نگاهی به فرایند کار مرمت در مرکز اسناد صنعت نفت
راز و رمز ماندگاری
معصومه سیماب همچون هر مرکز اسنادی استاندارد دیگری در سطح کشور، مرکز اسناد صنعت نفت نیز به موضوع مرمت، بازآفرینی و بیماری زدایی و مقاوم سازی اسناد توجه ویژه دارد و در این زمینه واحد مرمت اسناد وظایف محوله را در حد توان و با امکانات موجود خود در دستور کار دارد. بازخوانی گزارشی کوتاه از آنچه در واحد مرمت مرکز اسناد صنعت نفت اتفاق می افتد به درک بهتر این فرایند کمک می کند. بدین منظور و به عنوان نمونه توضیحاتی کوتاه از فرایند مرمت سه برگ از اوراق یکی از پرونده ها ی در دست اقدام واحد مرمت اسناد را با هم می خوانیم.
غبار زدایی و مستند نگاری
در بدو ورود اسناد و اوراق به واحد مرمت اسناد، عملیات غبار روبی و گند زدایی اولیه در این بخش انجام و برای مستندنگاری آماده می شوند. مرحله آغاز کار مرمت آثار و اسناد، «مستند نگاری» است. برای این منظور پیش از هر دخالتی از اوراق و برگه ها بدون وارد کردن شوک نوری و حرارتی فلش، عکاسی می شود. این عکس ها در پایان فرایند مرمت نیز به ثبت بهتر اقدامات انجام شده کمک می كند. به کمک مستندنگاری حفاظت گر، می تواند سند را «فن شناسی» به معنای شناخت عناصر سازنده اثر و «آسیب شناسی» به معنای شناخت عوامل تخریب اثر کند. این مهم معمولا با استفاده از وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی انجام می شود، اما این امر به روش مشاهده ای و مقایسه با موارد مشابه نیز قابل بررسی است. بسته به سن و قدمت اسناد، نوع کاغذ و البته شرایط نگهداری، آسیب اسناد متغیر خواهد بود. در نمونه مورد اشاره برگه ها به شدت شکننده و دچار ریختگی و پارگی و همچنین دچار تغییر رنگ کاغذ از سفید به «شیری» شده اند. این علائم یکی از بارزترین نشانه ها ی «اسیدی شدن» کاغذهاست که طی زمان و به دلایل مختلف فیزیکی، از جمله جابه جایی برگه ها ، استفاده غیراصولی، شرایط قرارگیری برگه ها و. . . و همینطور دلایل شیمیایی شامل انواع آلودگی ها ی محیطی، شرایط نامناسب محل نگهداری و مواد اولیه ساختار کاغذ و جوهر چاپ اتفاق می افتد.
PHسنجی
در مورد اسناد قدیمی با این که در مشاهدات عینی مشهود است که برگه ها و اوراق اسناد اسیدی هستند، برای اطمینان بیشتر با دستگاه PHسنج، میزان اسیدیتیه برگه ها نیز سنجیده می شود. در PHسنجی عدد 7 به معنای شرایط خنثی بوده و عدد بالاتر از 7، قلیایی بودن و پایین تر از 7، اسیدی بودن برگه را نشان می دهد. در برگه ها ی موضوع این یادداشت، PHمدام رو به کاهش بوده و نشان دهنده «اسیدی بودن» شدید برگه ها ست.
اسید زدایی
برای رفع حالت اسیدی کاغذها، روش ها ی مختلفی وجود دارد که با توجه به شرایط و امکانات موجود، مناسب ترین راه، اسیدزدایی به روش «غوطه وری» است. به این منظور ابتدا محلول هیدروکسید کلسیم به نسبتgr10 در 1لیتر آب آماده می شود. محلول تهیه شده را در تشتک مخصوص غوطه وری ریخته و پیش از غوطه وری، اطمینان حاصل می شود که جوهر چاپ شده با آب واکنش نشان ندهد، سپس برگه ها با رعایت نکات حفاظتی در محلول غوطه ور می شوند. پس از گذشت چند دقیقه (بسته به نوع کاغذ و چاپ روی آن بین 5الی 20دقیقه) غوطه وری، برگه ها از محلول خارج می شوند و روی سطح صاف(خشک کن یا صفحه سیمی فلزی) چیده می شوند تا کاملا آبگیری و خشک شوند. سپس برگه ها را توسط پرس گرم، پرس و صاف می کنیم. برگه ها ی پرس شده، کاملا آماده انجام عملیات بازسازی و مرمت هستند.
بازسازی و مرمت
پس از انجام این مراحل، اوراق اسناد آماده عملیات بازسازی و مرمت می شوند. بخش ها یی از برگه ها که دچار پارگی شده را توسط کاغذ «تیشو»ی پشت چسبدار(متناسب با ضخامت برگه)، وصالی و استحکام بخشی کرده و بخش ها ی کمبود کاغذ، با کاغذی متناسب (از نظر رنگ، جنس کاغذ و ضخامت)با کاغذ اصلی بازسازی می شود.
اگر کاغذ تیشوی بازسازی، هم رنگ و متناسب با کاغذ اصلی سند نباشد می توان آن را با رنگ ها ی مختلف از جمله چای، رنگ اکرلیک و. . . به رنگی نزدیک به برگه سند تبدیل کرد. در مورد بخش ها ی کمبود اسناد در این مجموعه، عموما از بازسازی به روش یک پله روشن تر، عمل می شود. برگه ها پس از بازسازی، وصالی و استحکام بخشی، مجددا در دستگاه پرس گرم قرار داده می شوند.
در نهایت تصویر نهایی اسناد ذکر شده بعد از پرس، به عنوان اسناد مرمت شده در بخش دیگر بخش ها ی مرکز اسناد؛ واحد اسکن، واحد فهرست نویسی یا واحد پژوهش قرار می گیرند. واحد مرمت اسناد در کنار دیگر بخش ها ی مرکز اسناد صنعت نفت تلاش می کند با امکانات و نیروی انسانی متخصص موجود به ماندگاری و حفاظت از اسناد مهم نفتی موجود در این مرکز اقدام كند.
اسناد و اوراقی که قدمت برخی از آنها به قبل از اکتشاف نفت در ایران به سال1287خورشیدی می رسد.
کوتاه از موزه های نفت
موزه مسجد سليمان الگویی برای ايجاد ميراث صنعتی در كشور
مدیرعامل شرکت تولید و بهره برداری سد و نیروگاه برق شهید عباسپور مسجدسلیمان طرح موزه نفت مسجد سليمان را الگویی مناسب برای سایت ها ی میراث صنعتی استان و کشور اعلام كرد. پنجم مهرماه و همزمان با روز جهانی گردشگری، نصرالله طاهری مدیرعامل شرکت تولید و بهره برداری سد و نیروگاه برق شهید عباسپور مسجدسلیمان به همراه جمعی از پرسنل این شرکت از بخش ها ی مختلف طرح موزه اکتشاف، حفاری و تولید صنعت نفت در مسجدسلیمان بازدید کرد. در این برنامه، بازدیدکنندگان ابتدا با حضور در نیروگاه برق تمبی، با پیشینه تاریخی این سایت میراث صنعتی نیروگاهی که همچنان نیز فعالیت دارد، آشنا شدند. طاهری که خود نیز دوران کارآموزی را در این نیروگاه تاریخی سپری كرده با اشاره به اهمیت نیروگاه برق تمبی در تاریخ تولید نیروگاهی در ایران و خاورمیانه، اقدامات و تلاش ها ی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد و شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان در نگهداری و بازآفرینی موزه ای این سایت میراث صنعتی را بسیار ارزشمند و مهم دانست. مدیرعامل سد و نیروگاه شهید عباسپور ضمن تشکر از میزبانی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت و شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان، این طرح موزه را الگویی مناسب برای ایجاد موزه و نمایشگاه تاریخی صنعتی در نیروگاه و سد شهید عباسپور و سایر سایت ها ی میراث صنعتی استان و کشور اعلام كرد. ابوذر شجاعی، مسئول موزه نفت مسجد سليمان، با معرفی بخش ها ی چهارگانه و فرایندی طرح موزه شامل اکتشاف، حفاری، تولید صنعت نفت و موضوع مسجدسلیمان به عنوان نخستین شرکت-شهر نفتی ایران و خاورمیانه، گنجینه ها ی اشیای فنی و عملیاتی و اسناد تاریخی و کتابخانه پژوهشی طرح موزه را به بازدیدکنندگان معرفی کرد. وی با اشاره به اهمیت موضوع میراث صنعتیIndustrial Heritage در سطح جهان و اقداماتی که در مناطق مختلف جهان در این زمینه انجام گرفته اظهار كرد: گروه کارشناسی و مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت با توجه ویژه به نمونه ها و تجربه ها ی جهانی تجهیز و بازآفرینی میراث صنعتی در بخش نفت در مناطق مختلف جهان، تلاش دارد در قالب طرح موزه نفت مسجدسلیمان، اقدامی در خور و شایسته و منطبق با استانداردهای جهانی در این زمینه اجرا كند. شجاعی با اشاره به مناسبت روز جهانی گردشگری گفت: ساختمان موزه ها در مسجد سلیمان بعد از انقلاب، نخستین ساختمانی است که صرفا برای کاربری موزه ساخته شده و وزارت نفت با تکمیل و راه اندازی این موزه امیدوار است ضمن انجام وظایف خود در حوزه مسئولیت ها ی اجتماعیCSR در مسجدسلیمان، مقدمات تقویت صنعت گردشگری در این شهر را در حوزه توریسم میراث صنعتی نیز فراهم كند.
اهدای یك دستگاه تستر گاز قدیمی به موزه صنعت نفت غرب كشور
در بازدید مدیران و كارشناسان شركت بهره برداری نفت و گاز غرب از موزه صنعت نفت غرب كشور، مدیرعامل این شركت از انتقال اشیای قدیمی موجود در شركت بهره برداری نفت و گاز غرب به موزه صنعت نفت غرب كشور حمایت كرد.
سعید ناصری پور با تاكید بر حفظ و نگهداری میراث صنعتی نفت، راه اندازی موزه صنعت نفت در كرمانشاه را اقدامی مهم و اثر گذار در حفظ و جایگاه این شهر تاریخی اعلام كرد و از تمامی مدیران و مسوولان صنعت نفت دعوت كرد تا به این موزه توجه خاصی داشته باشند. چندی پیش، یك دستگاه ژنراتور قدیمی که در حین عملیات خاک برداری در منطقه مرزی نفت شهر کشف شده بود، به موزه صنعت نفت غرب کشور منتقل شد.
این ژنراتور انگلیسی با سازه هفت تنی متعلق به سال ۱۳۳۸ خورشیدی برابر با ۱۹۵۸میلادی است که توسط کارکنان نفت و گاز غرب در زمین های اطراف چاه شماره ۱۱ در محل قدیم پالایشگاه نفت شهر کشف شده است.
اجرای برنامه های ويژه دفاع مقدس و گردشگری در موزه بنزين خانه آبادان
برنامه سخنرانی ویژه شكست حصر آبادان و همچنین برنامه سخنرانی دكتر مهرداد پاریان زیتونی با موضوع مراقبت از سلامت افراد در اماكن گردشگری با حضور علاقه مندان و فعالین گردشگری روز 5 مهرماه در موزه بنزین خانه آبادان برگزار شد. ضمن آنكه به مناسبت چهلمین سالگرد دفاع مقدس، مدافعان حرم و مدافعان سلامت، با همكاری مدیریت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آبادان و نهاد كتابخانه ها ی آبادان جشنواره مجازی چاپ دستی، نقاشی، طراحی، عكاسی، كتابخوانی و شعر خوانی در موزه بنزین خانه آبادان برگزار شد.
مخازن ذخیره سوخت با قدمتی 90 ساله
اتصالات اين مخازن قبل از پيدايش فناوري جوش، به صورت پرچ ايجاد شده است، از اين رو به آن مخازن پرچي گفته مي شود. اين مخازن در گذشته براي ذخيره سازي سوخت مورد استفاده قرار مي گرفته است. قدمت این مخازن بيش از 90 سال است و در موزه بنزين خانه آبادان نگهداری می شوند.