بنابراین موضوع، ایجاد امکان ارتباطات در جامعه علمی و ایجاد شبکه های علمی در مقیاس فردی و سازمانی است. طرح میزبانی دانشجو این رویکرد را در درون خود دارد. فلسفه طرح میزبانی این است که ظرفیت توانمند دانشگاه های ایران که به عنوان موتورهای محرک پژوهش در حال فعالیت هستند، جذب پژوهشگاه صنعت نفت شوند. دانشجویی که قرار است زیرنظر یک استاد فرهیخته در یک دانشگاه کار کند، در پژوهشگاه صنعت نفت در زمینه موضوعات پیشنهادی ما یا موضوع خود کار می کند. صنعت نفت ایران به عنوان بزرگترین صنعت و تکیه گاه اقتصاد کشور، با تنوع چالش و موضوعات و تحولات پرسرعت، این قابلیت را دارد و پژوهشگاه به دنبال این است که چگونه از انرژی های ذخیره شده در کشور استفاده بهینه داشته باشد.
این طرح از چه زمانی آغاز شد و چه روندی را پشت سرگذاشت؟
طرح میزبانی پژوهشگاه صنعت نفت از دانشجویان مقاطع ارشد و دکترای دانشگاه های کشور که به پیشنهاد و حمایت وزیر نفت ارائه شد، همسو با اجرای سیاست همکاری بین مراکز دانشگاهی و صنعت نفت کشور و با هدف باز کردن درهای پژوهشگاه به روی محققان و جامعه علمی کشور در مرحله اجرا قرار گرفت. اجرای این طرح، امکان بهره گیری از ظرفیت های سخت افزاری، دانشی، کارگاهی، آزمایشگاهی پژوهشگاه صنعت نفت به منظور خدمت رسانی به بدنه علمی کشور از طریق پایان نامه های دانشجویان تحصیلات تکمیلی فراهم می شود. آقای زنگنه هم در این زمینه انگیزه زیادی داشت. یک ویژگی آقای زنگنه این است که علاوه بر وظایفی که در حوزه توسعه صنعت نفت دارند، علاقه مند هستند که به توسعه زیرساخت های علمی کشور هم کمک کنند. به عنوان مثال در فاصله سال های 76 تا 79 ایشان کمک کردند چند رشته بسیار استراتژیک مهندسی مخزن مهندسی نفت در دانشگاه های ما فعال شود. به همین دلیل در هفت دانشگاه کشور با هزینه وزارت نفت، دانشکده نفت تاسیس و دانشگاه شریف سهند امیرکبیر شیراز و... تمام آزمایشگاه های آن را تجهیز کرد. این ایده هم خروجی مشورت ما بود که با عنوان طرح ملی میزبانی از دانشجویان دکترا و ارشد بسرعت از سوی آقای زنگنه تصویب و منابع آن تامین شد. ما هم سریع زمینه های اجرایی آن را فراهم کردیم. سایتی طراحی شده که دانشجویان به شکل آنلاین می توانند موضوعات پیشنهادی پژوهشگاه صنعت نفت که برگرفته از نیازهای صنعت است را مشاهده و انتخاب یا موضوع خود را پیشنهاد کنند که تمام هزینه های آن از سوی پژوهشگاه صنعت نفت تامین می شود. قصد داریم کمک هزینه ای هم به دانشجو پرداخت کنیم تا با فراغ بال بیشتری به پژوهش بپردازد و به فکر مشکل معیشت نباشد. با توجه به اینکه این طرح اواخر سال 98 عملیاتی شد و شرایط کرونا محدودیت هایی ایجاد کرد و دانشگاه ها به حالت رکورد رفتند، تاکنون حدود 80 دانشجو در این طرح ثبت نام کردند که توزیع دانشگاه ها از امیرکبیر، صنعتی شریف، آزاد، تربیت مدرس و... است و ما هم محدودیتی از نظر دانشگاه ها قرار ندادیم. توزیع فراوانی آن هم از تهران و سایر استان های کشور است.
ظرفیت این طرح چه میزان است؟
برنامه ریزی ما جذب سالانه 100 دانشجو در این طرح است. در واقع با توجه به ظرفیت آزمایشگاه های ما طرح پنج ساله برای 500 دانشجو است. در ماه های اخیر به نظرم استقبال خوبی شده است.
این پتانسیل را دارید که پروژه های بیشتری را در اختیار بگیرید؟
ظرفیت زیادی در پژوهشگاه و صنعت نفت وجود دارد. بیش از 500 پژوهشگر با تجربه های بالا و سوابق علمی و فنی، بزرگترین سرمایه پژوهشی صنعت نفت کشور هستند و بارها اشاره کردم که در غیاب شرکت های بزرگ نفتی خارجی، پژوهشگاه صنعت نفت می تواند این خلأ را پر کند. حمایت های بیش از این می تواند عهده دار پروژه های بزرگتری شود. همانطور که اشاره کردم، یکی از پروژه های مهم که در پردیس بالادست در دست اجرا داریم، پروژه اکتشافی از منابع نامتعارف به نام هیدرات گازی است. برآورد می شود ذخیره عظیم گازی کشور در دریاها و اقیانوس ها به شکل هیدرات های گازی محبوس باشند که این پروژه ملی را مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران به پژوهشگاه صنعت نفت واگذار کرده و فعالیت های آن در دریای عمان در حال انجام است. برآوردهای قبلی ما نشان از وجود این ذخایر دارد. امروزه در دنیا، بحث اکتشاف منابع نامتعارف، بحثی بسیارجدی است، بخصوص اینکه ذخایر منابع متعارف رو به کاهش است. پژوهشگاه صنعت نفت هم جزو پیشگامان این مسأله است و با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران قراردادهای مختلفی در این زمینه منعقد کرده است. پژوهشگاه در زمینه ال ان جی، صاحب تکنولوژی است که بحث بسیار مهمی است که در دنیا هم رایج است. پژوهشگاه صنعت نفت، کار مشترکی را با کره جنوبی در زمینه توسعه دانش فنی ال ان جی انجام داده و اکنون مدعی است که می تواند صنعت ال ان جی را در مقیاس های کوچک برپا کند که به نظر من، کشور ما هر چند دیر؛ اما الزاما باید وارد صنعت ال ان جی شود.
حضورتان را با توجه به دانش ال ان جی در اختیار پررنگ نکردید؟
پیگیری هایی انجام شده است. با شرکت مپنا در این زمینه توافقنامه امضا کردیم؛ اما موانع اقتصادی همچون قیمت گاز و مواردی اینچنین بر سر راه آن است که هنوز ایران در صنعت نفت نتوانسته جایگاه خود را پیدا کند؛ اما به نظر من یک الزام است. بسیاری از کشورهای دنیا اکنون در حال سرمایه گذاری در این زمینه هستند و گاز را به ال ان جی تبدیل می کنند. فکر می کنم بزودی کشور ما وارد این موضوع می شود.
در حوزه کاتالیست، اکنون پژوهشگاه یکی از پیشگامان دانش فنی کاتالیست در ایران است و بخش مهمی از کاتالیست هایی که اکنون در پالایشگاه ستاره خلیج فارس در حال مصرف است، محصول پژوهشگاه صنعت نفت است. قراردادی با پالایشگاه اراک برای 1500 تن کاتالیست که دانش فنی آن را پژوهشگاه صنعت نفت توسعه داده؛ اما بخش خصوصی آن را تولید می کند، امضا شده است. پژوهشگاه صنعت نفت تا مرحله توسعه دانش فنی می رود؛ اما برای تجاری سازی آن ازبخش خصوصی استفاده می کند. کاتالیست هایی که اکنون در بسیاری از پالایشگاه های کشور در حال مصرف است، دانش فنی آن در پژوهشگاه صنعت نفت توسعه داده شده و یکی از بخش های قوی پژوهشگاه صنعت نفت، دستیابی به انواع کاتالیست هاست. بتازگی پروژه موفق دیگری را در زمینه تولید همزمان برق و حرارت به نتیجه رسانده ایم. یعنی گاز شهری را می گیرد با راندمان بالای 90 درصد به برق و حرارت تبدیل می کند. برای اینکه اهمیت کار را بدانید، الان وقتی یک نیروگاه، گاز شهری را می گیرد، زیر 40 درصد راندمان دارد و 60 درصد اتلاف انرژی است. این یک تکنولوژی است که در حال تجاری سازی است و تحولی در مصرف صنعت انرژی ایجاد خواهد کرد.
آخرین برآورد ما این است که با 200 پروژه، حدود 3 میلیارد دلار پروژه از دانش فنی پژوهشگاه صنعت نفت در کشور در حال اجراست. در یک جمع بندی می توانم بگویم پژوهشگاه براحتی می تواند صنعت نفت را از نیازهای تکنولوژی تامین کند، بخصوص با حضور شرکت های دانش بنیان که به خدمت گرفته شدند، می توانیم شعاع عملیاتی خود را در صنعت نفت از نظر کمیت و کیفیت گسترش دهیم.
به کار رقابتی اشاره کردید. رقبای سرسخت شما چه مجموعه هایی هستند؟
رقبایی داریم؛ اما به همکاری فکر می کنیم؛ چون اکنون دانشگاه های ما هم دانشگاه های قبل نیستند. آنها هم با فکر کسب درآمد به سمت صنعت آمدند. دانشگاه ها، یک زمانی منتظر بودند اگر صنعتی سفارش داد، کار انجام دهند. اکنون خودشان بازاریابی می کنند. مدیران صنعت هم دلشان نمی خواهد فقط با پژوهشگاه صنعت نفت کار کنند و تمایل دارند وقتی به دولت و مجلس گزارش می دهند، اعلام کنند که مثلا با 20 دانشگاه در حال فعالیت هستند. در کل این روند را به فال نیک می گیرم.
چه اقدام هایی را علاقه مند به انجام آن بودید که در این چهار سال میسر نشد؟
آرزوی من، توسعه روند موجود است. پژوهشگاه بیش از گزارش ارائه شده بنده، ظرفیت دارد و می تواند بیش از این به نیاز صنعت نفت پاسخ دهد و البته باید تاکید کنم که بیش از وضع موجود می تواند حمایت شود. یکی از مشکلات فعلی که باید حل شود، این است که بخش مهمی از هزینه های پژوهشگاه صنعت نفت، باید از درآمدهای اختصاصی آن تامین شود که هیچ مجموعه ای پژوهشی در دنیا اینگونه نیست. علاقه مند بودم تمام برق مصرفی پژوهشگاه صنعت نفت را با پنل های خورشیدی تولید کنم که درخواست آن به پردیس انرژی ارائه و مطالعات هم انجام شده است. دوست دارم پژوهشگاه صنعت نفت یک پژوهشگاه سبز از منظر مصرف انرژی، انرژی های تجدیدپذیر و... باشد، حتی شعار آن هم در اسناد اعلام شده است. چند پنل خورشیدی اکنون موجود است که فکر می کنم 25 کیلووات تولید آن به شبکه سراسری وصل است. موضوع دیگر با توجه به مصرف آب در کشور که به یک بحران تبدیل شده، فضای سبز پژوهشگاه است. این فضا، فضایی ایده آل و سرمایه ای ارزشمند است که دوستان در تلاش هستند هدررفت آب را به صفر برسانند.
در بخش پروژه های کلان چطور؟
پژوهشگاه صنعت نفت، اکنون از دانش فنی طراحی تمام واحدهای پالایشگاهی برخوردار است. قرار بود یک پالایشگاه 300 هزار بشکه ای در مکران با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام (ره) ایجاد کنیم که این ستاد پیگیر منابع آن است.
دولت جدید بزودی سر کار می آید. اگر بنا به یک توصیه باشد، مشورت می دهید که این روند توسعه ای تداوم داشته باشد؟
خوشبختانه در کشور ما دانشگاه ها، پژوهشگاه صنعت نفت و... چندان از تحولات سیاسی تاثیرپذیر نیستند. پژوهشگاه صنعت نفت بر محور پژوهشگران و کارکنان آن می چرخد. برای من مهم است که چه کسی در رأس پژوهشگاه صنعت نفت قرار می گیرد. تغییر و تحولات، یک روند طبیعی است. دلم می خواهد و امیدوارم یک چهره علمی و یک مدیر اجرایی به اینجا بیاید که ارزش این فعالیت ها را بداند. این مرکز در خاورمیانه بی نظیر است. باید ارزش آن را دانست و نکته مهم این است که همکاران من، همیشه اینجا نگران هستند که با رفع تحریم ها، دوباره مدیران صنعت به سمت شرکت های غربی و شرقی بازگردند؛ اما بنده فکر می کنم چون بخشی از مدیران ما مزه کارهای داخل را چشیده اند، ترجیحشان همکاری با داخل است. در سال های اخیر شرایطی ایجاد شده که مدیر ایرانی هم فهمیده که داخل هم خبرهای مناسبی است. بنابراین تغییر رویکرد رخ داده و باورها اصلاح شده است. می خواهم ازاین فرصت استفاده کنم و سخنی با مدیران نفتی داشته باشم که قدر پژوهشگاه صنعت نفت، پژوهشگران و این سرمایه ها را بدانند و پژوهشگاه صنعت نفت را برای حل مشکلات خود بیشتر حمایت کنند. پژوهشگاه خیلی بیش از وضع موجود می تواند به شما کمک کند. سخنم به دانشجویان هم این است که واقعا طرح میزبانی، یک طرح ایده آل با توجه به وضعیت مالی موجود دانشگاهاست. در شرایط کرونا پژوهشگاه صنعت نفت، به عنوان تنها پژوهشگاه در کشور تعطیل نبود؛ چون دراینجا پروژه ها صنعتی است و کارفرما سر موعد کار را می خواهد.
اگر از طرف دولت جدید به شما پیشنهاد همکاری درهمین پست یا سایر بخش ها شود، قبول می کنید؟
واقعیت این است که با توجه به خلق و خوی خودم، پژوهشگاه صنعت نفت، یکی از ایده آل ترین بخش ها برای من است. بنابراین اگر شرایطی برای ادامه فعالیت و همکاری باشد، آن را رد نمی کنم؛ چون اینجا سیاسی نیست و دراین چهار سال هم با آنکه ممکن است از من یک چهره سیاسی منعکس شده باشد، اما همکاران و نزدیک ترین مدیران من از هیچ جناح سیاسی نیستند. نمی دانم که کدام یک از معاونان من، اصلاح طلب یا اصولگرا هستند؛ زیرا هیچگاه برای من مهم نبوده و هیچ وقت هم سوال نکرده ام. اینجا برای کسی که به دنبال انجام کارهای علمی است، بخشی ایده آل محسوب می شود.