1400؛ سال پرفراز و نشیب صنعت پتروشیمی
افتتاح طرح های بهاری در راه است
مشعل صنعت پتروشیمی یک سال سخت و پرکار را پشت سر گذاشته و وارد سال پرکار دیگری می شود که هم زمان با تغییر دولت و احتمال باز شدن فضای باز پس از تحریم هاست. با وجود اینکه نشانه های زیادی برای شروع مجدد مذاکرات برجام و حذف تحریم ها و گشایشی در شرایط اقتصادی وجود دارد، اما صنعت نفت و صنعت پتروشیمی بدون توجه به این شرایط برنامه های قبلی خود را پیش می برد. در سال 99 به عنوان سال طلایی صنعت پتروشیمی 11 واحد پتروشیمی شامل پتروشیمی های میاندوآب، کاوه، واحد تولید کاتالیست پتروشیمی لرستان، کیمیا پارس خاورمیانه، بوشهر، لردگان، ارومیه، هگمتانه، واحدهای الفین و گوگردزدایی پتروشیمی ایلام، بید بلند خلیج فارس و واحد بازیابی اتان پتروپالایش کنگان به بهره برداری رسمی رسید. همچنین عملیات اجرایی طرح پتروشیمی اسلام آباد غرب و پتروشیمی کیان نیز آغاز شد. این تلاش قابل تقدیر در سال 99 منجر به افزایش تولید قابل توجه و بی سابقه در صنعت پتروشیمی شد و ظرفیت تولید این صنعت از ۶۶ میلیون تن در ابتدای سال 99 به بیش از ۸۰ میلیون تن تا پایان سال رسید.
پنج طرحی که در بهار افتتاح می شوند
اگرچه بیژن زنگنه، وزیر نفت در ابتدای سال 99 قول افتتاح 17 واحد پتروشیمی را داده بوده، اما به دلیل کرونا و شرایط اقتصادی کشور تعدادی از این واحدها آماده بهره برداری در سال 99 نبودند و بهره برداری از آنها به 1400 موکول شد. از میان 17 پروژه پیش بینی شده آماده افتتاح پنج طرح که جزو سبد طرح های جهش دوم صنعت پتروشیمی هستند، قرار است در همین بهار افتتاح شوند. این پنج طرح شامل طرح های پتروشیمی سبلان، فاز یک مسجدسلیمان، پارسیان سپهر، فاز یک آرتا انرژی و فاز نخست طرح پتروکیمیای ابن سیناست که آماده بهره برداری رسمی هستند. پتروشیمی سبلان به عنوان یکی از طرح های جهش دوم صنعت پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی با هدف تولید سالانه ۱.۶ میلیون تن متانول با سرمایه گذاری 490 میلیون دلاری احداث شده است. خوراک مورد نیاز این طرح سالانه 1340 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به عنوان خوراک و 149 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به عنوان سوخت است و ارزش محصول تولیدی سالانه 305 میلیون دلار خواهد بود. بهره برداری طرح پتروشیمی سبلان سبب ایجاد اشتغال برای ۳۵۰ نفر به صورت مستقیم و ۱۲۰۰ نفر به صورت غیرمستقیم در منطقه می شود.پتروشیمی مسجدسلیمان در زمینی به مساحت ۴۰۰ هکتار و در منطقه زیلایی شهرستان مسجدسلیمان قرار دارد. فاز اول این پروژه با بیش از ۲میلیارد دلار و فاز دوم آن با اعتباری بالغ بر 5/4 میلیارد دلار ساخته شده است. با بهره برداری از پروژه پتروشیمی مسجدسلیمان یک هزار و ۵۰۰ نفر اشتغال زایی در این منطقه ایجاد خواهد شد. طرح پالایش پارسیان سپهر در دو بخش مجتمع پالایش پارسیان سپهر در سایت عسلویه و طرح استحصال اتان در سایت مُهر به منظور رفع نیاز صنعت پتروشیمی به اتان به عنوان یکی از مهم ترین خوراک های گازی تعریف شده است. بهره برداری از این طرح نقش مهمی در افزایش تولید اتان و متنوع سازی سبد تولید محصولات پایه و نهایی خواهد داشت. این طرح با سرمایه گذاری یک هزار میلیون دلاری، روزانه 82.5 میلیون مترمکعب گاز غنی به عنوان خوراک مصرف خواهد کرد که سالانه 16 میلیون تن متان برگشتی، 1.3 میلیون تن اتان، 612 هزار تن پروپان، 450 هزار تن بوتان، 970 هزار تن برش پنج کربنه و سنگین تر تولید خواهد داشت که بیش از یکهزار میلیون دلار برای کشور درآمدزایی دارد. اجرای این طرح در دوران ساخت برای 4 هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم و در دوران بهره برداری برای 2400 نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد خواهد کرد.فاز یک آرتا انرژی در زمینی به مساحت ۸ هکتار در شهرستان نمین اردبیل ساخته شده و قرار است سالانه ۱۳۲ هزار تن متانول گرید AA و ۲۸۳ هزار تن فرمالدئید تولید کند. همچنین بخش خصوصی برای احداث پروژه پتروشیمی آرتا انرژی ۲۹۵ میلیارد تومان به اضافه ۱۱۲ میلیون یورو هزینه کرده است این طرح در زمان اجرا برای ۵۰۰ نفر به طور مستقیم و بیش از یک هزار نفر به طور غیرمستقیم اشتغالزایی داشته است. شرکت پتروکیمیای ابن سینا در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندر ماهشهر و در سایت ۲ مستقر است که در قالب دومین جهش توسعه پتروشیمی در مدار بهره برداری قرار می گیرد. با بهره برداری از این طرح، برای نخستین بار امکان تولید تجاری سه محصول «انیدرید مالئیک»، «ایزو بوتان» و «نرمال بوتان» در ماهشهر فراهم می شود که این محصولات در صنایع تکمیلی همچون ساخت و تولید انواع رزین های پلی استر، صنایع خودروسازی، دریایی، الکترونیک، انواع الیاف ها و ... دارای کاربردهای متنوع و متعددی است.
تکمیل زنجیره ارزش با طرح های جدید
نکته قابل توجه درباره طرح های جدید در آستانه بهره برداری این است که این طرح ها در مجموعه طرح های جهش دوم صنعت پتروشیمی قرار دارند و تلاش شده مساله زنجیره ارزش به عنوان یک راهبرد مورد توجه ویژه ای قرار گیرد تا افزون بر جلوگیری از خام فروشی، تنوع سبد محصولات پتروشیمی و ارزش افزوده بالاتری ایجاد شود. صنعت پتروشیمی هم اکنون جهش دوم خود را پشت سر می گذارد، جهشی که میزان تولید محصولات پتروشیمی در کشور را از 56 میلیون تن در سال 1392 به 100 میلیون تن در سال 1400 خواهد رساند. افزایش میزان تولیدات محصولات پتروشیمی، صرفا برای صادرات نیست و تکمیل زنجیره ارزش نیز در آن مورد توجه قرار گرفته است. به همین منظور طرح های پیشران صنایع پایین دست در پتروشیمی تعریف شده تا محصولات تولید شده در واحدهای پتروشیمی بالادستی به محصولاتی تبدیل شوند که مورد استفاده صنایع پایین دستی هستند و در حال حاضر بعضا از طریق واردات تأمین می شوند. ویژگی مهم این طرح ها، امکان احداث با حجم نسبتا پایین سرمایه گذاری است که هم زمان می تواند موجب توسعه متوازن و پایدار صنعت پتروشیمی، رفع نیاز صنایع داخلی، ایجاد ارزش افزوده بیشتر در زنجیره تولید محصولات، ایجاد رونق در صنایع پایین دستی، کاهش وابستگی به واردات و ایجاد اشتغال شود. بدین ترتیب بخشی از محصولات کم ارزش صادراتی به محصولاتی با ارزش موردنیاز بازار داخلی تبدیل و از واردات آن ها و خروج ارز از کشور جلوگیری خواهد شد.
با تحقق طرح های جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی که تا سال 1404 پیش بینی شده اند، به طور هم زمان طرح های پیشران نیز در چهار شاخه متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن، اجرایی می شود. در حال حاضر از میان طرح های پیشران موجود در جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی تعداد هفت طرح به عنوان طرح های پیشران صنایع پایین دست پتروشیمی شناخته شده و تسریع در تکمیل این طرح ها جزو سیاست های وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی است. با این وجود طرح های پیشران در چهار زنجیره در دستور کار قرار دارد که البته در دولت و دوره جدید باید برای آنها برنامه ریزی صورت گیرد. طرح های پیش بینی شده با توجه به مازاد تولید در متانول، کمبود شدید و نیاز فراوان پروپیلن، افزایش بی رویه تولید در اتیلن و کمبود شدید در مورد بنزن است که هر کدام حداقل تا افق 1404 پیش بینی شده اند.