مروری کوتاه بر ویژگی های اخلاقی امام جواد(ع)
فرزند بزرگوار امام رضا(ع) پس از شهادت آن حضرت در سرزمین خراسان به امامت رسید. امام جواد(ع) در شرایطی بسیار سخت و دشوار رهبری شیعیان را بر عهده گرفتند و با حسن خلق و سلوک ویژه شان که بر سبیل پدران پاک شان بود، توانستند شیعه را هدایت کنند. آنچه پیش روی شماست، نگاهی بسیار مختصر و کوتاه به شرایط زندگی و ویژگی های اخلاقی امام نهم شیعیان است که در ادامه می خوانید:
امام نهم كه نامشان «محمد»، كنیه شان «ابو جعفر» و معروفترین القاب ایشان «تقی» و «جواد» است، در ماه رمضان سال 195 هجری قمری در شهر «مدینه» دیده به جهان گشودند. پدر آن حضرت علی بن موسی الرضا(ع) امام هشتم شیعیان بود. مادر ایشان نیز «سبیكه» نام داشت كه از خاندان «ماریه قبطیه» همسر پیامبر اکرم(ص) به شمار می رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری كه امام رضا(ع) از ایشان به عنوان بانویی منزه و پاكدامن و با فضیلت یاد می كردند.
دلیل شناخت کمتر نسبت به امام جواد(ع)
امام جواد(ع) به دو دلیل در بین مردم نسبت به دیگر امامان(ع) کمتر شناخته شده هستند:
1.کمی سن و کوتاه بودن عمر آن حضرت(ع): بنابر آنچه در تاریخ آمده است، امام جواد(ع) در 8 سالگی به امامت رسید و در 25 سالگی به شهادت رسید. کوتاه بودن عمر حضرت امام جواد(ع) یکی از دلایلی است که می توانیم بگوییم کمتر در بین مردم مطرح شده اند. اما در واقع مطابق آنچه در منابع حدیثی شیعه آمده، ما در مورد امام جواد(ع) معارف کم نداریم، یعنی دانستنی ها و مطالب زیادی داریم که متاسفانه اینها کمتر در میان شیعان مطرح شده است. اگر نویسندگان و اهل تحقیق بتوانند در این زمینه میراث فرهنگی و علمی زندگی دوران امام جواد(ع) را برای مردم تشریح و مطرح کنند، شاید بتوان گفت که آنچه در مورد امام نهم حضرت جواد(ع) وجود دارد، نسبت به ائمه دیگر کمتر نیست.
2. شرایط خاص دوران امام جواد(ع): امام جواد(ع) در دوره و زمان خاصی از تاریخ زندگی می کردند که با پیچیدگی ها و مسائلی روبه رو بود که در زندگانی سایر امامان شیعه(ع) کمتر وجود داشت. امام جواد(ع) در دوران حکومت «مأمون» و «معتصم» عباسی زندگی کردند. در این دوران حکومت عباسیان در افولی قرار گرفته بود که با مرگ مأمون عباسی و قدرت گرفتن معتصم، روند آن سرعت بیشتری گرفته بود. این افول قدرت عباسیان موجب سخت گیری های بسیار بیشتر و ایجاد محدودیت های سنگین تری علیه امام نهم شیعیان حضرت امام جواد(ع) شد. اساسا پس از شهادت امام رضا(ع) شرایط سیاسی و اجتماعی برای ائمه بعدی بسیار مشکل تر شد چرا که حکومت وقت از هر گونه تحرک و ظرفیت های سیاسی- اجتماعی علیه خودش بیمناک بود.
ویژگی های اخلاقی و علمی
1. اخلاق حسنه
حضرت جواد الائمه(ع) این ویژگی را از جد بزرگوارشان پیامبر مکرم حضرت محمدبن عبدالله(ص) به ارث بردند. در قرآن هم تاکید شده که مسلمانان از اخلاق پیامبر(ص) الگو و سرمشق بگیرند، به مسلمانان توصیه شده که در رفتار و زندگی خودشان در تمام مراحل باید از پیامبر(ص) الگو بگیرند. فرزندان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) مانند پیامبر بزرگوار(ص) آراسته به آن اخلاق نیکو و حسنه هستند.
2. علم فراوان
یکی از ویژگی های دیگر امام جواد(ع)، علم فراوان و وسیع ایشان است؛ چنانکه پدران بزرگوارشان هم این علم وسیع (علم لدنی) را داشتند و به معنای واقعی کلمه عالم بودند. ما شیعیان معتقد هستیم که این علم از طریق اجدادشان منتقل شده، یعنی به واسطه قدرت الهی، علم پیامبر(ص) به امام علی(ع) و نسل به نسل تا حضرت مهدی موعود(عج) منتقل شده و این علم لدنی که خداوند در اختیار این الگوهای بشریت گذاشته، نزد امام جواد(ع) هم بوده است.
3. تقوا و پارسایی
امام جواد(ع) مانند همه امامان شیعه، الگوی کامل تقوا و پارسایی و نمونه بارز عبادت، بندگی و سجده های طولانی برای خداوند بودند. ایشان در تقوا و پارسایی از الگوهای بارز و زمانه خویش بودند و در جهان اسلام در این زمینه شهرت داشتند.
4. ادب و گشاده رویی با دوست و دشمن
امام جواد(ع) با همگان با ادب و احترام برخورد می کردند. این امر باعث جذب مخالفان و دشمنان امام به ایشان می شد. سازش و نرم خویی با دوستان و شیعیان نیز از صفات ایشان است.
5. حریت و آزادگی
همه ائمه اهل بیت(ع) از این ویژگی برخوردار بودند. آن بزرگواران هیچ گاه تسلیم ظلم و ستم نمی شدند و حاضر بودند در این راه تمام سختی ها را تحمل کنند. این ویژگی الگویی برای ماست که در هیچ زمانی ظلم و ستم را قبول نکنیم و با آزادگی، اعتقادات و مبانی خودمان را مطرح کنیم و تسلیم فتنه ها و توطئه های دشمنان قسم خورده اسلام و مخالفان نشویم.
سالروز ازدواج حضرت امیرالمومنین(ع) و حضرت زهرا(س)
پیوند آسمانی، ساده و بی آلایش
نخستین روز از آخرین ماه قمری(اول ذی الحجه)، سالروز ازدواج فرخنده حضرت فاطمه(س) و حضرت امیرالمومنین(ع) به عنوان روز ازدواج، نامگذاری شده است. در این پیوند پر میمنت، فرشتگان آسمان در سرور و شادمانی و بهشتیان به زینت و زیور آراسته شده بودند. حضرت فاطمه زهرا(س) دختر پیغمبراکرم(ص) و از دوشیزگان ممتاز عصر خویش بود. پدر و مادرش از اصیل ترین و شریف ترین خانواده های قریش بودند. از حیث جمال ظاهری و کمالات معنوی و اخلاقی از پدر و مادر شریفش ارث می برد و به عالی ترین کمالات انسانی آراسته بود. پیش از حضرت علی(ع) افرادی مانند ابوبکر و عمر آمادگی خود را برای ازدواج با دختر پیامبر(ص) اعلام کرده بودند و هر دو از پیامبر(ص) یک پاسخ شنیده بودند و آن این که درباره ازدواج حضرت زهرا(س) منتظر وحی الهی است. هنگامی که حضرت امام علی(ع) برای خواستگاری حضرت فاطمه(س) رفت، پیامبر(ص) در خانه ام سلمه بود. حضرت علی(ع) در زد. ام سلمه پرسید:کیست؟ قبل از پاسخ خواستگار، پیامبر(ص) دستور داد:«در را باز کن و بگو داخل شود. کسی پشت در است که محبوب خدا و رسول است». حضرت علی(ع) وارد شد، سلام کرد و در حضور رسول خدا(ص) نشست. چشمان خود را بر زمین دوخت. شرم از پیامبر(ص) مانع گفتن خواسته اش می شد. پیامبر(ص) که خود حضرت علی(ع) را بزرگ کرده و از روحیات او باخبر بود، سکوت را شکست و فرمود:«می بینم برای حاجتی اینجا آمده ای. خواسته ات را بر زبان آور و آنچه در دل داری، بازگو که خواسته ات پیش من پذیرفته است». حضرت علی(ع) با سخنانی شیرین خواسته اش را چنین بازگو کرد: «پدر و مادرم فدای شما، وقتی خردسال بودم، مرا از عموی تان ابوطالب و فاطمه بنت اسد گرفتید. با غذای خود و به اخلاق و منش خود بزرگم کردید. نیکی و دل سوزی شما درباره من از پدر و مادرم بیشتر و بهتر بود. تربیت و هدایتم به دست شما بوده و شما ای رسول خدا به خدا سوگند ذخیره دنیا و آخرتم هستید. ای رسول خدا اکنون که بزرگ شده ام، دوست دارم خانه و همسری داشته باشم تا در سایه انس با او، آرامش یابم. آمده ام تا دخترتان فاطمه را از شما خواستگاری کنم. آیا مرا می پذیرید؟» چهره رسول الله (ص) چون گل شکفته شد. گویا انتظار این لحظه را می کشید. خوشحال شد، ولی جواب قطعی را برعهده حضرت فاطمه(س) گذاشت.
خطبه عقد در مسجد
به دستور پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع) به سوی مسجد رفت در بین راه، ابوبکر و عمر را دید و داستان خود را برای آنان بازگو کرد. آنگاه به مسجد رفت. پیامبر(ص) به بلال دستور داد که مهاجر و انصار را در مسجد گردآورد. پس از مدتی کوتاه، همگی در مسجد بودند، پیامبر(ص) بر منبر بالا رفت و پس از ستایش خداوند فرمود: ای مردم، بزرگان قریش، فاطمه را از من خواستگاری کردند و من در پاسخ گفتم که به خدا سوگند، من شما را رد نکردم، بلکه خداوند شما را رد کرده است. در همین حال، جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و گفت: خداوند فرموده است که اگر علی را برای فاطمه نیافریده بودم، از آدم ابوالبشر تا روز قیامت، شوهر و همسری هم تراز فاطمه پیدا نمی شد. پیامبر(ص) نیز پیام جبرئیل را ابلاغ کرد و فرمود: ای مردم، جبرئیل بر من نازل شد و مرا آگاهی داد که خداوند جلیل، علی و فاطمه را در آسمان ها به نکاح هم درآورده است و از فرشتگان گواه گرفت و فرمان داد تا من نیز در روی زمین، فاطمه را به نکاح علی درآورم و شما را گواه بگیرم. پس فاطمه را به ازدواج علی درآوردم. ای علی! راضی شدی؟
امیرالمومنین(ع) ایستاد و با چهره ای شاداب فرمود: خدا را بر نعمت های او سپاسگزارم و گواهی می دهم که جز او، خدایی نیست. درود بر محمد(ص)؛ درودی که مقام و درجه اش را بالا برد. ای مردم، خداوند، ازدواج را برای ما پسندیده دانسته و بدان دستور داده است. خدا، ازدواج من و فاطمه را مقدر ساخته و بدان حکم کرده است. ای مردم، رسول خدا، فاطمه را به عقد من درآورده و زره ام را بابت مهر پذیرفت. از آن حضرت بپرسید و گواه باشید. پس از این که پیامبر(ص) به پرسش حاضران، پاسخ مثبت داد، فرمود: بارک الله لهما و علیهما و جمع شملهما؛ خداوند برای شما مبارک کند و اجتماعتان را پاینده بدارد.
پس از انجام خواستگاری و مراسم عقد وقت آن رسید که حضرت علی(ع) برای همسر گرامی خود اثاثی تهیه کند و زندگی مشترک خود را با دختر پیامبر(ص) آغاز کند. در آن زمان تمام دارایی حضرت علی(ع) منحصر به شمشیر و زرهی بود که می توانست به وسیله آن ها در راه خدا جهاد کند و شتری نیز داشت که با آن در باغستان های مدینه کار می کرد و خود را از میهمانی انصار بی نیاز می ساخت. پیامبر اکرم(ص) پذیرفت که حضرت علی(ع) زره خود را بفروشد و به عنوان جزئی از مهریه فاطمه(س) در اختیار پیامبر بگذارد.
زره به چهارصد درهم به فروش رفت. پیامبر قدری از آن را در اختیار بلال گذاشت تا برای حضرت زهرا(س) عطر بخرد و باقیمانده را به عمار یاسر و گروهی از یاران خود داد تا برای فاطمه(س) و علی(ع) لوازم منزل تهیه کنند. از صورت جهیزیه حضرت زهرا(س) می توان به وضع زندگی بانوی بزرگوار اسلام به خوبی پی برد.
مهریه حضرت زهرا(س) الگویی برای پیوندهای امروزی
پیامبر گرامی اسلام(ص) ازدواج دخترش را به ساده ترین و راحت ترین شیوه انجام داد تا برای همه جوانانی که در آستانه زندگی مشترک هستند، سرمشق نیکویی باقی بماند. مهریه 500 درهمی برای حضرت فاطمه(س) مهتر زنان نیز، به همین هدف صورت گرفت. در روایات، افزون بر این مهریه که جنبه مادی و مالی دارد، مهریه های معنوی دیگری نیز برای آن بانوی بزرگ گفته شده است. در روایتی می خوانیم که حضرت زهرا(س) از پدر تقاضا کرد که آن حضرت از خدا بخواهند تا مهریه اش را شفاعت از مسلمانان گناهکار قرار دهد. این خواسته حضرت مستجاب شد و حضرت فاطمه(س) شفیع و واسطه بخشش گناهکاران قرار گرفت.
درس هایی که باید گرفت
از ماجرای ازدواج حضرت امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) نکات بسیار جالبی را می آموزیم که اگر خواهان سعادتیم و پیروی راستین اسلام، می باید تا مرز توان تلاش کنیم تا مراحل اول ازدواج بر مبنای صحیحی صورت گیرد، و دوم آنکه ساده زیستی در تمام شئون زندگی جامعه و بخصوص ازدواج راه یابد و گرنه قید و بندهای اجتماعی در امر ازدواج که بیشتر نشأت گرفته از فرهنگ غیر اسلامی و یا ساخته و پرداخته ذهن های کوتاه مادی و اشرافی است چون غل و زنجیر بر دست و پای جوانان و والدین آنها می افتد و هر روز این غل و زنجیر بزرگتر و سنگین تر می شود، تا جایی که امکان هر نوع حرکت صحیحی را می گیرد و حیات جامعه را به سوی نابودی می کشاند و بر فساد و نابسامانی های روانی و مشکلات اخلاقی می افزاید. در جریان ازدواج آن دو بزرگوار که به فرموده حضرت رسول(ص) خداوند حضرت فاطمه(س) را به ازدواج حضرت علی(ع) در آورد نکات بسیار مهم آموزشی و الگویی وجود دارد که از آن جمله می توان به کفو و همتا بودن، خواستگاری بدون واسطه، قناعت، دوری از اشرافی گری و تجملات، سخت نگرفتن بر همدیگر، ملاک قراردادن معیارها و خصوصیات معنوی و دینی و اخلاقی، مهریه پایین، بنا کردن زندگی بر پایه محبت وعشق واقعی از روی شناخت، حجب و حیا و... اشاره کرد. به این خاطر است که یک پیوند با این ویژگی ها پیوند آسمانی لقب می گیرد که رضایت خدا و رسول خدا (ص) در آن وجود دارد.