هم نشینی پمپ بنزین و موزه در ایستگاه صوفیان
مهري حسن زاده، 66ساله و فارغ التحصيل رشته علوم اجتماعي از معدود بانواني است که با انتخاب شغلي سخت، مديريت يک جايگاه عرضه سوخت را در شهر «زيرگذرها و روگذرها» برعهده گرفته تا پس از فراغت از شغل مقدس آموزگاري، وارث و حافظ بيش از نيم قرن شغل ميراثي خانواده همسر مرحوم خود باشد. جايگاه اختصاصي صوفيان (مجد) که در شهر صوفيان قرار دارد، 56 سال قبل و زماني که خانم حسن زاده 10 سال بيشتر نداشت، توسط «حاج عبدالله مجد» تأسيس شد، اما آنچه که اين جايگاه سوخت رساني را از ديگر پمپ بنزين هاي استان آذربايجان شرقي متمايز مي کند، ابتکار و خلاقيتي است که با ذوق و هنر زنانه تلفيق شده تا در قالب مجموعه اي شبه موزه و کوچک، نمايانگر بخشي از تاريخچه اين پمپ بنزين باشد. آوازه اين حرکت ارزشمند که مي تواند الگويي قابل اجرا براي ديگران باشد، به پايتخت نيز رسيده است، اقدامي ارزشمند که ما را بر آن داشت تا در سفري کوتاه به تبريز، شنونده روايتش باشيم.
در سمت چپ محوطه روبازي که به تلمبه هاي بنزين و CNG اختصاص يافته و محل تردد اتومبيل ها براي سوختگيري به شمار مي رود، دفتر اداري جايگاه عرضه سوخت صوفيان قرار دارد. در بدو ورود به اين مکان، پيش از هر چيز گل ها و گياهاني که سرمستانه و فارغ از هياهوي شهر در گوشه گوشه اتاق مديريتي خانم حسن زاده جا خوش کرده اند، توجه مان را به خود جلب مي کند.
مهري حسن زاده، بانوي هنرمندي که پس از فوت مرحوم همسرش «منوچهر مجد»، اداره جايگاه اختصاصي صوفيان را با کمک دخترش به عهده گرفته است، درباره تاريخچه اين جايگاه براي مان مي گويد: «مؤسس اين جايگاه، مرحوم پدر همسرم است و ساخت و ساز آن را در سال 1343 زماني که زمين اين ملک به نام ايشان به ثبت رسيد، آغاز کردند. پيش از تأسيس اين جايگاه هم در چهار راه شهناز تبريز شعبه فروشندگي بنزين داشتند که آن طور که براي مان نقل شده، با پيت هاي بنزين، سوخت مورد نياز فرودگاه تبريز را تأمين مي کردند. تا جايي که به خاطر دارم، تقريباً دو سال پس از فوت ايشان و در سال 1365، مرحوم همسرم تلمبه ها را که در جلوي ساختمان و در ضلع غربي قرار داشت، به سمت وسيعي در شرق محوطه جايگاه منتقل کرد. در همان سال بود که اين جايگاه به طور رسمي در اختيار همسر مرحومم قرار گرفت و تا سال 92 تحت مديريت ايشان اداره شد. از سال 87 من نيز ايشان را به دليل کسالت شان همراهي مي کردم و اين دوران موجب شد تا از نزديک با شيوه و سبک فعاليت شان آشنا شوم. در سال 93 نيز با قراردادي رسمي با شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي، کارفرمايي اين پمپ بنزين را در کنار مادر همسر مرحومم به عهده گرفتم، اما در واقع مسئوليت تمامي فعاليت هاي اجرايي اين جايگاه بر عهده من قرار دارد»
آشنايي با خانواده مجد
خانم حسن زاده درست يک سال پس از يک حادثه تلخ با همسرش آشنا مي شود و اين آشنايي ازدواج شان در سال 1358 را رقم مي زند.
او مي گويد: «همسرم دانشجوي رشته شيمي در يکي از دانشگاه هاي ترکيه بود که به علت بيماري پدر مرحومش به ايران بازگشت و پس از آن فعاليت در جايگاه عرضه سوخت را ادامه داد. من در آن سال ها در سپاه دانش بودم و در آشنايي مان به واسطه يکي از دوستانم که با دوست مرحوم همسرم در يک روستا بودند، صورت گرفت. پس از اولين برخورد، مرحوم همسرم از من خواستگاري کردند و ازدواج مان سر گرفت. يک سال پيش از آشنايي مان و در سال 57 حادثه اي تلخ در پمپ بنزين اتفاق افتاده بود و همسرم در حالي که براي جداسازي بنزين و نفت از پمپ برقي استفاده مي کرد، به علت شدت انفجار در مخزن، به بيرون از مخزن پرتاب و دچار سوختگي درجه يک از ناحيه صورت و دست ها شده بود. اين اتفاق موجب شد تا او براي پيوند دست به آلمان سفر کند و تا سال ها عوارض ناشي از سوختگي شديد او را بيازارد. کارمان در اينجا بازي با خطر است. البته با آن کنار آمده ايم و همه تلاش مان اين است که با رعايت موارد ايمني از ايجاد حادثه جلوگيري کنيم.»
ايده راه اندازي موزه نفتي
سفر به تهران و بازديد از مرکز اسناد صنعت نفت شهر ري ايده راه اندازي يک موزه کوچک شخصي را در ذهن خانم حسن زاده پروراند تا يادگاري هاي به جا مانده از چند دهه کار و تلاش خانواده مجد در پستوي فراموشي دفن نشوند.
او يادآور مي شود: روزي از روزهاي سال 95 بود که از روابط عمومي شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي منطقه تبريز از اين جايگاه بازديدي به عمل آمد و درخواست شد تا برخي از اقلام قديمي شامل گالن هاي حمل فرآورده هاي نفتي، پيمانه، پمپ ام شي، پيت هاي حشره کش، روغن هاي موتور، وازلين و گريس و... به موزه هاي نفت ارسال شود. هم زمان از من دعوت شد تا به تهران بروم و از نزديک با فعاليت مديريت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت نيز آشنا شوم. پس از بازگشت به تبريز به سراغ انبار رفتم و متوجه شدم اقلام و اشياء قديمي زيادي از گذشته که مرتبط با شغل همسر مرحوم ام بودند، هنوز باقي مانده است. تصميم گرفتم تا موزه کوچکي راه اندازي کنم و علاوه بر نمايش بخش کوچکي از سير تحولات عرضه سوخت از گذشته تا کنون، يادگاري هاي به جا مانده از فعاليت ها و کسب و کار همسر مرحوم ام را نيز حفظ کنم. برخي از اين اشياء بيش از نيم قرن از عمرشان مي گذرد. به عنوان مثال جعبه وازليني را يافتم که به نظر مي رسد بيش از 60 سال قدمت داشته باشد و از شعبه فروشندگي بنزين تبريز به اينجا منتقل شده يا مثلا پيت هاي بنزين و جعبه هاي روغن که از آن زمان به جا مانده است.
خانم حسن زاده فهرستي از اشيائي که به موزه هاي نفت اهدا شده است را نيز پيش رويم قرار مي دهد. اين اقلام که برخي به تهران و برخي به دفتر شرکت پخش تبريز منتقل شده، شامل تلمبه تاتسونا، گالن هاي 20، 18 و 4 ليتري حمل بنزين و فرآورده، پيمانه ها، پمپ ام شي (ام شي پاش)، پيت حشره کش، گالن هاي قديمي 5 ليتري روغن موتور، شيشه هاي قديمي 1ليتري، وازلين، گريس، سيني پپسي و بطري هاي کوچک نوشابه هاي پپسي است که در گذشته در ايستگاه هاي خدماتي و عرضه بنزين، به مشتريان فروخته مي شد. نکته قابل توجهي که در ليست ديده مي شود، ستوني است که با تيک هاي آبي رنگ پر شده و نشان دهنده آن است که برخي از اين گالن ها بعد از گذشت سال ها هنوز هم پُر هستند.
در ادامه اين گفتگو با او به اتاق پَسيني هدايت مي شويم که گنجينه اي از تجهيزات و اشياء ارزشمند و کم ياب را در دل خود جاي داده است، فضايي دنج و دور از دسترس عموم که پيشتر مخازن سوخت در زير زمين آن قرار داشته و حالا براي رعايت پروتکل هاي اچ اس يي با سيمان پر شده است. به گفته خانم حسن زاده، کاشي هاي موزاييکي قديمي مفروش در کف اتاق ها هم به تازگي جاي خود را به سراميک هاي براق و لوکس داده اند. دور تا دور اتاق پر است از پيت ها و گالن هايي که در سکوت محض، به روايت خاطرات و ناگفته هايي از گذشته هاي نه چندان دور نشسته اند.
نشان شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي، پيت ها و گالن هاي قديمي که نشان شرکت بي.پي روي برخي از آنها درج شده است، پمپ دستي، شيشه هاي نگه دارنده فرآورده هاي نفتي، جعبه نگهداري نوشابه هاي پپسي، انواع و اقسام امشي پاش ها که در گذشته براي راندن حشرات استفاده مي شده و هنوز هم پر هستند و تلمبه اي که شمارنده اش براي هميشه از نفس افتاده، در اين موزه کوچک به نمايش گذاشته شده اند.
در گوشه اي از اتاق و در پشت ويترين هاي شيشه اي، اوراق و اسنادي از افتخارات کسب شده توسط خاندان مجد در صنعت جايگاه داري قرار دارند و پلاک هاي قديمي که سال هاست رنگ جاده به خود نديده اند و به اتومبيل هايي تعلق دارند که روزي در اين نقطه سوخت گيري کرده و شناسنامه شان را جا گذاشته اند. او اين پلاک ها را به اميد يافتن صاحبان شان هنوز نگه داشته است.
کوتاه از موزه های نفت
تقدیر مدیرعامل شرکت نفت و گاز مسجدسلیمان از روند اجرایی طرح موزه نفت
مدير عامل شركت بهره برداري نفت و گاز مسجد سليمان از اقدامات و پيگيري هاي مديريت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت در راه اندازي موزه نفت، شهر اولين ها در شرايط اپيدمي ويروس كرونا تقدير كرد .قباد ناصري، مديرعامل شرکت بهره برداري نفت و گاز مسجدسليمان در جلسه بررسي فرآيند اجرايي طرح موزه اکتشاف- حفاري و توليد صنعت نفت در مسجدسليمان که در محل اين شركت برگزارشد، خاطر نشان كرد: با وجود مشکلات مالي وزارت نفت و محدوديت هاي ناشي از بيماري کرونا، اميدواريم وعده وزير نفت به مردم مسجدسليمان مبني بر راه اندازي موزه صنعت نفت در اين شهر هرچه زودتر تحقق يابد تا مردم شهر زادگاه نفت به آرزوي ديرينه خود در اين زمينه دست يابند . فرشيد خداداديان، رييس مركز اسناد صنعت نفت و مجري طرح موزه نفت مسجدسليمان نيز در اين نشست ضمن ارايه گزارشي از اقدامات انجام شده از همکاري هاي مديريت و کارکنان شرکت بهره برداري نفت و گاز مسجدسليمان در اين خصوص تشكر كرد و با اشاره به محدوديت هاي اجرايي و عملياتي ناشي از اپيدمي ويروس كرونا درمجموعه فعاليت هاي مربوط به راه اندازي موزه صنعت نفت در شهر اولين ها گفت : با تلاش مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت پيش بيني مي شود برنامه تكميل و افتتاح موزه نفت مسجد سليمان در سال آينده تحقق يابد .در اين نشست همچنين تامين نيازهاي فني و تاسيساتي مرتبط با ساختمان موزه نفت از سوي شرکت بهره برداري نفت و گاز مسجدسليمان مورد تاكيد قرارگرفت .
استفاده سازندگان فيلم مستند حسین فاطمی از منابع موجود مركز اسناد صنعت نفت
چهارشنبه، دوازدهم شهريورماه سال جاري مرکز اسناد صنعت نفت ميزبان کارگردان، نويسنده و تهيه کننده فيلم مستند سينمايي دکتر حسين فاطمي بود. در اين نشست، ضمن گفتگو و تبادل نظر، فايل هاي صوتي و تصويري، ليست کتاب شناسي مرتبط موجود در کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت، اسکن اسناد، آرشيو مطبوعات و عکس هاي مرتبط با اين شخصيت سياسي دوران ملي شدن صنعت نفت در اختيار تهيه کننده و کارگردان فيلم مذکور قرار داده شد.
فرشيد خداداديان رئيس مرکز اسناد صنعت نفت دكتر حسين فاطمي را شخصيت اثر گذار سياسي معرفي كرد و گفت: «بنا به دستخط تاريخي دکتر مصدق پيشنهاد ملي شدن صنعت نفت نخستين بار توسط دكتر فاطمي به ايشان و اعضاي کميسيون نفت ارائه شده است». فايل صوتي مهم و منحصربفرد و تاريخي 27دقيقه سخنراني دکتر حسين فاطمي در مورد نقش مطبوعات در دوران ملي شدن صنعت نفت که در آرشيو عکس و فيلم مرکز اسناد صنعت نفت موجود است نيز در اختيار سازندگان اين فيلم مستند فيلم قرارگرفت که از منظر مستند سازي و بازآفريني موضوع بسيار تاثيرگذار خواهد بود.
اميرحسين سياح، تهيه كننده فيلم در دست ساخت دکتر فاطمي نيز در اين نشست با ابراز خرسندي از امکان حضور و مذاکره با مسئولين مرکز اسناد صنعت نفت گفت: در جريان تحقيق و مراجعه به مراکز اسنادي و آرشيوي در جريان اين پروژه،جزء معدود مراجعاتي است که با نگاهي متفاوت و همراهانه و مثبت از سوي مسئولين آرشيوي مواجه شده ايم و از اين جهت، مراجعه و جلسه امروز براي ما بسيار متفاوت و البته مفيد است. فرشادعسکري کيا، نويسنده و كارگردان اين پروژه نيز با اشاره به نيازهاي پژوهشي آن با اشاره به فقر شديد اسناد منتشرشده در خصوص، دکتر حسين فاطمي و اقدامات وي به نياز تيم پژوهشي پروژه به اسناد، فيلم و تصوير در اين خصوص اشاره و ابراز اميدواري کرد: آشنايي با مرکز اسناد صنعت نفت، باعث تامين اين بخش از نيازهاي اين پروژه شده است.
موزه پمپ بنزین دروازه دولت میزبان گردشگران منطقه 12 پایتخت
با مشارکت موزه پمپ بنزين دروازه دولت پايتخت، روز جمعه 21 شهريور، تور بازديد از ميراث فرهنگي و تاريخي منطقه 12 شهر تهران با دوچرخه برگزار شد. در اين تور يک روزه که با هدف ترويج فرهنگ دوچرخه سواري و بازديد از ميراث فرهنگي و تاريخي منطقه 12 و به سرپرستي اميررضا صديقيان برگزار شد، رکاب زنان تهراني از نخستين موزه نفتي پايتخت بازديد کردند. در اين بازديد کتاب هايي با موضوعات نفت، پمپ بنزين و مصرف بهينه سوخت به کودکان اهدا شد.
عکس نوشت
سوخت بر هواپيما
نام تجاري اين نفتكش سوخت رسان هواپيما بيور، ليلاند است و در شركت خودرو سازي ليلاند موتورز بريتانيا در سال 1972ميلادي ساخته شده است. اين سوخت ساني هم اکنون در موزه بنزين خانه آبادان در معرض ديد همه علاقمندان قرار دارد.