نگاهي به نقش مناطق نفتخيز جنوب در طول 8 سال دفاع مقدس
نفت و حماسه دفاع مقدس
جنگ، مهمترين و دشوارترين طرح بازدارنده اي بود كه دشمن اندك زماني پس از پيروزي انقلاب از طريق ايادي خود در منطقه، به آن دست آويخت. در 31شهريور 59 ارتش عراق تحت تأثير تحريكات استكبارجهاني و به بهانه ادعاهاي واهي مرزي به ايران حمله كرد و قسمتهايي از سرزمين ما را تصرف نمود و بسياري از مردم شهرها را به اسارت گرفت و جمع كثيري از مردم بي دفاع را به شهادت رساند و در اين ميان كارخانهها، فرودگاهها، تأسيسات، بيمارستانها و مدارس و مهمتر از همه بخش هائي از تأسيسات نفت مورد هجوم وحشيانه قرار گرفته و متحمل خسارات سنگيني شدند.
تجاوز گسترده ارتش عراق به ميهنما با تجهيزات و استعداد جنگي كامل صورت گرفت. بر اساس آمار جمعآوري شده از منابع مختلف، استعداد جنگي عراق كه بر عليه ايران به كار گرفته شد مشتمل بر 12 لشكر، 800 قبضه توپ، 5400 دستگاه تانک و نفربر، 400 قبضه ضدهوايي، 400 فروند بالگرد (هليكوپتر) و 366 فروند هواپيما، پشتيباني ميشد.
آبادان و خرمشهر از مهمترين بنادر و شهرهاي جنوبي بودند كه به محاصره و اشغال ارتش بعثي در آمدند و افق غروب كارون به غم نشست و آن جلوهها و چشماندازهاي زيبا، بديع و خاطرهانگيز را از دست داد و در غم شهادت جوانمردان دليرش به سوگ نشست.
به گفته صدام، عراق در جبههاي به طول 550 كيلومتر توانست به عمق 20 تا 110 كيلومتر به داخل ايران نفوذ كند و وسعتي معادل فلسطين اشغالي را به تصرف خود درآورد. در اين عمليات عراق نيروهاي خود را تا پشت دروازههاي اهواز به پيش راند
وضعيت تاسيسات
تاسيسات وزارت نفت به ويژه امکانات و تجهيزات عملياتي شرکت ملي مناطق نفتخيز جنوب در اقتصاد کشور اهميت استراتژيک و نقش بسيار حساس و حياتي داشت. اين امکانات دستمايه اصلي کسب درآمدهاي ارزي و عامل اساسي تامين سوخت و انرژي براي مصارف بخش هاي مختلف اقتصادي محسوب مي شد.
از سوي ديگر وضعيت خاص کارخانه ها و تاسيسات نفتي از نظر خطرات بالقوه اي که در مواد نفتي و سوختي موجود است، به گونه اي بودکه حتي به فرض نبود هيچگونه عامل تهديد و خطر خارجي اين تاسيسات از درون آسيب پذير بوده و مواد موجود در آنها مي توانست براي تاسيسات و اماکن اطراف نيز يک عامل تهديدکننده جدي محسوب شود. از نخستين روز آغاز رسمي جنگ ايران و عراق تاسيسات صنعت نفت ايران به عنوان اهداف بزرگ و قابل دسترس اقتصادي آماج حملات زميني ، هوايي و موشکي دشمن قرار گرفت . از همان دقايق آغازين روز 31شهريور، گلوله باران پالايشگاه بزرگ آبادان که در خط مقدم جبهه بود ،آغاز شد و خارک نيز به عنوان بزرگترين بندر صادراتي نفت ايران هدف حملات پي در پي هوايي دشمن قرار گرفت.اين در حالي بود که ماهها قبل از شروع جنگ عمليات خرابکارانه در خطوط لوله نفتي ايران که عموما با تحريک همسايه غربي و کشورهاي معاند صورت مي گرفت، به دفعات انجام گرفته و عمليات حفاري شرکت ملي نفت ايران در مناطق مرزي غرب کشور ابتدا با حملات ايذايي مختل و بدنبال آن با حمله مستقيم بعثي ها متوقف و تعدادي از تجهيزات و دکل هاي نفت به عراق منتقل شده بود. در اوايل جنگ حملات دشمن بر نفتكشها و ديگر كشتيهاي تجاري چندان گسترده نبود ؛ چون دشمن عملاً به گسترش جنگ در حوزه خليجفارس نيازي نداشت. با اين وصف، بسيج تدريجي نيروهاي مردمي، تقويت جبهههاي جنگ از سوي ايران و در فشار قرار دادن متجاوز، موجب شد كه دشمن با اهدافي چون قطع صدور نفت ايران، اخلال در روند واردات و صادرات، قطع راههاي آبي و بالاخره بعد بينالمللي دادن به جنگ در جهت درگير كردن ديگر كشورهاي منطقه، به پيشرفت جنگ، اقدامات تحريكآميز خود را در خليجفارس شدت داد و دردي ماه 1360 با حمله به دو كشتي خارجي عملاً امنيت خليج فارس را مختل كرد. بدين طريق آبراههاي جنوب ايران ناامن شدند و عراق براي تحقق بخشيدن به اهداف استراتژيك خود گام بر ميداشت. در آن هنگام دولت ايران با درك موقعيت، فعاليتهاي گستردهاي را در جهت بازسازي مناطق و تأسيسات نفتي آغاز كرد. افزايش توليد نفت كه به دنبال اين اقدامات و در پي همين سياست صورت ميگرفت، توانمندي ايران را در اداره امور جنگ به وضوح نشان داد. عراق با موشكهاي اگزوسه، آرما و هواپيماهاي سوپراتانداردي كه از فرانسه دريافت كرده بود، مرتب به پايانههاي نفتي و نفتكشهاي ما ضربه ميزد. در طول ساليان جنگ، تاسيسات و کارخانجات شرکت ملي مناطق نفتخيز جنوب خسارات ناشي از 2500 حمله هوايي و موشکي راتحمل کرد. با اين حال به عنوان سکاندار کشتي اقتصاد کشور تا واپسين روز جنگ برنامه حفظ توان واستمرارتوليد به ميزان متوسط 3ميليون بشکه در روز را به سر انجام رساند
استمرار توليد با پدافند غير عامل
با توجه به اهميت و نقش اساسي نفت در اقتصاد کشور و ضرورت محافظت از تاسيسات نفتي ،موضوع نگهداري و بالا بردن ضريب اطمينان در مصون سازي تاسيسات در دوران دفاع مقدس مورد توجه قرار گرفت. بدين منظور پس از مطالعات گسترده و بحث و بررسي در خصوص راه هاي انجام اين مهم، راه حل هايي در چارچوب پدافند غير عامل درون سيستمي و برون سيستمي تعريف و به مجريان ذيربط در سازمان هاي مختلف ابلاغ شد كه مباني آنها به اين شرح است:
الف) پدافند غير عامل درون سيستمي
روش هاي دفاع غير عامل درون سيستمي به شيوه هاي پدافندي خاصي اطلاق مي شود که با تمهيد و ابداع فعاليت ها و اقدام هاي خاص آسيب پذيري دروني تاسيسات و دستگاههاي فعال در زمينه توليد و بهره برداري از منابع نفتي را تا حد امکان کاهش دهد.ايزوله سازي سيستم و جداسازي بخش هاي مختلف آن از يکديگر اساس اين تمهيدات است.به نحوي که آسيب احتمالي وارده به بريک جزء سيستم ،حتي الامکان به اجزاي ديگر آن انتقال نيابد.
ب)پدافند غير عامل برون سيستمي
اساس اين روش بر مبناي اغفال دشمن از طريق استتار و ايجاد امكانات جلوگيري از صدمات ناشي از آتش سوزي، اصابت تركش، موج انفجار و غيره استوار است. ايجاد هر گونه پوشش ايمني يا استتاري بر روي كارخانه ها تأسيسات ، سيستمها يا اماكن اداري و مسكوني در جهت ايمن سازي بيشتر افراد و دستگاهها در چارچوب پدافند غيرعامل برون سيستمي تعريف مي شود.
تمهيدات دفاعي و اقدامات انجام شده در كارخانه هاي گاز و گاز مايع، تقويت فشار، تزريق گاز و ساير تاسيسات گازي به قرار زير بود
كارخانه هاي گاز و گازمايع، پالايشگاه گازمايع ماهشهر و مخازن شانه اي به علت وجود گازهاي مختلف و مخصوصا گاز پروپان، وضعيت استثنايي داشتند. در اطراف اين تاسيسات و مخازن آن ديوارهاي بتوني ايجاد و يا لوله هايي با قطر 30 اينچ تعبيه شد. ارتفاع اين حفاظها 50 سانتيمتر از ارتفاع مخازن بيشتر و اغلب آنها با لوله، يا ورق آهن و سقف و سپس با گوني هاي ماسه اي پوشانده شده بود.
توربين ها و كمپرسورها نيز با ديوار بتوني از هم جدا شده بودند
عمليات دفاعي كارخانه هاي بهره برداري و تلمبه خانه ها در اتاقهاي كنترل نيز معمول گرديده بود.
در اطراف محوطه هاي تفكيك مخازن و برجهاي گاز، ديوارهاي بتوني (به ضخامت 80 سانتيمتر) ايجاد و سقف آنها با تور استتار پوشانده شده بود.
مخازن شانه اي مايل 40 ماهشهر با ديوارهاي لوله اي (به قطر 30 و با ارتفاع 50 سانتيمتر بالاتر از سقف مخازن) حفاظ بندي شده بود.
در مجتمع هاي اداري و اماكن عمومي اقدامات زير معمول گرديد:
اطراف تمام ادارات، بيمارستانها، سالنهاي ورزشي و ... تا ارتفاع 2 متر گوني چيني و يا با بشكة پر از ماسه محصور شد.
در كليه مجتمع هاي اداري آژير اعلام خطر نصب گرديد.
براي پناه گرفتن كاركنان به هنگام بروز خطر در كنار مجتمع هاي اداري جان پناه بتوني در اندازه هاي كافي احداث گرديد.
در محوطه هاي مسكوني نيز براي پناه گرفتن كاركنان و خانواده هاي آنان جان پناههاي بتوني در اندازه لازم احداث شد.
در مجاورت مدارس نيز براي پناه گرفتن دانش آموزان جان پناههاي بتوني احداث شد.
ساخت و نصب گوي هاي شناور
تحويل سلاح هاي پيشرفته و مدرن فرانسوي، روسي و آمريكايي و تقويت توان عراق در مورد اصابت قراردادن تأسيسات حياتي و اقتصادي ايران، اين حركات ايذايي شدت گرفت. حتي كشورهاي حاشيه خليج فارس نيز، با در اختيار نهادن امكانات و فراهم آوردن، امكان سوختگيري هواپيماهاي عراق، دستيابي دشمن را به اهداف دورتر بيشتر فراهم ساخته بود و لذا ضرورت توسل به طرحهاي ابتكاري در جهت تداوم صدور نفت بيشتر احساس مي شد. نصب گويهاي شناور يكي از همين طرح ها بوده است.