدیدی را در فعالیت های اکتشافی فراساحلی دنبال کرد. در پی آن شرکت های نفتی ترکیه به کشف و استخراج منابع هیدروکربنی با استفاده از کشتی های اکتشافی و حفاری در مدیترانه شرقی دست زدند. بر این اساس، ترکیه تاکنون حفر 8 چاه را در شرق مدیترانه تکمیل کرده که نشانه های وجود گاز طبیعی را داشتند؛ اما ذخایر آنها به اندازه ای نبود که از نظر اقتصادی قابل بهره برداری باشند، از این رو انتظار می رود آنکارا برای کمک به توسعه فعالیت های اکتشافی خود در شرق مدیترانه، چاه های بیشتری حفاری کند. در این بین، یکی از مهم ترین اکتشافات ترکیه در چاه آماسرا-۱ واقع در میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه است که حدود ۱۳۵ میلیارد متر مکعب گاز برآورد می شود. پیش تر ترکیه در سال ۲۰۲۰ اکتشاف ذخایر گازی خود به میزان ۴۰۵ میلیارد متر مکعب را در چاه فراساحلی تونا-۱ در میدان ساکاریا اعلام کرده بود. بر اساس اطلاعات منتشر شده در مرحله نخست قرار است سالانه سه تا پنج میلیارد متر مکعب از منابع گازی این میادین تا سال ۲۰۲۳ به مرحله بهره برداری برسند و در مراحل بعد تا حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد متر مکعب در سال افزایش پیدا کنند. علاوه بر این، ترکیه با اعلام کشف نفت در سه چاه فراساحلی جدید در ماه می 2021 قادر خواهد بود تولید نفت خود را از ۶۱ هزار بشکه در روز به 6 هزار و 800 بشکه افزایش دهد. این روند نشان می دهد که ترکیه به صورت جدی در پی اکتشاف، تولید و بهره برداری از منابع نفتی و گازی متعلق به خود است. کشف ذخایر گازی فراساحلی جدید در مدیترانه و دریای سیاه، رؤیای تبدیل شدن ترکیه به یک قطب انرژی را بیش از هر زمان دیگری قوت بخشیده است. در این باره ترکیه قصد دارد گاز فراساحلی خود در دریای سیاه را در بازار گاز آینده در استانبول برای معامله ارائه کند. هدف از راه اندازی این بازار آینده، ریسک زدایی معاملات با فراهم کردن ثبات بیشتر داد و ستد نسبت به بازار گاز عادی است. بر اساس اطلاعاتی که دولت ترکیه منتشر کرده، قرار است ۵۴۰ میلیارد متر مکعب گاز با ارزش بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار با عنوان «قرارداد گاز دریای سیاه» در بازار گاز آینده برای معامله عرضه شود.
قطب جدید انرژی
اگر آمارهای ترکیه در خصوص میادین تازه اکتشاف شده درست باشد، همچنین ذخایر کشف شده دارای کیفیت مناسبی باشند، آنگاه می توان انتظار داشت که هم دوران وابستگی ترکیه به انرژی وارداتی به سر آید و هم این کشور به یک قطب مهم انرژی در منطقه تبدیل شود که از قابلیت جغرافیایی برای صادرات به اروپا نیز برخوردار است.
علاوه بر این، بهره برداری از این منابع می تواند برای اقتصاد ترکیه نیز یک فرصت قابل توجه ایجاد کند. ترکیه حدود 70 درصد از سوخت مورد نیاز خود را از سوخت های فسیلی و از کشورهای خارج تامین می کند. این کشور در سال 2019 نزدیک به 50 میلیارد دلار صرف تامین انرژی کرده است. در چنین شرایطی، بی نیازی از خرید انرژی، موجب حفظ سرمایه عظیمی از سوی دولت ترکیه می شود که می تواند بخش قابل توجهی از آن را صرف سرمایه گذاری در بخش های زیربنایی کند. در واقع سالانه مقدار زیادی از هزینه های ارزی دولت ترکیه، ذخیره خواهند شد؛ البته بر این میزان باید درآمدهای احتمالی حاصل از فروش انرژی را نیز در آینده افزود. در عین حال احتمالا مردم و صنایع این کشور، بهای کمتری برای استفاده انرژی پرداخت خواهند کرد که این امر نیز به نوبه خود، دارای اثرات اقتصادی قابل توجهی بر روند تولید و رونق اقتصادی در این کشور خواهد بود.
از سوی دیگر، برخورداری از ذخایر گازی فراساحلی وسیع می تواند به نقطه عطف و یک برگ برنده جدید در روابط ترکیه با کشورهای اروپایی مبدل شود؛ زیرا اگر ترکیه استراتژی صادرات گاز به اروپا را در پیش بگیرد، آنگاه از ظرفیت های بیشتری برای چانه زنی با اتحادیه اروپا برخوردار خواهد شد. همچنین بی نیازی ترکیه از واردات گاز از کشورهایی همچون ایران و روسیه نیز می تواند در روابط و تعاملات آتی آنکارا با تهران و مسکو مؤثر باشد.
چالش های پیش رو
اگر چه اکتشاف منابع جدید نفتی و گازی برای اقتصاد ترکیه یک موهبت به شمار می آید؛ اما استفاده و بهره برداری از این منابع با چالش هایی مواجه است؛ زیرا استخراج منابع گازی فراساحلی ترکیه در دریای سیاه، نیازمند سرمایه گذاری قابل توجه و البته برخورداری از امکانات و ظرفیت های فنی و تکنولوژیکی است و ترکیه به تنهایی و بدون مشارکت شرکت های بزرگ انرژی، قادر به انجام چنین کاری نیست. از سوی دیگر، منابع مورد ادعای ترکیه در شرق مدیترانه می تواند به بحران های سیاسی و امنیتی در این منطقه دامن بزند. ترکیه، یونان، قبرس جنوبی، مصر، لبنان و سوریه در منطقه مدیترانه در تعیین حدود آبی خود برای بهره برداری از منابع فسیلی کف دریا دارای اختلافاتی جدی هستند. در این بین، آب های مورد مناقشه ترکیه با یونان، قبرس و سایر کشورهای شرق مدیترانه، بهره برداری از منابع موجود در این منطقه را براحتی امکانپذیر نمی کند. نباید از یاد برد که طی یک سال گذشته، موضوع حاکمیت بر برخی از میادین انرژی در شرق مدیترانه تا مرز رویارویی نظامی میان ترکیه و یونان نیز پیش رفته است. در این میان کشورهای اروپایی که از پیامدهای سیاسی حاکمیت ترکیه بر این منابع اطلاع دارند، کاملا به جانبداری از یونان پرداخته اند. این امر در آینده می تواند به چالشی جدی برای آنکارا در زمینه بهره برداری از منابع مورد ادعای خود در شرق مدیترانه منجر شود.