گزارشی از فرایند آسیب شناسی و مرمت یک سند تاریخی در مرکز اسناد صنعت نفت
احیای یک سند نفتی- آبادانی
آبادان به نوعی یک شهر- شرکت نفتی محسوب می شود؛ شهری که به دلیل کشف نفت در ایران و لزوم پالایش آن، تاسیس شد و رونق گرفت. آنچه در ادامه می خوانید، مراحل مرمت و بازسازی یک سند تاریخی- نفتی است. مرمت ها همگی به دست متخصصان مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت انجام می شود.
یکی از مهم ترین وظایف مراکز آرشیوی، نگهداری و حفاظت از اسناد در مقابل آلودگی های محیطی (دما، رطوبت، نور، گازهای آلاینده و...) است که این مهم، در واحد مرمت و بازیابی اسناد صورت می گیرد و کارشناسان این بخش با انجام آسیب شناسی، ضدعفونی و گردگیری، شرایط استاندارد حفاظت و نگهداری از اسناد را مهیا می کنند. واحد مرمت اسناد و منابع مکتوب در مرکز اسناد صنعت نفت نیز مطابق با تعریف یادشده، وظیفه بررسی، معاینه، شناسایی و برآورد میزان و نوع آسیب و در نهایت مرمت و مقاومت بخشی اسناد و منابع مکتوب را به عهده دارد.
به طور کلی، مرمت اسناد کاغذی، به مجموعه عملیاتی اطلاق می شود که با هدف کاهش فرسودگی اثر و در نهایت، پایداری بلندمدت آن بینجامد. اعمال روش های علمی و اصول درمان، مرمت، استحکام بخشی و سرانجام، نگهداری صحیح سند، در حفاظت بلندمدت آن مؤثر خواهد بود.
از آنجا که اسناد و مدارک این مرکز دارای قدمتی طولانی و از میراث ماندگار تاریخی است و دچار آسیب های شدید فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک شده، باید که بسرعت با اقدام هایی همچون ضدعفونی و گردگيري، حذف اسیدیته، ترمیم و ساپورت، مقاومت کاغذ افزایش یابد. پس در این مرحله، می توان اسناد و مدارک مذکور را از نظر نوع آسیب و قدمت، به این ترتیب در اولویت ترمیم قرار داد.
معرفی سند
یکی از مهم ترین گنجینه های اسناد در مرکز اسناد صنعت نفت، اسنادی به قدمت عمر پالایشگاه آبادان است که از این مجموعه به مرکز اسناد منتقل شده است. این مجموعه که بالغ بر بیش از 4 هزار پرونده را در بر می گیرد، شامل تعداد زیادی نقشه از مناطق نفت خیز جنوب است که حاوی ارزش تاریخی و سیاسی بالایی هستند. به منظور حفظ سند، عملیات مرمت و بازسازی روی یکی از مجموعه نقشه های پالایشگاه آبادان انجام شده که در ادامه روند کار مرمت، شرح داده می شود.
آسیب شناسی
برای شروع اقدام های حفاظتی، پیش از هر چیز ابتدا باید آسیب های وارد شده به اثر مطالعه و ثبت شوند. برای این منظور، ابتدا از این نقشه که دچار آسیب های جدی فیزیکی و شیمیایی شده، مستندنگاری و عکاسی شد. لازم به ذکر است در این اثر هیچ نشانه ای از حضور حشرات و جوندگان مشاهده نشد.
PHسنجی
به دلیل تغییر رنگ خاص کاغذ نقشه و خشکی و شکنندگی آن، واضح بود که اثر بشدت اسیدی است. با این حال، برای اطمینان بیشتر با دستگاه PHسنج، میزان اسیدی بودن کاغذ ارزیابی شد که عددی بین 4-4.6 را نشان می داد. این توضیح لازم است که در بازه اعداد صفرتا 14، عدد هفت شرایط خنثی، زیر هفت، اسیدی و بالای هفت، قلیایی است.
اقدام های درمانی
پس از مستندنگاری و آسیب شناسی این نقشه، اقدام های درمانی و بازدارنده از ادامه روند تخریب روی اثر انجام شد. به این منظور، ابتدا کل سطح رویی و زیرین نقشه با پنبه و سوآپ پاکسازی شد.
اسیدزدایی و لکه گیری
سپس محلول یک صدم هیدروکسیدکلسیم آماده و با پنبه آغشته به محلول، کل رویه و پشت اثر اسیدزدایی شد. پس از این مرحله دوباره PHسنجی و میزان اسیدیته نقشه به حالت خنثی نزدیک شد (عددی بین 6.5 تا 7) پس از اسیدزدایی اثرات و لکه های ناشی از آسیب های شیمیایی، به وسیله محلول CMC و استون لکه گیری و بعد از اسیدزدایی، کاغذ زیر دستگاه پرس گرم گذاشته و صاف شد.
وصالی و استحکام بخشی
بعد از پرس برگه نقشه با کاغذ 0.1 گرمی تیشو، کار وصالی و استحکام بخشی به آرامی صورت گرفت.
بازسازی
بخشی از نقشه که دچار کمبود بود با کاغذ تیشوی دست سازی که ضخامت آن با کاغذ نقشه برابر بود و با چای همرنگ کاغذ نقشه، بازسازی و در نهایت، برای تثبیت وصالی های انجام شده، دوباره نقشه زیر دستگاه پرس گرم قرار گرفت.
اسناد نفتی سخن می گویند
بدرفتاری انگلیسی ها با کارکنان ایرانی صنعت نفت
يونس صادقي: در منابع و اسناد مربوط به تحولات تاریخ، یکی از عوامل ملی شدن صنعت نفت در ایران، نارضایتی از نحوه اعمال مدیریت انگلیسی ها بر منابع نفتی و تبعیض بین ایرانیان و افراد خارجی شاغل در نفت عنوان شده؛ موضوعی که در منابع و نشریات مختلف بسیار از آن سخن به میان آمده است. در یک نمونه از این اسناد تاریخی كه در مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت نگهداري مي شود، پرونده پرسنلی شخصي به نام «ابراهيم كاووسي» به شماره كارمندي 3404 «انباردار فنی ارتش انگلیسی مقیم آبادان» وجود دارد که در جریان شرحی از شکواییه خود از انگلیسی ها، خواننده تا حدی به نحوه تعامل مدیران انگلیسی با ایرانیان پی می برد؛ هرچند که گزارش احوال شخصی یک فرد را نباید مبنای قضاوت کلی دانست؛ اما تا حدی انعکاس دهنده امور جاری در آن روزگاران است. در این نوشتار، پرونده پرسنلی «ابراهیم کاووسی» مورد بررسی قرار گرفته و نحو مواجهه او با روسای انگلیسی تبیین می شود.
معرفی یک کارمند نفتی
ابراهیم کاووسی، متولد اردیبهشت سال 1299 در خرمشهر بوده، در دبستان فردوسی آبادان درس خوانده و در یکی از دبیرستان های این شهر ادامه تحصیل داده است. در سال 1939 میلادی در شرکت سهامی نفت انگلیس _ ایران به عنوان منشی «کیترینگ دپارتمنت» مشغول بوده و از آن تاریخ تا 1946 به عنوان انباردار فنی در ارتش انگلیسی مقیم آبادان فعالیت داشته است. ابراهیم کاووسی در مکاتبه ای که با مدیر پرسنال (پرسنال منیجر) شرکت سهامی نفت انگلیس_ ایران داشته، نوشته است: «چون مدتی است که دایره ای زیر نظر هیأت رئیسه شرکت به وجود آمده بود و اقدام های خیرخواهانه ای که این دایره به منفعت افراد ایرانی صورت داده، مرا امیدوار ساخته که یکی از کارمندان سابق آن شرکت بوده ام و در جنرال ردکشن سال 1939 از کار منفصل گردیده ام، شرحی از گذشته خود تهیه و با تقدیم آن به نظر مبارک عطف توجه را خواستارم.»
اعتراض بر طبق اسناد
او در این گزارش به نحوه برخورد رؤسای انگلیسی شرکت نفت انگلیس_ ایران اعتراض داشته و خواستار احقاق حق خود بوده است. در این گزارش، از رئیس «کیترینگ دپارتمنت» به نام «پارکر» یاد شده که کاووسی منشی او بوده و به زعم وی، بی نهایت پاکدل و از شخصیت های باسابقه شرکت بوده است. با مرخصی رفتن این فرد انگلیسی، شخصی به نام «نیومن» جایگزین شده که دارای «طبعی خشک و عصبانی مزاج» بوده و چون تازه به ایران وارد شده و با اخلاق ایرانیان ناآشنا بوده و اطلاعی از سابقه خدمت کارکنان نداشته، در کمترین زمان ممکن و بدون تحقیق و تعمق، باعث اخراج چند نیروی پرسنل کارآزموده شعبه شده بود. پس از چند ماه که نیومن برای انجام ماموریت در حال اعزام به هندوستان بود، از کاووسی بازجویی به عمل آمده و با وجود تلاش در رفع سوءتفاهم ها بین طرفین، ابراهیم کاووسی با اعلام عدم نیاز از سوی نیومن مواجه و به شرکت نفت «جنرال ردکشنرا» منتقل شده است. با وجود شش سال کار در این شرکت که همزمان با وقوع جنگ جهانی دوم و مشکلاتی که برای پرسنل نفت در این مقطع زمانی به وجود آمده و از سوی افسران تایید شده بود، با استخدام ایشان موافقت نشد. بنابراین با شکواییه ای که کاووسی نوشته و شرح مبسوطی که از وضعیت حوزه کاری و خدمات خود ارائه کرده بود، خواهان برخورد منصفانه با پرونده و جلوگیری از اخراج خود شده بود. او با ارائه پرونده کاری خود نوشته: «یقین حاصل کردم که در پرونده من به وسیله اشخاصی تغییر و تحریفی به عمل آمده است؛ اما اگر اینطور نباشد، یک مطالعه سطحی به متن پرونده موجود اینجانب و تطبیق موضوع با تاریخ انفصال و ذکر علت اخراج از کار به شما ثابت خواهد شد که به طور کلی تقصیری از من سر نزده که اولیای امور بتوانند پس از قضاوت و حکمیت، آن را ثابت و به جرم آن مرا از کار بیرون و در ورقه اخراجم بصراحت آن را ذکر کنند.» در ادامه ابراهیم کاووسی با ذکر تناقضات رفتاری روسای انگلیسی شرکت آورده است: «اینجا لازم می دانم یک سوال کنم و آن، این است که آیا مقصر بوده ام که پرسنل با استخدام موافقت نکرده یا محظوراتی دیگر در پیش بوده و اگر مقصر بوده ام، مگر شرکت می ترسیده که جرم را به من ثابت و به جای کلمه «سرپلستsurplus= (مازاد)» عین آن را در ورقه ام، موقع اخراج معمولا مانند هزاران اشخاص دیگر، ذکر کند. این همان روش بعضی از رؤسای کار است که با خط مشی هیأت رئیسه که همیشه سعی دارند بهترین افراد، کارفرمایانی برای افراد کارگران ایرانی باشند، مغایرت دارد.»
نکاتی درباره سند کاووسی
1- این شرح کوتاه از زندگی شغلی ابراهیم کاووسی به عنوان نمونه ای کوچک از تضییع حق ایرانیان در مواجهه با انگلیسی ها بود که در نهایت منجر به نارضایتی از مدیریت انگلیسی ها بر منابع نفتی شد. 2-در این پرونده پرسنلی، اطلاعات تاریخی جالبی از رؤسای شرکت نفت انگلیس_ ایران مانند «پارکر» و «نیومن» وجود دارد. همچنین در این شکواییه، با دایره ای در شرکت نفت انگلیس_ ایران آشنا می شویم که برای بررسی مشکلات کارگران ایرانی و رسیدگی به شکایات مردم ایجاد شده بود. 3-از جمله ویژگی های دیگر این پرونده، روحیه و خلقیات روسای شرکت بوده که ابراهیم کاووسی به عنوان کسی که حقی از او ضایع شده، آن را توصیف کرده است؛ البته به دلیل نوع نامه و شکواییه ای که صورت گرفته، نمی توان توصیف خلقیات انگلیسی ها از سوی کاووسی را به عنوان امری لایتغیر پذیرفت؛ اما به عنوان نمونه ای کوچک از رفتار یک رئیس شرکت نفت انگلیس_ ایران با کارگر ایرانی، باید به آن توجه کرد.
4- این پرونده از این جهت اهمیت داشته که ابراهیم کاووسی در مسؤولیت نخست خود، منشی «پارکر» بوده و رابطه نزدیک با یک رئیس انگلیسی نفت را تجربه کرده و در مسؤولیت بعدی خود «انباردار فنی ارتش انگلیسیها در آبادان» مشغول به کار بوده است و می توان گفت که توصیفات او به دلیل نزدیکی کاری با انگلیسی ها از اهمیت برخوردار است.
5- از جمله ویژگی های دیگر این پرونده، آشنایی خواننده با مشاغل مختلف در حوزه صنعت نفت است که برای فهم تاریخ نفت از اهمیت برخوردار است.
شرح عکس
نفت سوز آزمایشگاهی
این وسيله نفت سوز، كاربردی آزمايشگاهي و آموزشي داشته و ساخت شركت بيرد اند تات لاك ( Baird & Tatlok) است. این نفت سوز قدیمی بين سال هاي 1897 تا 1968 در كشور انگلستان ، شهر لندن مورد استفاده قرار مي گرفته است .محل نگهداري این شیء موزه ای، در موزه بنزين خانه آبادان است.