معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت وگو با مشعل مطرح کرد:
نیاز دانش بنیان ها به بازار هدفمند
مشعل درسال های گذشته موضوع حمایت از شرکت های دانش بنیان همزمان با توجه همه جانبه به توسعه فناوری در صنعت نفت، مورد توجه بوده است. این حمایت خیلی زود به ثمر نشست و شاهد حضور و فعالیت شرکت های بزرگ و پرتلاشی در حوزه های مختلف صنعت نفت به خصوص در صنعت پتروشیمی بوده ایم. مجموعه وزارت نفت در کنار ارائه تسهیلات و حمایت های مختلف، اقدام به احداث پارک های فناوری و فضاهای اشتراکی برای گروه های جوان و تازه کار دانش بنیان هم کرد و تلاش ها در این زمینه همچنان ادامه دارد. سیاوش ملکی فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی، یکی از جوانان خوش فکری بوده که به خوبی با نیازهای این عرصه مهم آشنایی دارد و حالا در این مسئولیت توانسته است خدمات و حمایت های خوبی را برای شرکت های دانش بنیان رقم بزند. ملکی فر در گفت وگو با «مشعل» عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی را به شکل کلی و به خصوص در ارتباط با وزارت نفت تشریح کرد.
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اعلام اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی مولود قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان است، افزود: در حال حاضر بیش از 6 هزار شرکت در حوزه های مختلف فناوری پیشرفته همچون ماشین سازی، سلامت، فناوری اطلاعات و ارتباطات، کشاورزی و... احراز صلاحیت شده و فعالیت می کنند. پس از احراز صلاحیت شرکت ها؛ معافیت ها، تشویق ها و حمایت هایی نصیب این شرکت ها می شود و از سوی سازمان هایی مثل شهرداری ها، تامین اجتماعی، گمرک و ... مورد حمایت قرار می گیرد.
ملکی فر به سوابق تشکیل صندوق اشاره کرد و گفت: طبق بند 5 قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان قرار شد صندوقی با عنوان «صندوق نوآوری و شکوفایی» تشکیل شود. در سال 87 و زمان تدوین قانون آن سال از سوی مقام معظم رهبری به نام «نوآوری و شکوفایی» نامگذاری شد که در ادامه نام صندوق هم از این عنوان گرفته می شود. همان ابتدای کار تشکیل این صندوق، یعنی در سال 87 دولت موظف می شود 3 هزار میلیارد تومان را ظرف مدت سه سال برای فعالیت این صندوق و سرمایه اولیه اختصاص دهد. او با تاکید بر اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی، یک نهاد سرمایه ای است، نه بودجه ای و باید بتواند با همین مبلغ کار خود را ادامه دهد، افزود: البته طبق قانون قرار بود در سال های بعد هر سال نیم درصد از بودجه عمومی دولت به این صندوق اختصاص داده شود تا به این ترتیب اندوخته صندوق افزایش یابد که البته این قانون اجرایی نشد. ملکی فر با بیان اینکه در سال 89 آیین نامه اجرایی تشکیل صندوق در دولت تصویب و اساسنامه برای تصویب به مجلس و شورای نگهبان رفته و صندوق تشکیل می شود، افزود: در نهایت در سال 92 اعضای هیات امنای صندوق شامل رئیس جمهور، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و وزیران صمت، بهداشت و درمان، علوم و تحقیقات و فناوری، اقتصاد و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه تعیین می شوند و در ادامه هم هیات مدیره انتخاب و شروع به کار می کند.
3 هزار میلیارد تومان اعتبار اولیه صندوق هنوز پرداخت نشده
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: از همان سال 92 پرداخت تعهد 3 هزار میلیارد تومان شروع می شود اما این مبلغ به صورت اقساطی و چندمرحله ای پرداخت شده و تنها دو هزار و 700 میلیارد تومان آن تا سال 96 پرداخت شده و از سال 96 تاکنون پرداخت دیگری از سوی دولت نداشته اند. وی افزود: در این سال ها نه تنها آن 3 هزار میلیارد تومان اولیه را به طور کامل دریافت نکرده ایم، بلکه طبق قانون نیم درصد از بودجه عمومی سالانه هم پرداخت نشده است.
ملکی فر به وظیفه صندوق در جهت تامین مالی برای پروژه های نوآوری مبتنی بر تکنولوژی اشاره کرد و گفت: شرکت ها از سوی مرجعی دیگر تعیین صلاحیت شده و به ما معرفی می شوند. این شرکت ها محصول فناورانه ای که مبتنی بر علم و فناوری است را تولید می کنند و مورد حمایت همه جانبه قرار می گیرند و انواع وام های کم بهره را در اختیارشان قرار می دهیم و در سود و زیانشان مشارکت و ضمانت نامه های مورد نیازشان را هم ارائه می کنیم.
110 خدمت برای دانش بنیان ها
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی در حوزه تسهیلات، وام های کم بهره (از صفر تا 18 درصد با رویکردهای مختلف) ضمانت نامه ها، مشارکت و خدمات توانمندسازی به شرکت های دانش بنیان کمک می کند و می توان گفت که شرکت های دانش بنیان در حال حاضر حدود 110 خدمت را از حوزه های مختلف دریافت می کنند که حدود 70 مورد آنها در حوزه صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه می شود. ملکی فر در ادامه به تشریح تسهیلات متنوع صندوق برای شرکت های دانش بنیان پرداخت و گفت: در مرحله اول وام های «نمونه سازی» به شرکت ها ارائه می شود تا در هزینه های مرحله تحقیق و توسعه به آنها کمک کنیم و نمونه اولیه تحقیقاتی را به نمونه صنعتی تبدیل کنند. این وام قرض الحسنه و با دوره بازپرداخت و تنفس سه ساله است. دو وام پیش از تولید صنعتی و تولید صنعتی هم پیش بینی شده که برای کمک به راه اندازی خط تولید است و بیشتر برای تجهیز کارگاه و نیازهای مرتبط با آن است. او تاکید دارد که در همه این مراحل گروه های نظارت و ارزیابی صندوق حضور دارند و بررسی های لازم را انجام می دهند تا در مراحل اجرایی تاخیری ایجاد نشود، ضمن اینکه پرداخت وام ها یکجا انجام نمی شود و مرحله به مرحله است تا روند اجرای پروژه با ارزیابی عملکرد همراه باشد. ملکی فر گفت: وام دیگر صندوق مربوط به شروع به کار و روند اجرایی کارخانه یا واحد صنعتی است که به عنوان «سرمایه در گردش» ارائه می شود. او با تاکید بر اینکه سقف پرداخت انواع وام برای شرکت های دانش بنیان 50 میلیارد تومان و با سود 11 درصد است، افزود: این مبلغ مجموع وامی است که یک شرکت می تواند دریافت کند، چراکه کل سرمایه صندوق 2هزار و 600 میلیارد و تعداد واحدها بیش از 6 هزار واحد است و باید این سرمایه مدیریت شود تا یک شرکت بزرگ یکباره کل منابع را دریافت نکند. معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی امیدوار است که با توجه و همت نمایندگان مجلس و دولت در سال آینده، مابقی سهم 3 هزار میلیارد تکمیل شود و سهم نیم درصد سالانه صندوق هم تامین شود. او افزود: تعداد شرکت های دانش بنیان هر روز در حال افزایش است و منابع ما برای این عملکرد محدود می شود. در سال جاری یک هزار میلیارد تومان افزایش بودجه برای ما دیده شده که امیدواریم تخصیص داده شود. صندوق نهادی غیرانتفاعی است و محل درآمدی ندارد و از محل سود وام ها و مشارکت در سود و زیان شرکت ها اداره می شود، اما این روند پاسخگوی همه شرکت ها نیست. او افزود: در زمان تصویب قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان و تشکیل صندوق، هر دلار هزار تومان و تعداد شرکت های دانش بنیان محدود بوده، اما حالا هر دلار 25 هزار تومان و تعداد شرکت ها چند هزار مورد است و اعتبارات ما افزایش نداشته اند. با وجود این در این مدت بیش از 12 هزار میلیارد تومان به شرکت های دانش بنیان وام و ضمانت نامه پرداخت شده است.
انواع خدمات مالی از ابتدا تا انتهای مسیر تولید و توسعه
ملکی فر یکی دیگر از تسهیلات ارائه شده به شرکت های دانش بنیان را در جهت تامین فضای کار و رهن و خرید این فضا اعلام کرد و گفت: وام دیگری برای شرکت های کوچکی که توان خرید و اجاره دفتر کار را ندارند، در نظر گرفته ایم. این تسهیلات برای رهن تا سقف 500 میلیون تومان و برای خرید تا سقف 3 میلیارد تومان است.
او خدمت دیگر صندوق نوآوری و شکوفایی را تسهیلات «لیزینگ» برشمرد و گفت: در این تسهیلات، محصول شرکت ها به جای نقد، اقساط خریده می شود. در واقع در این وام به فروشنده کمک می شود تا محصول خود را بفروشد و به خریدار کمک می کند تا آن محصول را خریداری کند. به این ترتیب که اگر خریدار محصول شرکت دانش بنیان را بخواهد صندوق به عنوان نفر سوم حاضر می شود و قراردادی سه جانبه منعقد می شود. 30 درصد مبلغ قرارداد را عرضه کننده خدمت یا محصول (شرکت دانش بنیان) و 70 درصد را صندوق پرداخت می کند. به این ترتیب خریدار پول خود را دریافت می کند و شرکت دانش بنیان هم ظرف سه سال فرصت دارد تا این 70 درصد را پس از فروش محصول خود پرداخت کند و به این ترتیب محصول شرکت دانش بنیان روی زمین نمی ماند. او با بیان اینکه نرخ سود این وام 8 درصد است، اما باز هم مشتری ممکن است نخواهد از این وام استفاده کند، افزود: در اقتصاد کشور ما که تورم آن صعودی و دورقمی است، نرخ سود 8 درصد رقم بالایی نیست اما مسئله مهم این است که در این نوع تسهیلات وام در اختیار خریدار که عموما دانش بنیان نیست، قرار می گیرد اما هدف فروش محصول شرکت دانش بنیان است.
تلفیق و همکاری نزدیک گروه های دانش بنیان IT و ICT با گروه های نفتی
ملکی فر گفت: در گروه بندی های صندوق نوآوری و شکوفایی گروهی با عنوان نفت ندارند، اما حوزه های مشترک زیادی بین صنعت نفت، پتروشیمی و IT و ICT و گروه های فناوری ماشین سازی و مواد شیمیایی وجود دارد و می توان گفت که حدود 800 تا 900 مورد از این شرکت ها پتانسیل های نقش آفرینی و ارتباط مستقیم با صنعت نفت را دارند.
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به توانمندی های خوبی که بین شرکت های دانش بنیان وجود دارد و حمایت های همه جانبه ای که از سوی دولت برای این مجموعه ها پیش بینی شده است، افزود: همه این حمایت ها مطلوب، اما مسئله اصلی بازار محصولات شرکت های دانش بنیان است. امروز اگر یک شرکت دانش بنیان با زیرمجموعه های صنعت نفت مثل پتروشیمی قرارداد منعقد کند کاملا مورد حمایت قرار گرفته و انواع تسهیلات دریافت می کند تا ظرفیت تولید را افزایش دهد یا نمونه فنی را تامین کند. او افزود: در واقع حمایت و معافیت مالی و مالیاتی بسیار خوبی وجود دارد تا این شرکت ها محصول را تولید کرده و به فروش برسانند اما اگر نتوانند محصول را بفروشند، همه چیز متوقف می ماند. مسئله اصلی شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت که حوزه ای تخصصی است، مسئله بازار است و شکل گیری پارک فناوری و نوآوری نفت در همین زمینه بوده تا نقش اتصالی شرکت های دانش بنیان و بدنه صنعت و چهار شرکت اصلی را به خوبی ایفا کند. ملکی فر درباره تعامل و همراهی وزارت نفت و تفاهم نامه مشترکی که منعقد شده است، گفت: با شرکت ملی نفت تفاهم نامه ای منعقد و اعلام کردیم که تا دو هزار میلیارد تومان روی کمک ما برای شرکت های دانش بنیان حساب کنند و تا سقف 50 میلیارد تومان از هر کدام از شرکت ها می توانند خرید محصول داشته باشند و ما 70 درصد این مبلغ خرید را انجام می دهیم. بر اساس این تفاهم نامه شرکت های دانش بنیانی که علاقه مند به فروش محصولی به شرکت نفت هستند و شرکت نفت علاقه مند به خرید خدمات از آنهاست، می توانند از این وام استفاده کنند و دیگر موضوع وثیقه و سود بانکی سنگین را ندارند و ضمانت فروش هم وجود دارد.
12 هزار میلیارد تومان وام و ضمانت نامه حاصل عملکرد سه ساله
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به ماهیت ضمانت نامه های بانک که در جهت حسن اجرای تعهدات و یا پیش پرداخت ارائه می شوند، افزود: بانک ها برای تضمین می گویند عددی از رقم کل قرارداد را بلوکه کنید تا ضمانت نامه بدهد ولی در مدل ضمانت نامه صندوق نوآوری و شکوفایی 50 درصد از کل مبلغ قرارداد را صندوق بلوکه می کند. او با بیان اینکه در حال حاضر ضمانت همه شرکت های دانش بنیان از 50 میلیون تا 50 میلیارد را صندوق انجام می دهد اما عملا در قراردادها حضور مستقیمی وجود ندارد، افزود: از مجموع 12 هزار میلیارد تومان عملکرد صندوق حدود 9 هزار میلیارد تومان آن انواع وام و 3 هزار میلیارد تومان برای همین ضمانت نامه ها بوده است. ملکی فر به تسهیلات «مشارکت» صندوق اشاره کرد و گفت: شرکت دانش بنیان در موارد زیادی با پروژه ها و طرح های پرریسک روبه رو هستند که برای ضمانت آنها با محدودیت روبه رو هستند. در عین حال این نگاه هم وجود دارد که اگر با وجود همه مشکلات و تامین ضمانت نامه ها طرف قراردادی مثل شرکت ملی نفت محصول را خریداری نکند ، چه باید کرد؟ در این شرایط چنانچه شرکت کوچک باشد، توان ریسک بالا را ندارد و در این مورد است که صندوق وام مشارکت را ایجاد کرده است. او افزود: در این نوع تسهیلات با دادن اعتبار برای شروع کار، صندوق در سود و زیاد پروژه شریک می شود. در شرایط عادی ارائه وام از سوی بانک ها، آنها در سود و زیاد شریک نیستند اما صندوق با وام مشارکت در سود و زیان باز هم همان 11 درصد سود را دریافت می کند. این مدل وام تا قبل از آذر 97 در صندوق فعال نبود و ریسک زیادی دارد اما تاکنون با بیش از 50 شرکت و طرح هایشان وارد مشارکت شده ایم.
خدمات آموزشی و تجاری سازی
ملکی فر یکی دیگر از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی را «تجاری سازی و بلاعوض» عنوان کرد و گفت: این خدمات بیشتر ماهیت خدمات مشاوره و آموزشی دارند. گروه های آموزش و مشاوره را برای شرکت ها هماهنگ می کنیم و آنها می توانند در حوزه های مختلفی از این خدمات استفاده کنند. شرکت ها در بخش آموزش می توانند تا سقف 130 میلیون تومان استاد مرتبط را به شرکت ببرند و هزینه ها را صندوق پرداخت می کند. همچنین هر سه ماه یکبار حدود 150 دوره آموزشی برگزار می کنیم که می توانند در آنها شرکت کنند. او افزود: همزمان در خدمت «توسعه بازار» این امکان را فراهم می کنیم تا اگر بخواهند در نمایشگاه های خارجی شرکت کنند، برای غرفه و هزینه های جانبی هزینه ای اندک بپردازند. در واقع با این تسهیلات آنها را به شرکت در نمایشگاه ها تشویق می کنیم تا خودشان را در داخل و خارج کشور معرفی کنند. همه شرکت ها برای این خدمات سهمیه دارند و با مشارکت خودشان انجام می شود. ملکی فر افزود: همچنین برای ثبت طرح و نشان صنعتی در داخل و خارج کشور تا سقف 200 میلیون تومان کمک مالی داریم و تشویقشان می کنیم تا نشان و فناوریشان را ثبت کنند تا حمایت شوند.
تغییر پارادایم در سیاست های تشویقی دانش بنیان ها لازم است
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به دو سیاست و نگاه به توسعه تکنولوژی و محصولات نوآوری در دنیا ، تصریح کرد: یک نگاه بر این باور است که باید به هر شکلی و از هر قالبی به کمک فناور و شرکت های نوآوری بیایند و همه دست به دست هم دهند تا شرکت ها را با فشار و حمایت وارد بازار کنند. این نگاه به نوعی «عرضه محور» است و در مقابل رویکرد «تقاضامحور» که تمرکز آن روی کشش بازار است، قرار می گیرد.
ملکی فر با بیان اینکه در این سال ها مدل پیگیری شده در کشور ما فشار روی عرضه و هدایت جریان شرکت های مبتنی بر علم و فناوری به سمت بازار بوده است، افزود: در حال حاضر بیش از 110 مدل خدمت برای شرکت های دانش بنیان وجود دارد و باید پرسید برای حمایت از این شرکت ها دیگر چه باید کرد؟
او تصریح کرد: مدتی است سیاست ها به سمت تعادل و حرکت به سمت تقاضای بازار علم و فناوری رفته است، اما این فضا هنوز بسیار ضعیف است. در این سال ها فرش قرمز و کمربند حمایتی برای شرکت های دانش بنیان وجود داشته و حتی مجموعه هایی دولتی همچون وزارت نفت در حمایت از این گروه ها فضاهایی به این زیبایی و با کیفیت را فقط برای جلسات و تعامل گروه ها، دانشجویان و جوانان ایجاد می کنند. این حجم از توجه در تاریخ صنعت نفت بی سابقه است، اما باید تاکید کرد وقتی موفق هستیم که برای این شرکت ها بازار وجود داشته باشد و محصولشان به فروش برود. در این شرایط و چنانچه بازار داشته باشند، دیگر نیاز به حمایت نیست و می توانند خودکفا باشند.