گزارشی از طرح «توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهري در هشت کلانشهر»
پیش به سوی کاهش مصرف سوخت و آلودگی های محیطی
مشعل آبان سال 1397 بود که مراسم امضاي موافقت نامه هاي مربوط به افزودن واگن هاي جديد با حضور وزير نفت، شهرداران تهران و هشت کلانشهر برگزار شد. براساس موافقت نامه هاي امضا شده، افزايش هزار و 439 دستگاه واگن جديد در تهران و کلانشهرهاي مشهد، تبريز، شيراز، اصفهان، اهواز، قم، کرج و کرمانشاه در دستور کار قرار گرفت. شرکت بهينهسازي مصرف سوخت به نمايندگي از وزارت نفت در سالهاي 80 و 81 نسبت به پرداخت کمک بلاعوض/ يارانه سود تسهيلات براي توسعه مترو در شهر تهران از محل کاهش مصرف سوخت و براساس قوانين و مقررات آن زمان اقدام کرد و مبالغي را براي توسعه طرح مترو تهران در اختيار شرکت راهآهن شهري تهران و حومه قرار داد. در سالهاي بعد، براساس قوانين بودجه سالانه و مجلس، امکان حمايت از طرحهاي کاهش مصرف سوخت از جمله توسعه مترو ميسر نبود تا اينکه در سال 1393بر اساس قانون بودجه و از سال 1394 مطابق با ماده 12 قانون رفع موانع توليد رقابتپذير و ارتقاي نظام مالي کشور، امکان حمايت از طرحهايي که به کاهش مصرف سوخت منتهي ميشود، در چارچوب موارد ذکر شده در قانون فراهم شد که شرط اصلي آن، تصويب طرحها در شواري اقتصاد است.
در گزارش پیش رو به پیشرفت و عملکرد طرح «توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهري در هشت کلانشهر» پرداخته شده که یکی از طرح های ماده 12 قانون رفع موانع تولید و هدف از اجرای آن، دستیابی به اهداف قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت، کاهش مصرف سوخت و آلودگی های محیطی متناظر با آن است.
با توجه به مصوبه شورای اقتصاد، سقف تعهد دولت در خصوص باز پرداخت سرمایه گذاری صورت گرفته در پروژه هایی که قرارداد آنها مورد تایید وزارت نفت قرار گرفته و به بهره برداری رسیده باشند، متناسب با تعداد سفرهای اضافی از طریق واگن های جدید، به صورت تجمعی در تهران و کلانشهرها، حداکثر 2.6 میلیارد دلار یا معادل ریالی آن به نرخ رسمی ارز اعلامی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. طول مدت اجرای این طرح در تهران 10 سال ( تا پایان سال 1409) و در کلانشهرها 15 سال ( تا پایان سال 1414) پس از شروع به کار واگن های جدید پیش بینی شده است. مريم مهدي نژاد، مدير پروژه طرح «توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهري در هشت کلانشهر» در این باره با اشاره به ابلاغ قرارداد ورود 301 دستگاه واگن (در قالب قرارداد افزودن یکهزار واگن جديد به ناوگان متروي تهران) در تاريخ 9 تير 1399 به شهرداري و شرکت بهره برداري راه آهن شهري تهران و حومه مي گويد: «بر اساس این قرارداد، شهرداري مکلف است فهرست واگنهاي جديد را به وزارت نفت اعلام تا بعد از تاييد، شرکت بهينهسازي مصرف سوخت نسبت به اخذ عملکرد و بازپرداخت آن اقدام کند.»
به گفته او، «در اين طرح براي ورود 2 هزار دستگاه واگن جديد (یکهزار دستگاه در تهران و یکهزار دستگاه در هشت کلانشهر) در سالهاي 1396 تا 1400 برنامهريزي شده و تعهدات موضوع اين مصوبه، متناسب با تعداد سفرهاي اضافي از طريق واگن جديد در سقف مصوبات صادره از سوي شوراي اقتصاد براي تهران و هشت کلانشهر با اعلام سرمايهگذار عامل صرفهجويي طرح، تاييد شهرداري تهران و ساير کلانشهرها و تاييد نهايي وزارت نفت و تخصيص بودجه از سوي سازمان مديريت و برنامهريزي از محل منابع ناشي از صادرات سوخت صرفهجويي شده، پرداخت خواهد شد.»
سامانه پایش و نظارت بر اجرای طرح
بازپرداخت صرفه جویی ناشی از افزایش سفر در هر سال نسبت به سال مبنا (1396) متناسب با سفرهای اضافی از طریق واگن های جدید، به میزان 9.8 سنت به ازای هر سفر، با اعلام سرمایه گذار عامل صرفه جویی، تایید شهرداری تهران و سایر کلانشهرها و تایید نهایی وزارت نفت (از طریق سامانه پایش و نظارت بر اجرای طرح) از سوی شرکت ملی نفت ایران از محل منابع ناشی از صادرات سوخت صرفه جویی شده، از طریق شهرداری تهران و سایر کلانشهرها به سرمایه گذار عامل صرفه جویی طرف قرارداد پرداخت خواهد شد.
مهدی نژاد در این باره می گوید: «شرکت ملي نفت ايران از منابع حاصل از صرفهجويي سوخت ناشي از سفرهاي اضافي، مکلف است به ازاي هر سفر اضافي نسبت به دوره مبنا، 9.8 سنت پرداخت کند. بنابراين مطابق مصوبه شوراي اقتصاد، وزارت نفت در صورت تخصيص بودجه از سوي سازمان مديريت و برنامهريزي، تنها با ورود واگن جديد بعد از ابلاغ مصوبه شوراي اقتصاد و همچنين در صورت تحقق افزايش سفر نسبت به سه ماهه اول سال 1396، ميتواند نسبت به بازپرداخت سرمايهگذاري اقدام کند و امکان پرداخت براي سفرهايي که قبل از اين بازه زماني صورت گرفته، امکانپذير نيست و قانون چنين اجازهاي نمي دهد.»
همچنین ساسان کاظمی نژاد، مدیر بهینه سازی در بخش حمل و نقل شرکت بهینه سازی مصرف سوخت نیز می گوید: «در ازای توسعه واگن های مترو، ما بر اساس مقدار توسعه، کمک مالی خواهیم کرد؛ به صورتی که معادل سازی می شود که چقدر بنزین مصرف نشده و در مصرف بنزین با توسعه ناوگان مترو، چه مقدار صرفه جویی شده است. فرض و نحوه محاسبه ما بر اساس نفر - سفر است که این نحوه محاسبه در شورای عالی اقتصاد نهایی شده است.»
گام های برداشته شده در مسیر اجرای طرح
برای پیشبرد طرح «توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهري در هشت کلانشهر» اقدام هایی از سوی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت انجام شده که از جمله می توان به اخذ مصوبه شورای اقتصاد، اخذ مصوبه هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران، تهیه پیش نویس قرارداد و موافقت نامه مربوط به طرح و اخذ تأییدیه مالی و حقوقی شرکت ملی نفت ایران برای نمونه قراردادها و ارسال به هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران اشاره کرد.
دیگر اقدام های انجام شده برای پیشبرد هرچه بهتر این طرح عبارتند از: برگزاری جلسه با نمایندگان هشت کلانشهر در تهران و معرفی طرح ، امضای تفاهم نامه همکاری با شهرداری تهران برای ورود یکهزار دستگاه واگن جدید به ناوگان مترو تهران، ارسال مدارک شخصیت حقوقی شرکت های قطار شهری شهرهای اصفهان، قم، تبریز هرکدام به ترتیب 20، 25 و 40 دستگاه واگن مسافربری به واحد حقوقی شرکت برای انعقاد قرارداد، دریافت اطلاعات مورد نیاز طرح مترو از کلانشهرهای مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز و اعلام آمادگی شهرداری های تهران، مشهد، تبریز و شیراز برای انعقاد قرارداد 79 دستگاه واگن وارد شده در سال 1396، اعلام آمادگی شهرداری های تهران، مشهد، تبریز و شیراز برای انعقاد 158دستگاه در سه ماهه اول سال 1397، پیگیری تأیید نمونه قراردادها، تهیه و نهایی سازی پیش نویس روش اندازه گیری و صحه گذاری و تهیه پیش نویس فرایند اجرای طرح .
در پایان باید گفت، با اجرای کامل این طرح در تهران تا پایان سال 1409، معادل 1421,5 میلیون دلار و در کلانشهرها تا پایان سال 1414 معادل 1182.91 میلیون دلار صرفهجویی حاصل خواهد شد. با اجرای کامل این طرح در طول دوره، حدود 17.4 میلیارد لیتر در بنزین، 7.4 میلیارد مترمکعب در گاز طبیعی فشرده (سی ان جی) و 0.7 میلیارد لیتر در گازوییل صرفهجویی میشود و انتشار گازهای گلخانهای 47.1 میلیون تن معادل دیاکسیدکربن کاهش خواهد یافت.