نگاهی به مجموعه ای از آثار فرهنگی که بوی محرم و عاشورا می دهند (بخش دوم)
کلمه ها آهنگ عاشورایی دارند
روزها از پی هم می آیند و ماه ها و سال ها می گذرند؛ اما نام و یاد آقا اباعبدالله الحسین(ع) و اولاد و اصحابش، هیچگاه در پهنه تاریخ به فراموشی سپرده نمی شوند. قرن هاست که ایرانیان با ذوق و سلیقه، با بهره مندی از شعر و فنون ادبیات و هنر نویسندگی، کوشیده اند تا در بیان ها و قالب های مختلف، در پهنه فرهنگ، ادای دینی به قیام تاریخ عاشورا داشته باشند. ایرانیان در دوران معاصر نیز بر همتشان در این باره افزوده شده و آثار بسیار زیادی در این حوزه خلق کرده اند. در مطلب پیش رو که بخش دوم آن را می خوانید، کوشیده ایم تا بخشی از تلاش های اهل ادب و نویسندگی را در حوزه معارف مربوط به محرم و قیام عاشورا به شما نشان دهیم. با این مطلب همراه باشید تا در این ایام پیش رو، علاوه بر برگزاری عزاداری ها، اندکی تأمل و مطالعه بر حرکت عظیم امام حسین(ع) داشته باشیم:
وحی بر توفان
کتاب «وحی بر توفان» در واقع تصحیح جدیدی از مجموعه اشعار نغز «مقبل اصفهانی» از شاعران سبک هندی در اواخر دوران صفویه است. مقبل اصفهانی اگر چه به اندازه بسیاری از شاعران کلاسیک دیگری که به سرودن شعر آیینی مشغول بوده اند، مشهور نیست؛ اما شعر او یکی از قوی ترین اشعار عاشورایی و آیینی زبان فارسی در 300 سال گذشته است. اشعار مقبل البته اندکی به سبک ادبی «بازگشت و واسوخت» نیز نزدیک است و نمی توان تمامی سروده های وی و بافت واژه هایش را در سبک هندی دانست. شاید اگر برخی مداحان و خوانندگان آوازهای مذهبی، اندکی به شعر او و برخی شاعران این دوران توجه کنند، فضای متنوع تری در اشعار آیینی مان به وجود آید. این نکته را هم باید افزود که کتاب «وحی بر توفان» زندگینامه و احوال و آرای مقبل اصفهانی را نیز در برگرفته و کتاب «وحی بر توفان» دقیقا از همین نقطه خواندنی تر شده؛ چراکه زندگی مقبل، زندگی بسیار پر فراز و نشیبی بوده است. امیرحسین مدرس، کار تحقیق و تنظیم این کتاب را به عهده داشته است.
جرس فریاد می دارد
نام محرم و یاد عاشورا گویی که با شعر ایرانی، ارتباطی بسیار عمیق و احساسی برقرار کرده است. بخصوص که ذاکرین، مداحان و خوانندگان بسیار زیادی همه پای اصلی و ثابت مجالس عزای اباعبدالله (ع) بوده اند و تقریبا می توان گفت که بدون شعر، عزای شهدای کربلا امکان ندارد. همین مسأله، محققان و کارشناسان ادبی بسیاری را بر آن داشته تا با گردآوری گزیده های شعر عاشورایی از شاعران مختلف و متفاوت، کتاب هایی را تهیه کنند تا ذاکران، مداحان و علاقه مندان به شعر عاشورایی بتوانند از آن بهره ببرند. میثم کریمی و جواد هاشمی با تهیه کتاب مجموعه اشعاری با نام «جرس فریاد می دارد» همین هدف را دنبال کرده اند و کوشیده اند تا با انتخاب های دقیق شان، کمکی به ترویج فرهنگی و ادبی معارف عاشورایی کنند. محققان این اثر در مقدمه آن درباره کارشان نوشته اند: «پیدایش این اثر تنها بر اساس قالب غزل رقم خورده است. تعداد اشعار این مجموعه به 720 غزل می رسد که یادآور 72 غزال شیرشکار بیشه شجاعت باشد. سروده های بیش از 200 شاعر متقدم و متاخر در این اثر دور هم حلقه زده اند و به مویه نشسته اند. در پژوهش و گزینش اشعار افزون بر هزار جلد دیوان، تذکره و مجموعه شعر دیده و انتخاب اشعار با دقت نظرهای گوناگونی انجام شده است.»
مجموعه قصه کربلا
مهدی قزلی، نویسنده «مجموعه قصه کربلا» است. مجموعه ای10 جلدی که با نوآوری های بسیار جالبی می کوشد تا مانند یک معمار، واژه ها و را بر اساس نمونه های تاریخی و اتفاقات واقعی، کنار هم بگذارد و داستان کربلا را در قالب شخصیت های متفاوتی چون حضرت ام البنین(س)، حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت زینب(س) و... روایت کند. قزلی در بخشی از مقدمه کتاب، ضمن اشاره به ویژگی های این مجموعه 10جلدی عاشورایی می نویسد: «گاهی می شود اتفاقی آرام آرام در زندگی آدمی رخ دهد. اتفاقی که اگر آرام آرام رخ نمی داد، هیچ کس باورش نمی کرد. اتفاقی که همه نگاهش می کنند، دوست ندارند واقعیت داشته باشد؛ اما دارد. چه بسا خود آدم هم دستی در آن داشته باشد. آنچه در عاشورای سال 61 در کربلا اتفاق افتاد هم از این دست است.» خواندن این مجموعه داستانی بخصوص برای نوجوانان می تواند بسیار مفید باشد.
چابک سوار
اگر چه داستان «چابک سوار» نوشته مسلم ناصری، روایتگر زندگی پر فراز و نشیب مختار ثقفی است؛ اما نویسنده در میانه پرداختن به زندگی او، به بهانه های مختلف سراغ واقعه عاشورا می رود و خرده روایت های بسیار زیادی را با مخاطب در میان می گذارد. مهم نیست سریال مختارنامه را دیده اید یا نه، کتاب «چابک سوار» شرایطی بسیار متفاوت نسبت به این سریال دیدنی دارد. خط داستان و ماجرای مختار و ارتباطش با محرم سال 61 هجری کاملا با سریال مختارنامه متفاوت است. در پشت جلد کتاب شرحی از نوشتن کتاب از سوی نویسنده این گونه آمده است: «این رمان با روایت سفر اتفاقی نویسنده این داستان به عراق و آشنایی او با یک کتابفروش دوره گرد آغاز می شود که از طریق او کتابی قدیمی که روایتی از قیام مختار بوده است، به دست نویسنده می رسد. نویسنده اما طی یک اتفاق، کتاب را از دست می دهد و در ادامه ناچار به مراجعه به ذهن خود برای یادآوری کتاب و کشف نسخه ای دیگر از متن می شود و حاصلش را در ادامه در قالب داستان زندگی مختار بیان می کند.»
مقتل علامه دربندی
کتاب«مقتل علامه دربندی» با تمام مقاتلی که تاکنون نامشان را شنیده اید متفاوت است. این کتاب در واقع بازنویسی کتاب «سعادت ناصریه حاج ملا آقادربندی» است و حاوی مجموعه ای از گفته ها درباره واقعه عاشورا و مسائل و مباحث مربوط به آن است. «مقتل علامه دربندی» شرحی است جانگداز و عبرت آموز، توام با مباحث و مسائل معرفتی که مخاطب خود را گام به گام به عمق و درون فاجعه کربلا می برد. خواندن این کتاب می تواند ضمن آشنایی شما با زوایای مختلف فاجعه کربلا، جریان های اجتماعی و شخصیت های مختلف اعتقادی و فرهنگی آن زمان را نیز به شما بشناساند. بر این اساس کتاب «مقتل علامه دربندی» نه داستان است و نه یک مقتل مانند مقاتل دیگر؛ بلکه مجموعه ای از از روایت های عاشورایی که نام مقتل را بر آن نهاده اند.