رمز موفقيت شرکتهاي نفتي چيست؟
رحيم محمدي بالادزايي*
در جهان متلاطم امروزي شرکتهاي پيشرو بيش از هر دوره و زماني ديگر به اهميت و توجه به کارکنان خود پي برده و دريافتهاند که چگونه ميتوان با تاکيد بيشتر برحفظ و توسعه سرمايه انساني، در بالاترين نقطه اقتصاد جهاني جاي گرفت.سرمايه انساني کليد رشد اقتصادي جوامع و سرمايهاي مهم و ضروري است که به سازمان در جهت رشد و توسعه اقتصادي کمک ميکند و از اين نظر ميتوان آن را با سرمايهها و داراييهاي فيزيکي سازمان مقايسه کرد. انسانها منابع جديد مولد ثروت هستند؛ مشروط به اين که سرمايه انساني به حساب آيند. مفهوم سرمايه انساني ناظر به اين واقعيت است که انسانها در خود سرمايهگذاري ميکنند. سرمايه انساني بيان ميدارد که خصوصيات کيفي انسان نوعي سرمايه است، زيرا اين خصوصيات ميتواند به صورت منبع درآمدهاي بيشتر و يا اقناع و ارضاي فراوانتر در آينده درآيد. چنين سرمايه اي «انساني» است، زيرا جزيي از انسان را تشکيل ميدهد. اساس نظريه سرمايه انساني اين است که علت تفاوتهاي درآمدي افراد، اختلاف در ميزان بازدهي آنهاست. امروزه نظريه سرمايه انساني، از مهمترين نظريههاي توزيع درآمد است. مؤثّرترين و ارزشمندترين سرمايه در بهرهوري، سرمايه انساني است. انسانها منابع جديد مولد ثروت هستند، مشروط به اينکه سرمايه انساني به حساب آيند. مفهوم سرمايه انساني ناظر به اين واقعيت است که انسانها در خودسرمايهگذاري ميکنند. اين کار به کمک ابزارهايي چون آموزش، کارآموزي يا فعاليتهايي که بازده آتي فرد را از طريق افزايش درآمد مادام العمر بالا ميبرد، صورت ميگيرد. در واقع سرمايه انساني تلفيقي از ويژگيهاي ژنتيک، توانمنديهاي احراز شده، مهارتها و تجربههاي کسب شده فرد در طول زندگي است.سرمايه انساني، نيرويي است که در فرد فعال ميشود و توان و امکان او را براي توليد کالا و خدمتي که موجب استغنا و رفاه وي در زندگي فردي و اجتماعي ميشود، افزايش ميدهد.
نظريهپردازان سرمايه انساني معتقدند که سرمايه انساني به صورت مهارت، دانش و تخصص در افراد تجسم يافته است. سطح توليدات، کيفيت خدمات و ميزان درآمد را افزايش ميدهد و بسياري از تصميمهاي آنها را در همه زمينههاي زندگي متأثر ميسازد. سرمايه انساني آن دسته از عوامل بااهميت انساني شامل: مهارتها، تواناييها، تخصص، تفکر، سلامتي و... است که بر اثر سرمايهگذاري و برنامهريزي در آموزش کشور، در نهاد انسان، جمعآوري شده است. عبارت «سرمايه انساني» يکي از پراستفادهترين «استعاره»ها در اقتصاد است. از اين جهت استعاري که چرا و چگونه ميتوان در مورد کارآيي انسان مانند کارآيي ديگر منابع توليد همانند ماشينها استدلال کرد. آن کالاها «سرمايه» ناميده ميشوند، پس ما ميتوانيم تحليلهاي خود را از ماشينها به انسانها تعميم دهيم تا بتوانيم انتخابهاي آنها را در مسير افزايش کارآيي و در نتيجه ثروت شان درک کنيم. به طور کلي، اقتصاددانان چيزي را «سرمايه» ميدانند که در فرايند توليد نقشي به عهده داشته باشد. ما ميتوانيم در مورد افراد، اينگونه استدلال کنيم که ما به روشهاي مختلف روي خودمان «سرمايهگذاري» ميکنيم تا بتوانيم کارآيي خود را افزايش دهيم، بنابراين «سرمايه انساني» ما مجموعه دانش، مهارتها، استعدادها و تحصيلاتي است که در طول سالها کسب کردهايم. اگر همه عوامل ديگر را براي همه افراد يکسان فرض کنيم، افرادي که سرمايه انساني بيشتر يا حداقل در مورد شغل خود سرمايه انساني بيشتري داشته باشند، از کارآيي بيشتري برخوردار بوده و دستمزد بالاتري دارند. سرمايه با نگاه رشد همراه با سود و منفعت بوده ولي منابع در حال خرج شدن يا هزينه شدن يا حتي اتلاف روبهرو بوده است.
چند پرسش:
آيا ميدانيد سرمايه انساني بزرگترين و با ارزشترين دارايي و سرمايه هر سازمان و کشور محسوب ميشود؟
آيا ميدانيد در توسعه پايدار، انسان، محور توسعه شناخته ميشود؟
آيا ميدانيد انسان هم به عنوان «هدف توسعه» و هم به منزله مهمترين «عامل توسعه» در کانون توسعه پايدار مورد توجه است؟
آيا ميدانيد سرمايه انساني تنها سرمايه فزاينده است و هرگز با مصرف کردن مستهلک نميشود؟
آيا ميدانيد امروزه قدرت کشورها و سازمانها را سرمايه مادي، ماشينآلات و تجهيزات رقم نميزند بلکه سرمايه انساني کارآمد و خلاق، تعيينکننده قدرت و توان رقابتي سازمانها و کشورهاست؟
آيا ميدانيد بزرگترين مزيت نسبي در دنياي رقابتي آينده سرمايه انساني کشورها و سازمانهاست.
آيا ميدانيد بسياري از مشکلات امروزي ما در حيطه تجهيزات و امکانات نيست بلکه در حيطه انسانها است؟
آيا ميدانيد شرط لازم موفقيت ساير برنامهها داشتن سرمايه انساني کارآمد، با انگيزه و ماهر است؟
آيا ميدانيد سازمانها بايد براي بهترين و مهمترين دارايي خود برنامهريزي داشته باشند؟
پرسشهاي بالا نشان دهنده اهميت سرمايه انساني در دنياي رقابت به عنوان عامل توسعه و کانون توسعه پايدار است. پس از سالهاي زيادي تجربه، دنيا به اين نتيجه رسيده است که اگر سازماني بخواهد در امور کاري خود پيشتاز باشد و در عرصه رقابت عقب نماند، بايد از نيروي انساني متخصص، خلاق و باانگيزه بالا برخوردار باشد.
منابع انساني، اساس ثروت واقعي يک سازمان را تشکيل ميدهند. بين سرمايه انساني و بهرهوري در سازمانها رابطهاي مستقيم وجود دارد. از دغدغههاي مهم سازمانهاي موفق جهان، گردآوري سرمايه انساني فرهيخته و خردورزي است که قادر به ايجاد تحول در سازمان خود باشند. سازمانها بايد براي سرمايه انساني خود برنامهريزي داشته باشند يعني مناسبترين فرد را براي مناسبترين کار در مناسبترين زمان انتخاب کنند. نيروي انساني نه فقط از لحاظ توانايي انجام کار بلکه از لحاظ ميل يا اراده انجام کار(انگيزش) تفاوت دارند و عملکرد هرفرد درسازمانها تابع توانايي و انگيزه آنهاست. حال بايد بدانيم با توجه به مباحث ارائه شده بين سرمايه انساني و منابع انساني چه تفاوتي وجود دارد؟
مفهوم منابع انساني:
نيروي کار براساس نظريههاي سيستمي، اقتضايي و مشارکتي، کارکنان در سازمانها، مهم ترين عامل توليد بوده که به آن منابع انساني گفته ميشود ولي درهزاره جديد، کارکنان در سازمانها برتر از عوامل توليد و به عنوان سرمايه مطرح هستند.نقش انسان درسازمانها از عامل توليد به سرمايه انساني توسعه يافته است، اما در بسياري از سازمانها، نقش واحد مديريت منابع انساني، در حد واحدي که حضور و غياب کارکنان را کنترل و جدولهاي اضافه کاري و حقوق و دستمزد آنها را تنظيم ميکند، کاهش يافته است. در حدي که مديريت منابع انساني را عملاً ابزاري براي کار کشيدن بيشتر از نيروي کار ميبينند. اين نوع سازمانها، واحد مديريت منابع انساني را يک واحد ستادي (چيزي شبيه تدارکات) ميبينند و تمايلي به درگير کردن اين واحد در تصميمهاي راهبردي سازمان ندارند. طبيعي است که با اين نگاه، بحث توسعه منابع انساني هم جايگاهي نخواهد داشت. در ديدگاه منابعي، ماهيت انساني به عنوان يک منبع و ارزش ديده ميشود و سازمان با توجه به ماهيت انساني درجهت تحقق اهداف خود تلاش ميکند و مهم رسيدن به اهداف و اعتلاي سازمان است و چگونه و يا با چه کيفيتي و با چه منابع انساني را شايد مد نظر نداشته باشد و در مسير تحقق اهداف هرمشکلي که براي نيروي انساني بهوجود آيد و نتواند در رسيدن به اهداف کارآمد باشد، به راحتي تعويض نيروي انساني در دستور کار قرار ميگيرد و مشکل مورد تحليل و بررسي قرار نميگيرد، زيرا سازمان فقط به دنبال رسيدن به اهداف و برنامههاي بلند مدت و کوتاه مدت خود است. اين نوع تفکر نيروي انساني را به عنوان يک منابع ميبيند و منابع انساني منابعي غير قابل تجديد هستند، ولي مي توان گفت منابع در حال اتمام هستند و طول عمر معيني را خواهند داشت اما اگر به نيروي انساني نگاه سرمايه اي داشته باشيم، سعي بر حفظ و نگهداري آن سرمايه خواهيم داشت؛ از اين رو تلاش برآن داريم که سرمايه را به گونه اي مديريت کنيم که افزايش يابد و در جهت اتمام حرکت نکند و حتي با سود همراه باشد، اين نگاه، سازمان را اعتلا خواهد بخشيد. انسانها منابع جديد مولد ثروت هستند مشروط به اين که سرمايه انساني به حساب آيند.
کارشناس ارشدمديريت شرکت ملي پخش فرآوردههاي نفتي منطقه چالوس
ديگهاي بخار
کتاب «ديگهاي بخار» شامل اطلاعاتي جامع در زمينه ساز و کار رسوب گذاري و خوردگي در شبکه بخار، مشکلات عملياتي و ارائه دستورنامههاي عملياتي در ارتباط با استفاده از مواد بازدارنده خوردگي و ضد رسوب براي بهسازي شيميايي آب و بخارِ ديگهاي بخار و دستورنامههاي نگهداري ديگهاي بخار در زمان توقف است که از سوي محمد رضا نفري از پيشکسوتان شرکت ملي صنايع پتروشيمي و انجمن خوردگي ايران نوشته شده است.
او بازنشسته نمونه وزارت نفت در سال 1391 و مهندس برگزيده انجمن خوردگي ايران در سال 1392 است که حدود 40 سال تجارب ارزنده در زمينه تصفيه آب و فاضلاب، واپايش خوردگي، شستوشوي شيميايي دستگاهها، مديريت فني و مديريت پروژههاي اجرايي در واحدهاي مختلف شرکت ملي صنايع پتروشيمي، شرکت گاز و ... را در پرونده کاري خود دارد و در نظارت طراحي، راه اندازي، نرمال سازي و طرح توسعه واحد تصفيه پسابهاي صنعتي پتروشيمي اراک به عنوان تنها مجتمع «دور ريز صفرآب» در خاورميانه، سهم بسزايي داشته است.
او به عنوان کارشناس«دانش محور» در زمينه ترويج علم و مديريت دانش، تاکنون نسبت به انتشار 35 جلد کتابهاي فني-کاربردي اقدام کرده است.
ارائه خدمات آموزشي با تاليف و ترجمه 23 عنوان(35 جلد) کتاب فني- کاربردي عبارتند از: تکنولوژي آب در صنعت، شستوشوي شيميايي دستگاهها، بهسازي شيميايي آب برجهاي خنک کننده، شستوشوي دستگاههاي صنعتي، بهسازي شيميايي آب ديگهاي بخار، راهنماي تجزيه و تحليل از کارافتادگي سيستم آب برجهاي خنک کننده، راهنماي تجزيه و تحليل از کار افتادگي سيستم آب ديگهاي بخار، تکنولوژي تهيه آبهاي صنعتي به روش رزيني، بررسي روشهاي ضدعفوني آبهاي آشاميدني، بهداشتي و صنعتي، راهنماي کار دستگاههاي فرايندي (دو جلدي)، اصول و کاربرد بازدارندههاي خوردگي(سه جلدي)، تکنولوژي علم بسپار(دو جلدي)، پمپ و فرايند، تصفيه آبهاب صنعتي بويژه در صنايع نفت، گاز و پتروشيمي،کاربرد سامانههاي غشايي در تصفيه فاضلاب، اسمز معکوس(دو جلدي) مهندسي فاضلاب(پنج جلدي)، اصول خوردگي، خوردگي راههاي عملي پيشگيري و حفاظت(دو جلدي)، راهنماي علمي شستوشوي شيميايي و رسوبزدايي سامانههاي صنعتي، گزينش مواد در صنعت، راهنماي کاربرد آب در صنعت، (دو جلدي)، راهنماي علمي واپايش شيميايي ديگهاي بخار و راهنماي علمي واپايش شيميايي برجهاي خنک کن.
نفري در اين کتاب گفته است: نقش و اهميت بخار بر صاحبان صنعت پوشيده نيست؛ زيرا چنانچه مسائل و مشکلات سامانه ديگهاي بخار بر اساس طراحي و دستور نامههاي سازنده رعايت نشود، تبعات آن بر توليد مستمر يک واحد صنعتي تاثير گذاشته و در عمل توقفهاي ناخواسته، به مجتمعهاي توليدي تحميل خواهد شد.
مسائل مهمي همچون تشکيل رسوب، نقص در لولههاي ابرگرمکن، خوردگي در اجزاي مختلف ديگهاي بخار بويژه در شبکه آب چگاله و بروز همراه رو (کريآور) که باعث ورود نمکهاي موجود در آب ظرف (استيمدرام) به بخار توليدي ميشود، از اهم مسائل مربوط به سامانه ديگهاي بخار است و ميطلبد که اين امر مهم موردتوجه کارشناسان و مديران صنعت واقع شود.
در اين کتاب آمده است: عمده مسائل مشهود در سامانه ديگ بخار به دليل رعايت نشدن دستورنامههاي عملياتي سازندگان ديگهاي بخار است و چنانچه کارشناسان مرتبط با سامانه ديگهاي بخار بر اهميت مسائل اين سامانه اشراف کافي نداشته باشند، مسائل اين سامانه بناچار به توقف ديگهاي بخار منجر ميشود که اولين تبعات آن کاهش يا توقف توليد در مجتمعهاي صنعتي خواهد بود، از اين رو ميطلبد که سطح اطلاعات کارشناسان ارتقا يابد و اين امر در گرو آموزش موثر در اين زمينه است و چه خوب است که صاحبان صنعت و مديران حاکم بر واحدهاي صنعتي براي جلوگيري از مشکلات ناشي از بخار تاميني موردنياز، نسبت به ارتقاي اطلاعات کارشناسان مرتبط کمر همت ببندند و تا آنجا که به آموزش کارشناسان مربوط است، اين امر پيشاپيش حل شود.
در اين کتاب، مسائل حاکم در ديگهاي بخار با وسواس خاصي مورد بررسي قرارگرفته و به جرات ميتوان گفت که از بهترين کتابهاي منتشر شده در زمينه ديگهاي بخار است و در خلال آن تمامي مسائل مربوط به بهسازي شيميايي اين سامانه با نگرش واکاوانه مورد بحث قرار گرفته و تمامي نکات فني مرتبط را مطرح کرده و مورد تجزيه و تحليل قرار داده است، به گونهاي که اين کتاب به تمامي دانشجويان و کارشناسان صنعت توصيه ميشود.
فعاليت جدي مدير و رعايت استانداردها: يک مدير خوب ميبايست به طور جدي و پيگير به فعاليتهاي حوزه سرپرستي بپردازد و رعايت استانداردهاي موجود در صنعت را به دقت آموزش و مراقبت کند.
تفاوت در ارزش گذاري فعاليتهاي ستادي و عملياتي: بين فعاليتهاي ستادي و عملياتي صنايع و ارزشگذاريها به دليل فعاليتها تفاوت وجود داشته باشد تا هر کارمند با توجه به فعاليت و سختي کار پاداش و حقوق بگيرد که از عوامل مهم در افزايش انگيزه کاري است.
احترام به تجربه و دانش و سابقه درخشان کارمندان:
مديران به اين مسئله دقت کنند که در تصميمگيريها احترام به تجربه و دانش و سابقه درخشان کارمندان ميبايست رعايت شود و عامل مهمي در افزايش انگيزه کارمندان به شمار ميآيد.
پيشنهاد: پيشنهاد ميشود مديران صنايع نفت و... با در نظر گرفتن افزايش انگيزه در نيروي انساني به عنوان سرمايههاي اصلي و موتور محرکه صنايع، باعث رشد و شکوفايي اقتصادي و جلوگيري از هدر رفت منابع انساني و ثروت ملي شوند. هر چند امکان وجود راه حلهاي بيشتر در باب افزايش انگيزه هست. اميدوارم اين تحقيق باعث حرکتي رو به جلو در اين مسئله و پژوهشهاي بيشتر شود.
قدرداني:از حمايت و تلاشهاي کارمندان شرکت پتروشيمي بوعلي سينا تقدير و تشکر ميشود.
مراجع
«آينده پژوهي و مديريت استراتژيک» پايگاه مقالات علمي مديريت، ليلي رحيمي 2016.
اصول مديريت، دکتر علي رضائيان، چاپ بيست وهفتم، انتشارات سمت، 1395.
استراتژي توليد، دکتر غلامرضا گودرزي، محمد شيخ زاده، چاپ دوم، انتشارات سمت، 1395.
«بررسي تاثير معنويت در محيط کار و تعهد سازماني بر رضايت شغلي پرسنل ستادي نهاد و نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها»، سيد منصور ميرزايي توکلي، مهدي شريعتمداري، نشريه مديريت در دانشگاه اسلامي 9، سال چهارم، شماره 1، 1394.
تئوريهاي مديريت، دکترحسين صفرزاده، مژگان فلاح ويسي، چاپ هفتم، انتشارات پوران پژوهش،1394.
سايت اينترنتي پايگاه اطلاع رساني حوزه: (راههاي ايجاد انگيزه/www.hawzah.net)
سايت اينترنتي www.isna.ir>news متن کامل گزارش کميسيون انرژي درباره آتش سوزي پتروشيمي بوعلي سينا.
کارکنان و انگيزش، مارشال جي کوک، شهرام ميرزايي درياني و احمد اصلي زاده، انتشارات مير، چاپ اول، 1382.
«لزوم گنجاندن درس مديريت صنعتي و روان شناسي صنعتي در دروس اصلي مهندسي شيمي و مهندسي مکانيک با توجه به آتش سوزي پتروشيمي بوعلي سينا»، سيد حمزه رضويان سوق، پنجمين کنفرانس بينالمللي نفت، گاز، پالايش و پتروشيمي با رويکرد توسعه ارتباط بين دانشگاه، دولت و صنعت، شيراز، ارديبهشت 1396.
مديريت عمومي، دکتر سيد مهدي الواني، نشر ني، چاپ سي و يکم، ويراست سوم، 1386تهران.
مديريت موفق، توماس ج. پيترز، مترجم: قاسم کريمي، موسسه انتشاراتي قدياني، چاپ اول،1384 تهران.
« مفهوم مديريت جهادي و مولفههاي عملکردي آن» پايگاه مقالات علمي مديريت، دکتر روح اله تولايي، سال انتشار:2016.
مديريت انگيزش، رابرت هلر، سعيد علي ميرزايي، تهران، نشر ساراگل، چاپ سوم 1386.
18مقاله در روان شناسي، دکتر پريرخ دادستان، انتشارات سمت، 1395.
نهج البلاغه، محمد دشتي، قم، چاپ الهادي، 1379.
*کارشناس ارشد مهندسي شيمي، بهرهبرداري مجتمع پتروشيمي بوعلي سينا