نگاهی به چند کتاب کاربردی برای شناخت تاریخ نفت در ایران و جهان (بخش هفتم)
از ریشه های نفت تا تحولات اجتماعی جنوب
علی بهرامیفکر کنید عصر که به منزل می رسید، بعد از چای خوردن و گپ و گفت با اهالی خانه، سری به کتابخانه تان بزنید، اندکی مطالعه کنید، حتی به اندازه نیم ساعت. چه اتفاقی می افتد؟ شما یک الگوی مثبت به خانواده تان ارائه کرده اید؛ الگویی که فرزند شما را در برابر بسیاری از آسیب های اجتماعی بیمه می کند. پس نگران فایده مطالعه نباشید و کوتاهی نکنید، بهتر است شروع کنید. اگر «مشعل» را دنبال کرده باشید، می دانید که یکی از اصلی ترین تلاش های ما در نشریه خودتان، معرفی کتاب های خوب و ارزنده برای خواندن بوده است. موضوع اصلی بخشی از این کتاب ها، تاریخ صنعت نفت در ایران معاصر است؛ موضوعی به غایت چند وجهی، اثرگذار و بسیار مهم که مطالعه درباره آن می تواند شما را علاوه بر شناخت عمیق با تاریخ صنعت نفت ایران، با ابعاد مهمی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان نیز آشنا سازد. این بار هم با ما باشید تا در صفحه تاریخ، شما را با برخی کتاب های تاریخ نفت که بهترین نمونه های تاریخ نگاری درباره صنعت نفت ایران هستند، آشنا کنیم. بخش هفتم این مطلب را دنبال کنید.
تحولات حقوق نفت و گاز ایران در ارتباط با قراردادها (از آغاز تا امروز)
صنعت نفت به واسطه فعالیت های بسیار گسترده اقتصادی اش، ارتباط تنگاتنگی با حقوق و قانون دارد. نوع قراردادها، تعهدها، اختیارات طرفین و بسیاری از مسائل حقوقی دیگر، قدری به پیچیدگی های حقوق در صنعت نفت می افزاید. از این رو به نظر می رسد بررسی تاریخی مسائل حقوقی در صنعت نفت ایران و جهان می تواند تا حدود بسیار زیادی حقوقدانان را در ارتباط با مسائل، مباحث و موضوعات حقوقی در صنعت نفت آگاه کند.
خیلی کم پیش آمده که تاریخ حقوق نفت مورد بررسی قرار گیرد و به طور تخصصی درباره آن کتابی منتشر شود. کتاب« تحولات حقوق نفت و گاز ایران در ارتباط با قراردادها، قوانین و نهادهای حقوقی (از آغاز تا امروز)» نوشته ندا داوودی، دقیقا یکی از کتاب های تخصصی درباره تاریخ حقوق در صنعت نفت است که تعداد اینگونه کتاب ها در ایران و به زبان فارسی به تعداد انگشتان یک دست نیز نمی رسد، بنابراین فرصت مطالعه این کتاب بسیار غنیمت است؛ البته کتاب طوری نگارش شده که عموم علاقه مندان به تاریخ صنعت نفت در ایران و تمامی کارکنان واحدهای حقوقی در جای جای صنعت نفت و گاز ایران می توانند از خواندن و مطالعه آن بهره ببرند. همچنین پیشنهادی جدی داریم که اگر خودتان یا کسی از اعضای خانواده تان در رشته حقوق تحصیل می کند، به هیچ وجه مطالعه این کتاب تاریخی را از دست ندهد.
تحولات اجتماعی شهرهای نفتی: تاریخ یکصد ساله نفت در مناطق نفت خیز جنوب
همانطور که بارها در «مشعل» گفته ایم، صنعت نفت، صنعتی یکجانبه نیست؛ بلکه بر زوایا و ساختار مختلف زندگی ایرانیان اثر گذاشته است؛ از سیاست تا سینما، از مسائل اجتماعی تا هنری و .... رد پای نفت پر رنگ است و دیده می شود. ایران معاصر را بدون اثرگذاری های صنعت نفت نمی توان بدرستی شناخت و مسائل آن را تحلیل کرد. توجه به تاریخ اجتماعی که تحت تاثیر صنعت نفت بوده، کاری بسیار ارزشمند است که در کتاب «تحولات اجتماعی شهرهای نفتی: تاریخ یکصد ساله نفت در مناطق نفت خیز جنوب» از سوی ایرج قاسمی و محمد علی محمدی انجام شده است. کار تحقیقاتی این دو نویسنده، بسیار دقیق و علمی است و مبتنی بر اسناد معتبر. در این کتاب، کمتر به مباحث سیاسی پرداخته شده و تمرکز اصلی بر تحولات اجتماعی، بخصوص ابعاد سبک زندگی و فرهنگ عمومی در مناطق نفت خیز جنوب است. واقعا شناخت مناطق نفت خیز جنوب و تاریخ پر فراز و نشیب آن، فقط و فقط در سایه صنعت نفت امکانپذیر است؛ منطقه ای بسیار بزرگ از سرزمین پهناورمان که چنانچه دقیق و درست شناخته شود، مباحث توسعه ای آن منطقه و به تبع آن، تمامی ایران در ابعاد بسیار بهتری درک خواهد شد. خواندن این کتاب را به عموم علاقه مندان به تاریخ صنعت نفت، بویژه اهالی خونگرم و فرهنگ دوست مناطق نفت خیز جنوب ایران توصیه می کنیم.
تاریخ نفت
نگران نشوید، صحبت از دوازده جلد تاریخ نفت ایران است؛ اما واقعا براحتی خوانده می شود و حجم هر جلد بسیار کوچکتر از آن است که تصور می کنید؛ اگر چه کتاب «تاریخ نفت» از سوی منصور مهدوی در دوازده جلد نوشته شده؛ اما بدانید که در عوض هیچ چیز از چشم نویسنده مخفی نمانده است. هر آنچه را که از آغاز کشف نفت در جنوب ایران تا پایان پهلوی دوم پیش آمده، در این کتاب خواهید دید. کتاب «تاریخ نفت» یک دوره دانشگاهی است. با خواندن این کتاب، گویی چند ترم سر کلاس درس تاریخ بوده اید. تلخی ها و شیرینی های این تاریخ و نثر روان و شیوای این نویسنده و همچنین جامعیت کتاب، شما را جذب خواهد کرد. اگر از تاریخ نفت ایران خیلی کم اطلاع دارید یا نه، می خواهید یک دوره جامع را در این باره مطالعه کنید، حتما به سراغ این دوره دوازده جلدی بروید. هر جلد کتاب، یک دوره خاص تاریخی است. جنبش ملی شدن صنعت نفت، قرارداد دارسی، ماجرای قرارداد 1933، تحولات قدرت های بزرگ پس از کودتا، داستان دارسی و ... مباحث و دوره های دیگر می تواند شما را تشویق کند که سری به این کتاب جامع بزنید و اصلا نگران خواندنش نباشید.
تاریخ نفت ایران (1901 - 1914)
برای فهم هر چه بهتر تاریخ یک رخداد، رفتن به ریشه ها و مبدأ آن بسیار مهم است. رجوع به ریشه های یک تحول و رخداد تاریخی، می تواند مخاطب را به طور بنیادین و اساسی با تاریخ نقلی و تحلیلی آن رخداد هر چه بیشتر و بهتر آشنا کند. تاریخ صنعت نفت ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. ریشه ها و مبدأ آغاز این تاریخ بسیار مهم است. عموم کتاب های تاریخی می کوشند تا با روایتی کوتاه و مقدمه گونه، از این دوران مهم و ریشه ای خیلی سریع عبور کنند. کتاب «تاریخ نفت ایران (1901 - 1914)» نوشته محمد حسن نیا، اثر تاریخی بسیار مهمی است که به شکلی اختصاصی به ریشه ها و بنیادهای شکل گیری رخدادهای تاریخ صنعت نفت پرداخته است. نویسنده به مبدأ بازگشته و کشف نفت را در تخصصی ترین شکل ممکن، ریشه یابی تاریخی کرده است. 14 سالِ نخست آغاز صنعت نفت در ایران، به قدری مهم است که شاید بتوان گفت هر آنچه پس از این 14 سال رخ داده، متاثر از آن است. این تاریخ اگر چه با دارسی آغاز می شود؛ اما عقبه هایی در رویترز دارد؛ البته فعالیت های 10 ساله دارسی و همکارانش، اثری شگرف بر تحولات تاریخ صنعت نفت ایران گذاشت؛ تحولاتی که یک به یک بر سیاست، فرهنگ، اقتصاد، جامعه و هنر و زندگی ایرانیان نقش و مهر خود را زده است. خواندن این کتاب می تواند شما را با بنیادهای تاریخ صنعت نفت ایران بسیار آشنا کند و مقدمه بسیار خوبی برای مطالعه کتاب های دیگری در حوزه تاریخ صنعت نفت ایران و جهان باشد.