نگاهي به حرکت پرشتاب صنعت پتروشيمي در توليد کاتاليست
دومینوی کاتالیست داخلی به راه افتاده
مشعل «داخلي سازي پنج کاتاليست پتروشيمي نوري با همکاري شرکت هاي دانش بنيان»، «تامين 70 درصدي کاتاليست هاي پتروشيمي اروند با دانش ايراني»، «تمام کاتاليست پالايشگاه نفت تبريز از شرکت هاي داخلي تامين مي شود». به اين تيترها دقت کنيد که در يکي، دو سال اخير به وفور در ميان خبرهاي صنعت پتروشيمي بالا و پايين مي شوند. اينها تنها تيترهايي شعاري در آينده اي نامعلوم نيستند، بلکه بازگوکننده اتفاقات و وضعيت امروز بخش هاي مختلف اين صنعت هستند که حالا ديگر مي توان روي خودکفايي و بارور شدنش حساب باز کرد. صنعت پتروشيمي در چند دهه گذشته به انواع کاتاليست وارداتي وابسته بود، کاتاليست هايي که حتي اگر استراتژيک هم نبودند، به دليل تحريم ها روند وارداتشان سخت، گران و زمانبر بود. در چند سال گذشته روند بومي سازي کاتاليست هاي پرمصرف و استراتژيک صنعت پتروشيمي با همکاري شرکت ملي صنايع پتروشيمي، سرمايه گذاران خصوصي و در ادامه شرکت هاي دانش بنيان و استارت آپ ها قوت گرفت و امروز زماني است که مي توان گفت بخش قابل توجهي از نياز صنعت پتروشيمي با انواع گسترده اي از کاتاليست ها در داخل کشور تامين مي شود. بايد توجه داشت آنچه به عنوان توانمندي داخلي در تامين کاتاليست هاي بنيادي و استراتژيک صنعت پتروشيمي مطرح مي شود، در شرايطي است که همه بخش هاي کشورمان و به خصوص صنعت نفت و پتروشيمي به شکلي مجزا تحت فشار تحريم هاي ظالمانه از سوي آمريکا بوده اند. حالا اما با وجود شرايط سخت اقتصادي و تحريمي، توليد کاتاليست به مرحله تامين نياز داخلي رسيده است و مي تواند در رقابت با توليدکنندگان جهاني به دنبال سهم بيشتري از بازار منطقه و جهان باشد.
مرحله بعد تجاري سازي است
پيشروي صنعت پتروشيمي در بخش هاي مختلف در حوزه کاتاليستها به مرحله اي رسيده که مسوولان مربوطه در آن حالا ديگر به دنبال تهيه سند کاتاليستي هستند تا براي ادامه اين مسير راهبرد و برنامه ريزي جامعي داشته باشند. بر همين اساس کاتاليستهاي مهم و راهبردي با تمرکز بر کاتاليست فرآيندهاي پتروشيمي شامل هفت فرايند ام تي پي، ام تي او، پلي اتيلن، پلي پروپيلن، آمونياک، متانول و الفين در دستور کار قرار گرفته است. در برخي از اين فرآيندها به فناوري رسيده ايم و براساس برنامه، بهبود آنها در دستور کار قرار دارد و در برخي ديگر به دنبال دانش فني توليد محصولات آنها دست يابيم. با اين وجود تلاش بسيار زيادي در اين چند سال صورت گرفته تا اين تلاش هاي تحقيقاتي و بنيادي با حمايت هاي دولتي و بخش خصوصي به مرحله تجاري سازي برسد. بر اساس همين تلاش ها بوده که چندي قبل بهزاد محمدي، مديرعامل شرکت ملي صنايع پتروشيمي با اشاره به تلاش هاي شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي در تامين کاتاليست هاي متانول و پليمر اعلام کرد که به زودي کشور از واردات اين محصولات بي نياز مي شود و اتفاق هاي بسيار مهم و ارزنده اي در حال تحقق است.
کاتاليست ها در صف بومي سازي
بر اساس برنامه اي که شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي به عنوان مجموعه پيشران در توليد کاتاليست اعلام کرده است تا پايان سال 1400، سالانه حدود 100 ميليون دلار کاتاليست در کشور توليد خواهد شد و 9 کاتاليست صنعت پتروشيمي تا 1401 بومي سازي مي شود. در حال حاضر دهها قرارداد تجاري سازي براي کاتاليست ها منعقد و اجرايي شده و براي بسياري ديگر از کاتاليست ها پروژه هاي پژوهشي آغاز شده است تا پس از نتيجه گيري بلافاصله برنامه بومي سازي و تجاري سازي را دنبال کنند. بر اساس اعلام مسئولان صنعت پتروشيمي 40 گروه کاتاليستي پرمصرف در اين صنعت کاربرد دارد که ارزش آنها سالانه حدود 260 ميليون دلار است. از اين تعداد 16 گروه کاتاليستي به ارزش سالانه حدود 105 ميليون دلار تاکنون بومي شده و در صنعت استفاده مي شود و اين يعني بخش قابل توجهي از اين محصولات که وارداتي بودند ديگر در داخل کشور توليد مي شود و سبب صرفه جويي بالايي را فراهم کرده است. با محاسبه 9 گروه کاتاليست ديگر که قرار است تا دو سال آينده بومي سازي و تجاري سازي شود، حدود 125 ميليون دلار در سال کاتاليست در کشور توليد خواهد شد و اين اميدواري وجود دارد که هرچه زودتر 15 گروه کاتاليستي باقيمانده نيز پس از طي مراحل تحقيق و توسعه در صورت صرفه اقتصادي در نوبت بومي سازي قرار گيرند. اگرچه اين نگاه صنعتي و اقتصادي به موضوع کاتاليست ها لازم است، اما خوب است از زاويه اي ملي و فراملي هم به اين موضوع توجه داشته باشيم. در شرايطي که اقتصاد و صنعت کشور با تهديد کشورهاي غربي و آمريکايي مواجه است و واردات اقلام مهم و حياتي کشور هزينه هاي بالايي را در بر دارد، توليد داخل اين محصولات مي توان نياز کشور را کمتر کند و قدرت چانه زني و مقاومت کشورمان را در اين جنگ نابرابر بيشتر کند.
اعتماد به شرکت هاي توليد کاتاليست مهم ترين اتفاق است
آخرين اتفاق در حوزه تامين نياز داخل کاتاليست ها بهره برداري رسمي از طرح توليد کاتاليست پتروشيمي خرم آباد بود. اين واحد با دانش فني شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي با ظرفيت توليد 100 تن کاتاليست در سال به بهره برداري رسمي رسيد و سالانه حدود 30 ميليون دلار درآمدزايي و در عين حال نقش مهمي در تامين نياز صنعت پتروشيمي به کاتاليست ها خواهد داشت. با توجه به برنامه ريزي هايي که در حوزه کاتاليست صورت گرفته در سال جاري و سال آينده برنامه هاي افتتاحي زيادي را شاهد خواهيم بود که سهم پروژه هاي کاتاليستي در آنها کم نيست و از سوي ديگر واحدهاي پتروشيمي به بهره برداري مي رسند که کاتاليست مصرفي آنها ديگر وارداتي نيست و نيازشان را از شرکت هاي داخلي تامين مي کنند. با اين شرايط و با محقق شدن پروژه هاي بومي سازي در کشور مي توان کاتاليست را از فهرست واردات حذف کرد، اما مسئله مهم در اين زمينه توجه به کيفيت محصولات و تامين به موقع و با قيمت مناسب براي مصرف کنندگان کاتاليست در کشور است تا مشتري هاي کاتاليست در داخل کشور قانع شوند که محصولات ايراني نيز قابل اعتماد است. بسياري از شرکت هاي پتروشيمي در اين سال ها با توجه شرايط ساده تر براي واردات، وارد کردن کاتاليست از شرکت هاي خارجي را بر اعتماد و خريد از داخل ترجيح مي دادند و هنوز هم بسياري از شرکت ها همين روند را دارند. به عبارتي داشتن سهم در بازار کاتاليست هاي داخلي و خارجي و برندسازي همان اتفاق مهم پيش رو براي بازار بزرگ کاتاليست است. در اين سال هاي تحريمي فرصت خوبي براي شرکت هاي توليدکننده کاتاليست و دانش بنيان فراهم شد تا در اين بازار بسته و محدود شده خودي نشان دهند و بتوانند با برند سازي و جلب اعتماد محصولات خود را در بازار ايران به کرسي بنشانند و بعد به دنبال بازار خارجي بروند. محمد پژويان، مديرعامل شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي درباره اثر تحريم ها همزمان با تلاش صنعت پتروشيمي براي گرفتن سهم خود از بازار داخلي و خارجي اينطور مي گويد: شرکت هاي پتروشيمي به شکل طبيعي تمايل دارند، مصرف همان محصولي را که تاکنون موفق و بدون اشکال بوده ادامه دهند و ريسکي در توليد نداشته باشند. اين ما هستيم که بايد با توليد محصولات با کيفيت بالا آنها را قانع کنيم که محصولاتمان قابل اعتماد است. شرکت پژوهش و فناوري در بيشتر موارد امکان آزمون کاتاليست ها و مواد شيميايي را با شرايط مشابه پلنت صنعتي دارد و به همين دليل ريسک مصرف براي شرکت ها پايين مي آيد و آنها مي توانند به ما اعتماد کنند. او مي گويد: مساله تحريم در شرايط کنوني اثر زيادي در تمايل شرکت ها به استفاده از محصولات داخلي دارد. اگر شرکت هاي داخلي يک بار اين محصولات را مصرف و مشاهده کنند که همه نتايج، مشابه نمونه خارجي است، ديگر از محصول خارجي استفاده نمي کنند. همه تلاش ما هدايت آنها به سمت همين تجربه نخستين بار براي شرکت ها و به دست آوردن همين اعتبار است. برندسازي در اين حوزه کار بسيار سخت و زمانبري است که بايد در طول سال ها به دست بيايد، اما هر جا اين نخستين بار مصرف اتفاق بيفتد ديگر خريد ادامه دارد. بهترين راه و ابزار براي برندسازي، مصرف در واحدهاي توليدي و مشاهده بازخوردهاي مثبت آن است، ضمن اينکه در اين حوزه مشتري زيادي وجود ندارد. به عنوان نمونه، اگر کاتاليست در يک مجتمع استفاده شود و مورد قبول باشد، بازار خود را پيدا مي کند زيرا تعداد مجتمع ها محدود و ارتباط خوبي بين آنها برقرار است و مي توان نتايج حاصل در يک واحد را در اختيار ديگر واحدها قرار داد؛ يعني روند استفاده از محصول داخلي دومينووار پيش مي رود و همه سختي در شکستن نخستين سد است.