4 فاز طرح
ابوالفضل فراهانی، رئیس پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره ایران، درباره روند و اهمیت این اقدام فناورانه در گفت وگو با «مشعل» به چهار فاز طی شده در این طرح اشاره می کند و توضیح می دهد: «فاز اول این طرح، به تهیه فرمولاسیون و دانش فنی استفاده از نانوذرات برای تهیه امولسیون های پایدار در ازدیاد برداشت در مقیاس آزمایشگاهی طراحی بود.
در فاز دوم، شبیه سازی تزریق نانوسیال منتخب به مخزن سورمه میدان بلال در دستور کار قرار گرفت و فاز سوم طرح نیز به تهیه نانوسیال منتخب در مقیاس نیمه صنعتی برای انجام تست های ازدیاد برداشت به منظور تزریق به این مخزن اختصاص یافت و در فاز چهارم، عملیات در مقیاس تک چاه در یکی از چاه های تزریقی میدان بلال آغاز شد.»
او می گوید که به نتیجه کار، خوشبین است و آن را حاصل نگاه مهم حاکمیت و در مسیر آن وزارت نفت می داند که برای برون رفت کشور از تحریم ها، باید به توان داخل تکیه کند و در سال های اخیر، این رویکرد بسیار پررنگ شده و در این راه، باید شرکت ملی نفت ایران را از پیشگامان توسعه بدانیم.» فراهانی در ادامه به انتخاب شرکت نفت فلات قاره ایران برای این طرح اشاره می کند و می گوید: «در این طرح، باید مناطقی انتخاب می شد که در آنها، تزریق آب صورت گیرد، از این رو باید یکی از مخازن شرکت نفت فلات قاره کاندیدا می شد.» او این را هم اضافه می کند که شرکت نفت فلات قاره، پیشران انتخاب شیوه های نوین است و بیشترین حمایت را از طرح های پژوهشی داشته و دو سال پیاپی، جایزه پژوهش برتر را از وزارت نفت دریافت کرده است.
سابقه طرح
رئیس پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره ایران، با اشاره به سابقه این طرح، به تلاش گروهی از پژوهشگران صنعت نفت اشاره می کند که در این زمینه فعالیت داشته و از طریق پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت، طرح را بین شرکت های زیرمجموعه شرکت ملی نفت پیشنهاد می دهند و با پذیرفتن آن از سوی شرکت نفت فلات قاره ایران، امروز شاهد نتیجه این طرح هستیم.
فراهانی این اقدام را حاصل بیش از 5 هزار نفر- ساعت کار روی این طرح می داند و در زمینه همکاری و مشارکت شرکت نفت فلات قاره یادآوری می کند که عزم خود را جزم و تمام منطقه عملیاتی لاوان و همچنین سکوی نفتی بلال را برای این طرح بسیج کرده ایم.
به گفته او سابقه استفاده از تزریق نانوسیالات به عنوان یکی از روش های نوین افزایش ضریب بازیافت نفت در جهان، میان کشورهای محدودی همچون آمریکا و انگلیس کاربرد دارد.
رئیس پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره ایران می گوید که این تکنولوژی، لبه علم است و نکته مهم آن، این است که یک بانوی ایرانی ( خانم ایزدی) آن را به این مرحله رسانده است.
به باور او با رسیدن طرح تزریق پذیری نانوسیالات به میدان بلال، باید گفت که اعتماد دانشگاه و صنعت را می توان ترمیم کرد و باید در مسیر ارتقای آن گام برداشت.
فراهانی درباره زمان نتیجه این طرح یادآوری می کند که منتظر هستیم جواب بدهد و بعد از به نتیجه رسیدن تمام میدان های شرکت نفت فلات قاره، قابلیت استفاده از این روش را خواهند داشت و به عنوان نمونه می توان به میدان فروزان برای گزینه بعدی این طرح اشاره کرد.
براساس توضیحات او در صورت به نتیجه رسیدن این طرح پایلوت 2 تا 5 درصد ازدیاد برداشت ارتقا خواهد یافت و در مرحله بعد با تزریق۹۰ هزار بشکه نانوسیال در چند مرحله در مخزن سورمه بلال، نتیجه آن بررسی خواهد شد.
گام عملیاتی استفاده نانوسیالات در مخازن
طبق اعلام فراهانی، بررسی نتایج آزمایشگاهی و شبیه سازی تزریق نانوسیال منتخب در مقیاس میدانی از نظر فنی و اقتصادی نشان داده است که افزودن نانوافزایه ها به آب تزریقی کنونی به مخزن، می تواند سبب افزایش قابل توجه ضریب بازیافت مخزن نسبت به آب تزریقی خلیج فارس بدون نانوافزایه ها باشد.
با آغاز آزمایشی تزریق نانوسیال در چاه ۱۰ مخزن بلال، گام عملیاتی شرکت ملی نفت ایران در مسیر استفاده از نانوسیالات در اجرای روش های افزایش ضریب بازیافت (EOR) برداشته شد و در صورت موفقیت اجرای پایلوت این طرح، این روش می تواند در سطح گسترده تری به کار گرفته شود. شرکت ملی نفت ایران رویکرد ازدیاد برداشت نفت با تکیه بر توان علمی و پژوهشی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی را از سال ۹۳ تاکنون، به طور جدی در دستور کار قرار داده است و به واسطه این رویکرد، مطالعات فناورانه روی حدود نیمی از ذخایر هیدروکربوری کشور در قالب همکاری های مشترک صنعت نفت با جامعه علمی و تحقیقاتی کشور در جریان است.
ابراهیم طالقانی، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران، در این زمینه اعلام کرده است که تزریق نانوسیال در مخزن سورمه میدان بلال نه تنها از حیث فنی، حرکت به سمت بهره مندی از روش های ازدیاد برداشت (EOR) و به کارگیری نانو در بخش بالادستی صنعت نفت است؛ بلکه از لحاظ اثبات وجود ارتباطی محکم و کاربردی بین صنعت نفت و دانشگاه، تحقق دانش پایه کردن امور همسو با سیاست های اقتصاد مقاومتی و تقویت حس پژوهش باوری و خودباوری، طرحی بسیار حائز اهمیت به شمار می آید.این حرکت، نشأت گرفته از عزم صنعت نفت برای همکاری با جامعه علمی - تحقیقاتی کشور و همین طور پاسخ مطلوب دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به این اعتماد است که با نهادینه شدن رویکرد پژوهش و فناوری در صنعت نفت، به سمتی حرکت می کنیم که توسعه پژوهش و فناوری دیگر به توسعه ساختار سازمانی این بخش منوط نیست و هرکدام از کارکنان صنعت نفت می توانند در حکم یک پژوهشگر به تحقق اهداف تعریف شده در این زمینه کمک کنند.طالقانی از مساعدت شرکت نفت فلات قاره ایران نیز در اجرای این طرح قدردانی کرد و با بیان اینکه اگر باور سازنده مدیران و همکاری متخصصان این شرکت نبود، این طرح به نتیجه نمی رسید، ادامه می دهد:« اگر مواد منتخب در بازه زمانی خاصی استفاده نمی شدند، چند میلیارد هزینه صرف شده برای تولید این مواد هدر می رفت؛ اما با همکاری ارکان مختلف شرکت نفت فلات قاره و با وجود مشکلات بسیار، این طرح عملیاتی شد.»طرح فناورانه ازدیاد برداشت میدان سروش نیز با گزینه تزریق پلیمر در حال بررسی است و به این ترتیب، شرکت نفت فلات قاره را می توان در اجرای پایلوت طرح های تزریق پلیمر و نانوسیالات در مسیر ازدیاد برداشت نفت پیشتاز دانست.
زنان در نفت پیشتاز هستند
حال که با این طرح پژوهشی آشنا شدید، بد نیست با اطلاعاتی از تیم تحقیقاتی که آن را تا این مرحله رسانده اند همراه شوید. اول آنکه این طرح که برای نخستین بار در کشور در حال اجراست، به سرپرستی خانم نصرت ایزدی به ثمر رسیده است. او به همراه گروه خود برای اولین بار طرح پژوهشی دستیابی به دانش فنی تولید نانوساختارهای مناسب برای سهولت ازدیاد برداشت از مخازن نفتی را رقم زده که در حال حاضر در اختیار معدود کشورهای جهان قرار دارد. ایزدی، دکترای مهندسی شیمی از دانشگاه پلی تکنیک تهران دارد وعضو هیأت علمی پژوهشگاه صنعت نفت است. سابقه کار 18 ساله در پژوهشگاه صنعت نفت و 15 سال فعالیت در مرکز تحقیقات نانو در کارنامه او به چشم می خورد. او درباره کارنامه کاری خود به «مشعل» توضیح می دهد که مسؤولیت پروژه های متعدد تحقیقاتی و پایلوتی را به عهده داشته که تاییدیه و رضایت مندی کارفرما را در پی داشته است. ایزدی ادامه می دهد: «از جمله این تحقیقات می توان به پتروشیمی تند گویان، پتروشیمی بوعلی، مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران و سازمان انرژی های نو (سانا) اشاره کرد.» او می گوید: «این طرح را با همراهی همکاران خود آزاده امراللهی و آقایان سلیمانی، طاهرنیا و زمانی در دست اجرا دارند.»
اعتمادی که بازگشت
از ایزدی درباره هدف از پیگیری طرح پژوهشی دستیابی به دانش فنی تولید نانوساختارهای مناسب برای سهولت ازدیاد برداشت از مخازن نفتی سوال می کنیم که اشاره می کند: «هدف از انجام این پروژه، ایجاد اعتماد بین تیم تحقیقاتی و عملیاتی پروژه های مورد نیاز صنعت و رساندن پروژه از فاز تحقیقاتی و آزمایشگاهی به فاز صنعتی بوده است؛ موضوعی که متاسفانه در سال های اخیر، بسیار دچار بحران بی اعتمادی شده بود؛ اما در اجرای این طرح، با صداقت و تلاش شبانه روزی تیم اجرایی پروژه و ارتباط تنگاتنگ با کارفرما این هدف به واقعیت نزدیک شده است.» او اظهار امیدواری می کند که با انجام چنین پروژه هایی هدفمند بتوانیم به موازات شرکت های بین المللی، دانش های فنی مورد نیاز صنعت را تولید و بومی سازی کنیم. ایزدی درباره چرایی انتخاب مخزن سورمه بلال برای این طرح پژوهشی می گوید:« مخزن سورمه میدان بلال، به این دلیل به عنوان میدان کاندیدا برای اجرای این پروژه در نظرگرفته شد که در این مخزن، تزریق آب به دلیل دسترسی آسان به منظور فشار افزایی در آبده مخزن و هم به عنوان سیلابزنی در لایه های نفتی از سال 2008 در حال انجام بوده و کاندیدای خوبی برای اجرای پروژه های آب محور است.» او در معرفی بیشتر این طرح توضیح می دهد: «طرح پژوهشی «دستیابی به دانش فنی تولید نانو ساختارهای مناسب برای سهولت ازدیاد برداشت از مخازن نفتی» در سال 94 همزمان با تحقیقات روز دنیا و با محوریت استفاده از فناوری های نوین (علم نانو) در حوزه ازدیاد برداشت، در پژوهشگاه صنعت نفت (مرکز تحقیقات نانو) در 4 فاز مطالعاتی، آزمایشگاهی، شبیه سازی، اجرای فاز پایلوت تعریف شد.»
گام به گام با نانوسیال در بلال
به گفته ایزدی، موفقیت در 3 فاز مطالعاتی، آزمایشگاهی و شبیه سازی پروژه، منجر به فاز اجرای پایلوت نانو سیال روی میدان بلال در سه مرحله پشت سر هم شد که جزییات این مراحل به شرح زیر است:
مرحله اجرای فاز نخست پایلوت: تزریق 18 هزار بشکه نانو سیال به چاه تزریقی BL-10I میدان، با هدف بررسی تزریق پذیری و آسیب های احتمالی چاه و مخزن و بررسی عدم قطعیت های زمین شناسی و مخزنی و کاهش ریسک ها - که قبل از انجام پروژه های ازدیاد برداشت ضروری است- آغاز این مرحله 28 اردیبهشت 1400 بود و تا آخر خرداد ادامه دارد و نتایج آن مورد آنالیز قرار می گیرد. در صورت موفقیت آمیز بودن نتایج این مرحله، مرحله دوم تزریق انجام خواهد شد.مرحله دوم اجرای پایلوت: تزریق18 هزار بشکه نانو سیال به چاه تزریقی BL-7I میدان با هدف بررسی تزریق پذیری و آسیب های احتمالی چاه و مخزن و بررسی عدم قطعیت های زمین شناسی و مخزنی و کاهش ریسک ها - در صورت موفقیت آمیز بودن مرحله دوم پایلوت- با قطعیت کامل می توان گفت که نانو سیال تزریقی به میدان، هیچ گونه آسیبی به چاه ها و سنگ مخزن نمی رساند و مرحله سوم پایلوت اجرا خواهد شد.مرحله سوم اجرای پایلوت: تزریق 54 هزار بشکه نانو سیال به چاه تولیدی BL-1P میدان با روش huff&puff و با هدف بررسی عملکرد نانو سیال در خاصیت تغییر ترشوندگی سنگ و افزایش تولید.ایزدی با این توضیحات یادآور می شود که در صورت موفقیت آمیز بودن هر سه مرحله اجرای فاز پایلوت، شرکت ملی نفت ایران و شرکت نفت فلات قاره می توانند برای اجرای تزریق نانو سیال به صورت تک چاه یا تزریق به کل چاه های میدان، با هدف ازدیاد برداشت از میدان در دراز مدت، برنامه ریزی و تمهیدات لازم را بیندیشند.
ممکن است برخی در اجرای این طرح پژوهشی، نگران مسائل زیست محیطی آن باشند؛ اما ایزدی به دغدغه ها در این زمینه پایان داده و می گوید: «نانو سیال تزریقی، مجوز سازمان محیط زیست را اخذ کرده و مخاطرات زیست محیطی برای آبزیان دریایی ندارد. دو سال طول کشید تا مجوز اخذ شود که جا دارد از سازمان محیط زیست، دانشگاه علوم دریایی چابهار و شرکت راموز که در این زمینه با تیم اجرایی همکاری داشتند، تشکر و قدردانی می کنم. ایزدی در ادامه با اشاره به مرکز تحقیقات نانو در پردیس پایین دستی در پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان مجری پروژه یادآوری می کند، همکاری تیم اجرایی پروژه به صورت مشترک که باعث شد این پروژه از مرحله پژوهش به مرحله اجرا برسد، مشتمل بر پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت (انجام آزمایشات سیلابزنی و بررسی مکانیسم های موثر در ازدیاد برداشت)، پردیس محیط زیست پژوهشگاه صنعت نفت (انجام آزمایشات زیست محیطی، خوردگی و سازگاری)، پژوهشکده توسعه و مهندسی پردیس پایین دستی پژوهشگاه صنعت نفت (طراحی سامانه نانو سیال)، واحد اچ اس ای پژوهشگاه صنعت نفت، واحد مهندسی و خدمات فنی پژوهشگاه صنعت نفت (ساخت سامانه تزریق نانو سیال)، شرکت پترو آزما (شبیه سازی پتانسیل بسیار خوبی برای شبیه سازی فرایندهای سیلابزنی در مقیاس مغزه و مقیاس میدانی دارد.) است. افزون بر آن همکاری بسیار خوب مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران و شرکت نفت فلات قاره ایران در همه ارکان ها ( مدیر عامل، پژوهش، مطالعات مخازن، امور تولید، بهره برداری، فراورش، منطقه لاوان، سکوی نفتی بلال و بازرسان فنی شرکت نفت فلات قاره ایران و اچ اس ای) در این طرح قابل قدردانی است. او به همکاران خود در پژوهشگاه صنعت نفت هم اشاره می کند و همراهی و حمایت رئیس پژوهشگاه صنعت نفت (دکتر توفیقی)، روابط فناوری (دکتر بزمی)، پردیس پایین دستی (دکتر زمانیان)، رئیس مرکز تحقیقات نانو (دکتر مهاجری)، پردیس بالادستی (دکتر کاظم زاده)، پردیس محیط زیست (دکتر نشاطی)، رئیس واحد مهندسی و خدمات فنی (دکتر غیاثی)، رئیس واحد اچ اس ای (مهندس جلیلی) و کنترل پروژه (دکتر ایرانشاهی) را قابل تشکر می داند.از او درباره خاطرات تلخ و شیرین در مسیر این طرح پژوهشی که همچنان در حال اجراست، سوال می کنیم که در پاسخ به آن می گوید::« مدیریت، مسؤولان و کارکنان منطقه لاوان، بخصوص سکوی بلال برخورد بسیار خوبی با تیم اجرایی پروژه داشتند و حضور در این منطقه عملیاتی، از خاطره انگیز ترین مراحل انجام این پروژه بود که از تمامی آنها تشکر و قدردانی می کنم. یکی از مواردی که در بدو ورود به سکو، بسیار ما را به کار دلگرم کرد، همکاری و استقبال گرم معاون سکو و کارکنان ایشان از تیم اجرایی پروژه بود.
کارکنان سکو از هیچ کمک و حمایتی دریغ نکردند که لازم می دانم از مدیریت روابط عمومی منطقه لاوان، جناب آقای محسنی که دوشادوش تیم اجرایی، همه مراحل کار را مستند و تصویرسازی می کردند، تشکر و قدردانی ویژه داشته باشم.