اقدام های فناورانه وزارت نفت
از پارک فناوری تا صندوق حمایتی
مشعل هفته گذشته شاهد رویداد مهمی در صنعت نفت بودیم و این صنعت استراتژیک، صاحب یک پارک تخصصی نوآوری و فناوری شد. ایجاد پارک فناوری نفت صنعت نفت را می توان مسیری برای رفع موانع توسعه شرکت های فناور و پشتیبانی از تولید فناوری های آنها تلقی کرد و با این اوصاف، پارک فناوری نفت و گاز ری، چهارمین سازمان مستقل ستادی صنعت نفت پس از دانشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه صنعت نفت و مؤسسه مطالعات انرژی است. وزارت نفت طی سال های اخیر با دستور بیژن زنگنه رويکرد جديدي براي حمايت از شرکت هاي دانش بنيان و استارت آپ در دستور کار خود قرار داد که در گام نخست، حمايت از شرکت هاي دانش بنيان و در گام بعد، ايجاد پارک نوآوري و فناوري و سپس ايجاد صندوق پژوهش و فناوري وزارت نفت بوده است که به این فهرست، موارد مختلفی را می توان اضافه کرد که دراین گزارش به بخشی از آن پرداخته شده است.
پارک فناوری صنعت نفت
پارک فناوری نفت و گاز ری در زمینی به مساحت ۳۲ هکتار در منطقه باقرشهر در کنار پالایشگاه نفت تهران واقع شده است. تخصیص زمین های پارک در نیمه سال ۹۸، دریافت مشاور از اوایل سال ۹۸، صدور مجوز در ۳۰ شهریورماه ۹۹، تصویب اساسنامه در دی ماه ۹۹، ابلاغ اساسنامه در بهمن ۹۹، معرفی اعضای هیأت امنا در اسفند ۹۹ و ثبت به عنوان یک مؤسسه دولتی - غیرانتفاعی به طور رسمی انجام شد. براساس مصوبه هیأت دولت، قرار بود این انبار که بالغ بر ۲۰ هکتار مساحت دارد، فروخته و ساختمانی برای شرکت ملی نفت ایران احداث شود؛ اما با صلاحدید وزیر نفت این زمین در اختیار پارک فناوری قرار گرفت.
۴۴ پارک در کشور وجود دارد که از این تعداد، ۴۲ پارک سمت عرضه فناوری و دو پارک ICT مربوط به وزارت ارتباطات و پارک نفت مربوط به وزارت نفت، تنها سمت تقاضای فناوری است که به دلیل وجود نیازهای فناورانه تأسیس شده اند. این دو پارک به طور طبیعی همبستگی بیشتری با صنعت تقاضای فناوری دارند و احتمالا در توسعه فناوری، نقش آفرینی مؤثرتری داشته باشند. این شرکت های مستقر در پارک، مانند سایر پارک های علم و فناوری، از انواع مزایا و تسهیلات این پارک ها مانند تخفیف های مالیاتی، مزایای مناطق آزاد تجاری، انواع خدمات مشاوره ای و ... بهره مند خواهند شد. با تمهیدات در نظر گرفته شده، امکان هم نشینی و همکاری همه بازیگران اصلی زیست بوم نوآوری در این پارک فراهم خواهد شد. بنابراین شرکت های بزرگ و پیشگام می توانند با استقرار پروژه در اینوتک، از مزایای حضور در پارک بهره مند شوند. همچنین با شکل گیری شبکه های نوآوری، شرکت های جوان و نوآور می توانند به ارائه محصول یا خدمت خود پرداخته و از بازار ایجاد شده نهایت استفاده را ببرند. به این ترتیب، شرکت های بزرگ فعال در حوزه های نفت و گاز، انرژی یا سایر حوزه های مرتبط، خود راسا و مستقلا یا با همکاری شتاب دهنده های مستقر در پارک به جذب ایده های نوآورانه در قالب تیم های استارت آپی می پردازند. از این طریق هم استارت آپ ها می توانند از شبکه های تجاری و توان مالی، مدیریتی و فنی شرکت های بزرگ استفاده کنند و هم شرکت های بزرگ می توانند علاوه بر یافتن راه حل های نوآورانه برای مسائل خود، بازار خود را گسترش دهند. همچنین در صورت موفقیت استارت آپ ها، این شرکت ها می توانند از فروش سهم خود سود قابل توجهی کسب کنند.
صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت
از دیگر اقدام های وزارت نفت، تأسیس صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت است که این صندوق از زمره نخستین صندوق هایی است که از طریق تقاضا ایجاد شده است. صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت با حضور ۱۲ سهامدار از فعالان اصلی صنعت نفت مردادماه سال ۱۳۹۹ تأسیس شده است. این صندوق طبق اساسنامه خود، برای توسعه فناوری های بومی و توسعه زیست بوم نوآوری صنعت نفت، ماموریت خود را حمایت از شرکت های دانش بنیان و فناور قرارداده و یک نهاد مالی به منظور ارائه خدمات مالی به شرکت های فعال فناور و استارت آپ های حوزه صنعت نفت است و ضمانت شرکت های فناور نزد شبکه بانکی برای امکان تأمین مالی و دریافت تسهیلات، خرید تضمینی محصولات فناورانه، ارائه تضامین موضوع قراردادهای شرکت های فناور به منظور ارائه به کارفرما، تأمین مالی مستقیم استارت آپ ها در قالب قراردادهای مشارکتی سرمایه گذاری خطرپذیر و ارائه وام های مشارکتی قابل تبدیل به سهام برای ارائه به شرکت های دانش بنیان از جمله خدمات مالی آن به شمار می رود.
خرید تضمین تولید بار، به عنوان نخستین خدمت صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت است. تضامین قراردادی نظارتی به عنوان اقدام دیگر این صندوق برای تسهیل و ارائه خدمات مالی به ذی نفعان است که بر این اساس، طبق قانون اجازه دارند ضمانت نامه های مرتبط با قراردادها را ارائه کرده و از طرف دیگر حدود اعتباری داشته باشند.
خرید مطالبات غیرقطعی و محقق نشده شرکت های طرف قرارداد صنعت نفت به عنوان اقدام دیگر صندوق پژوهش و فناوری است.
آمادگی اولیه این صندوق، آن است که شرکت ها افزون بر ۲۵ درصد سرمایه در گردشی که از کارفرما به صورت مستقیم دریافت می کنند، تا سقف ۲۵ درصد مازاد هم از طریق فاکتورینگ تامین مالی شوند.
موضوع سرمایه گذاری خطرپذیر، اقدام دیگر صندوق همسو با تأمین مالی مشارکتی است. به این منظور که تأمین مالی بر اساس عقود مشارکتی وجود دارد، به نحوی که هر اقدامی به سود و ضرر پروژه منتج شود، به تأمین کننده مالی هم خواهد رسید. نخستین قرارداد به صورت قابل تبدیل به سهام منتشر و قراردادهای اولیه با سرعت انجام خواهد شد و تملک سهام به آینده موکول می شود. در این مسیر به کارآفرین فرصتی داده شده تا بتواند به توسعه کمّی و کیفی خود بپردازد.
این صندوق، اکنون بر اساس تفاهم نامه با صندوق نوآوری و شکوفایی، می تواند شرکت ها را تا سقف ۵۰ میلیارد تومان از طریق قراردادهای مشارکتی به صورت مستقیم تأمین مالی کند. لازم به یادآوی است که اوایل امسال در حاشیه گشایش صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت، قرارداد خرید تضمینی ۱۰ پمپ ESP میان این صندوق و شرکت فناوران پارسیان و قرارداد خرید تضمینی ۳۰ مته حفاری PDC میان صندوق و شرکت آسماری امضا شد.
۲ هزار میلیارد تومان اعتبار از طریق تضمین صندوق نفت و خط اعتباری بانک تجارت برای شرکت های دانش بنیان در نظر گرفته شد و تاکنون حدود ۱۰۰ میلیارد تومان ضمانت نامه های معطوف به قرارداد به شرکت های فناور ارائه شده است.
شرکت ملی نفت ایران مطابق قانون مناقصه ها و قوانین، در صورتی می تواند اقدام به خرید کالا کند که مطمئن باشد سازنده، توانایی ساخت دارد و کیفیت و زمان بندی هم در ساخت کالا رعایت شده است؛ اما در صندوق پژوهش و فناروی چنین محدودیتی وجود ندارد. وزیر نفت پیش از این درباره خرید تضمینی کالا گفته بود: هر شرکتی در کشور که ادعا می کند می تواند کالای مورد نیاز صنعت نفت را بسازد، بدون اینکه نیاز به کارفرما داشته باشد، می تواند به سامانه ای که در صندوق پژوهش و فناوری نفت طراحی شده، مراجعه کند و قرارداد ببندد، بانک تجارت هم وام می دهد.
با توجه به اینکه موضوع حضور استارت آپها در سایر حوزههای فعال دیگر در کشور همواره مورد توجه قرار داشته است، اینبار مطرح شدن ایده حمایت از استارت آپهای نفتی و شرکتهای دانشبنیان در منطقهای به وسعت ۱۷ هکتار بسیار قابل توجه است. بر پایه نظرات کارشناسان و با درنظرداشتن شرایط اقتصادی ایران در دوره سخت تحریم ها، کشور یا شاهد خروج شرکت های خارجی است یا به توانایی آنها برای انجام پروژه های بزرگ نفتی اطمینان لازم و کافی را ندارد. در این شرایط، شرکت های فناوری و استارت آپ ها هستند که به رشد صنعت نفت کمک می کنند.
بدون شک از مهم ترین ابزارهای کاربردی برای حمایت از شرکت های دانش بنیان و استارت آپی، ابزار پژوهش و نوآوری است. راه مهمی که وزارت نفت برای آن سنگ تمام گذاشته است تا فعالان این عرصه روزگار متفاوتی را پیش روی خود داشته باشند.