نگاهی به چند مستند دیدنی و کتاب هایی که خواندن آنها ذهنمان را تقویت می کند
دیدن مارهای غول پیکر و خواندن تجدد قاجاری
علي بهرامي - سينما فقط و فقط فيلم بلند داستاني نيست، بلکه فيلم هاي کوتاه، فيلم هاي نيمه بلند و به خصوص انواع مختلف مستندها هم جزئي از سينما محسوب مي شود. اتفاقا اغراق نيست اگر بگوييم بسياري از مستندها ارزنده تر و جذاب تر از خيلي از فيلم هاي سينمايي بلند هستند. ما در چند شماره گذشته سعي کرديم نمونه هاي خوبي از سينماي مستند ايراني و غيرايراني را به شما معرفي کنيم. اين بار در اين زمينه تلاش کرده ايم چند مستند متنوع، جذاب و ديدني را به صفحه فرهنگ و هنر بياوريم. در کنار اين مستندها دو کتاب تاريخي هم به شما معرفي کرده ايم، دو کتاب خواندني و آموزنده اي که اطلاعات علمي و پژوهشي دست اولي دارند.
مردي که زياد مي دانست
چهره متين، آرام و مهربانش را حتما به ياد داريد و در خاطرتان ثبت شده است. مردي که تمام عمرش را براي کسب دانش و علم گذاشت و مشهور است که حتي در لحظات پاياني زندگي اش نيز دست از مطالعه و کتاب برنداشت. پرفسور حسابي، دانشمند فقيد ايراني در تهران و با اصالتي تفرشي در سال 1281 خورشيدي زاده شد و در سال 1371 خورشيدي در ديار اجدادي اش، تفرش به خاک سپرده شد. شايد هيچ مستندي به اندازه «مردي که زياد مي دانست» نتواند عمق نگاه و زندگي زيباي اين استاد و دانشمند ايراني و با فرهنگ را نشان دهد و دستاوردهاي علمي او را به مخاطب بشناساند. اگرچه کتاب «استاد عشق» نيز که به شرح زندگي و احوال اين دانشمند ايراني پرداخته نيز بسيار خواندني است. مستند «مردي که زياد مي دانست» را رضا محمدي در سال 1390 خورشيدي کارگرداني کرده است.
رمز و راز ملکه
پيرزن سياستمداري که اگر بگوييم بيش از 50 سال است که در لابه لاي اخبار مختلف در انواع زبان ها، نامش را مي شنويم، تبديل به زني مرموز شده که کنجکاوي هاي بسيار زيادي پيرامونش به وجود آمده است. اين کنجکاوي ها و نقش او در سياست هاي انگلستان و جهان، پس از مرگ عروسش «پرنسس دايانا» چندين برابر شده است. مستندي با نام «رمز و راز ملکه» کوشيده است با محور قرار دادن زندگي ملکه اليزابت، به شيوه و ساختار حکومت داري بريتانيا و جايگاه ملکه در آن بپردازد و زواياي مختلفي را که ما در اخبار و مطالب رنگارنگ و مختلف انگليسي نمي بينيم به ما نشان دهد. عوامل اين مستند درباره آن نوشته اند: «مستند «رمز و راز ملکه» به ارکان حکومت انگليس و چگونگي شکل گيري مقام ملکه در اين کشور مي پردازد. پشت يکي از درهاي کاخ باکينگهام، زني زندگي مي کند که حدود نيم قرن است فرمانده بلامنازع انگلستان محسوب مي شود؛ اليزابت دوم با نام کامل اليزابت آلکساندرا مري، قدرتمندترين زن انگليس که همه راه ها به او ختم مي شود». مستند «رمز و راز ملکه» به کارگرداني مهدي نقويان در سال 1393 ساخته شده است.
مارهاي غول پيکر
مارها حيوانات بسيار ترسناکي هستند. در افسانه و داستان ها و در بسياري از مستندها و فيلم هاي سينمايي، ديده ايم، شنيده ايم و خوانده ايم که چگونه به جان انسان ها مي افتند يا حتي يک نفر را مي توانند ببلعند. مارها انواع بسيار زيادي دارند و دنياي اين خزنده خونسرد به قدري پيچيده و عجيب است که به راحتي نمي توان درباره آن نظري داد. اگر مي خواهيد کمي از فضاي ترس آلود درباره مارها بيرون بياييد و اندکي درباره اين موجودات عجيب چيزهايي بدانيد و البته در کنار اينها، اوقات بسيار هيجان انگيزي داشته باشيد، حتما مستند زيبا و بسيار جذاب «مارهاي غول پيکر» را ببينيد. اين مستند در ميان همه مارهاي جهان به دنبال انواع غول پيکر و عظيم الجثه آنها رفته است و چنان شما را جذب خواهد کرد که نمي توانيد از ديدن آن بگذريد. مستند «مارهاي غول پيکر» را نشنال جئوگرافيک فارسي در سال 2018 ساخته است.
کايوتي پيترسون
مستندهاي حيات وحش هميشه جذابند، به خصوص اگر درباره حيوانات عجيب و پررمز و راز باشند. خيلي زمان ها پيش آمده که با ديدن برخي صحنه هاي اين مستندها، هيجان خاصي را تجربه کرده ايم. حالا مي خواهيم به شما مستندي را معرفي کنيم که سراسر آن هيجان نفسگيري است. اين مستند با نام «کايوتي پيترسون» مستندي است که فقط و فقط به دنبال حيوانات بسيار خطرناک و وحشي رفته است. حالات شکار، نوع ديدن، شنيدن و بوييدن آنها و بسياري از موارد بسيار خاص و نادر را که در هيچ کتاب و فيلم ديگري نخوانده ايد و نديده ايد، در اين مستند جذاب، باکيفيتي بسيار مطلوب مي توانيد نظاره گر باشيد. روايتگر اين مستند که خود در صحنه هاي بسيار خطرناک آن حضور دارد، کايوتي پيترسون است. او لحظاتي را تجربه مي کند که ديدن آنها نفستان را در سينه حبس خواهد کرد. مستند «کايوتي پيترسون» را مارک وينز در سال 2020 کارگرداني کرده است.
نامه هاي کارستن
جنگ جهاني دوم بنا بر نظر بسياري از انديشمندان، يکي از خونبارترين و خشونت آميزترين جنگ هاي تاريخ بشريت بوده است. در اين جنگ بنا بر اقوالي، بيش از 25 ميليون نفر کشته شدند و کشورهاي مختلفي تقريبا 70 درصد از زيربناهاي توسعه اي و اقتصادي شان را از دست دادند، حتي کشورهايي که به طور مستقيم هم درگير جنگ نبودند، دچار آسيب شدند، از جمله کشور ما با اينکه اعلام بي طرفي کرده بود با مشکلات بسيار زيادي مواجه شد. به هر حال جنگ هم مانند بسياري از رخدادها و رويدادهاي جهان، روي ديگري غير از خون و خشونت نيز دارد. مستند «نامه هاي کارستن» دقيقا مي کوشد همان روي ديگر جنگ را نشان دهد، روي انساني و عاطفي آن را. عوامل اين مستند درباره آن نوشته اند: «نامه هاي کارستِن مستند عاطفي است که در جنگ جهاني دوم اتفاق افتاده است. روايتي از زناني که مردانشان را روانه جبهه هاي نبرد کردند. ليانا يکي از همين زن هاست که براي همسرش کارستن که خلبان جنگنده آلماني است و براي جاسوسي به ايران آمده، نامه مي نويسد. روايتي از جنگ و رخدادهايش از طريق نامه هايي که بين اين دو ردوبدل مي شود، شکل مي گيرد». نکته جذاب و قابل توجه اين مستند، درگيري ايران و نقش آن در جنگ جهاني دوم است و اين مسئله جذابيت هاي آن را دوچندان کرده است. اين مستند را عطا پناهي در سال 1397 کارگرداني کرده و محمد سلطاني، فرشته ارسطويي، عليرضا اخوان، پرنيان پزشک پور و سپهر صادقي در آن ايفاي نقش کرده اند.
فيلسوف گفت وگو
نمي دانيم شايد برنامه معرفت در شبکه4 را که چند سالي است پخش مي شود، ديده باشيد. برنامه اي گفت وگومحور که ملاحت و شيريني خاصي دارد. استاد اين برنامه تلويزيوني «غلامحسين ديناني» است و البته از بزرگ ترين استادان فلسفه اسلامي در ايران کنوني محسوب مي شود. استاد ديناني در زمستان سال 1313 خورشيدي در اصفهان به دنيا آمد و سال ها در کسوت استادي دانشگاه تهران به تدريس فلسفه مشغول بود. او کتاب هاي بسيار زيادي در زمينه فلسفه و عرفان اسلامي منتشر کرده است که از جمله مهم ترين آنها مي توان به دفتر عقل و آيت عشق، درخشش ابن رشد در فلسفه مشاء، ماجراي فکر فلسفي در جهان اسلام، هستي و مستي، عقلانيت، معنويت و... اشاره کرد. ديناني چهره ماندگار ايراني در رشته فلسفه اسلامي است و تاکنون چندين بار برنده جايزه کتاب سال شده است. مستندي با نام «فيلسوف گفت وگو» تلاشي است براي معرفي اين استاد فلسفه و عرفان اسلامي و ضمن اين معرفي، آثار و ديدگاه هاي او را مورد بررسي و واکاوي قرار داده است. مستند «فيلسوف گفت وگو» را سيدجواد ميرهاشمي در سال 1390 خورشيدي کارگرداني کرده است.
کتاب ها
تاريخ ايران، پژوهش آکسفورد
شايد خيلي وقت ها پيش آمده که دوست داشته ايم، نگاهي کلي به تاريخ ايران بيندازيم و بدانيم چه بر سر «ايران» آمده و «ايران» چگونه روزگار بلند خود را سپري کرده است. اکثر کتاب هاي تاريخ خيلي تخصصي و جزئي دوران هاي خاصي از کشورمان را مورد بررسي قرار داده اند. براي مثال تاريخ معاصر، تاريخ دوران اسلامي ايران و تاريخ پيش از اسلام يا تاريخ سلجوقيان، تاريخ صفويان و ... را، اما کتابي که مي خواهيم به شما معرفي کنيم تلاش کرده در سلسله مقالاتي که متخصصان هر دوره تاريخي نگاشته اند، نگاهي کلي و يکپارچه به تاريخ ايران از باستان تا معاصر بيندازد. کتاب «تاريخ ايران، پژوهش آکسفورد» را تورج دريايي تاليف و هدايت کرده و شهربانو صارمي آن را ترجمه کرده است. پشت جلد اين کتاب آمده است: «علت وجودي اين کتاب آن است که کتاب هاي تاليف شده درباره تاريخ ايران يا فقط بر دوره خاصي تاکيد دارند يا به يک اندازه به همه دوره ها نپرداخته اند. از اين رو نياز به کتابي احساس مي شد که تاريخ فلات ايران را باز نمايد، از کساني بگويد که در اين سرزمين زيستند و مردند؛ خالقان فرهنگي که به طرق گوناگون در منطقه و قاره رسوخ کرده است. مولفان اين کتاب تلاش مي کنند نه فقط تاريخ ايران عصر جديد، بلکه تا حد امکان کل تاريخ ايران را بازگو کنند. اين اولين و شاخص ترين تفاوت اين کتاب با کتاب هاي ديگري است که درباره تاريخ ايران نگاشته شده است. دوم آنکه متخصصان هر دوره با مقالات تخصصي در حوزه مطالعاتشان اطلاعاتي قابل فهم در اختيار دانشجويان و علاقه مندان قرار مي دهند. مولفان اين کتاب مورخ، زبان شناس و متخصص در زمينه مطالعات ايراني هستند. آنها کوشيده اند چکيده اي از تاريخ و فرهنگ ايران را به شيوه اي روشن و قابل فهم در اختيار مخاطبان قرار دهند».
بازخواني تجدد و مدرنيته در مطبوعات ايران در دوره قاجار
«بازخواني تجدد و مدرنيته در مطبوعات ايران دوره قاجار» عنوان کتابي است نوشته مهديه حمزه اي، فارغ التحصيل دکتراي علوم ارتباطات اجتماعي دانشگاه علامه طباطبايي و کارشناس ارشد برنامه ريزي مديريت توسعه منابع انساني شرکت ملي پالايش و پخش که به تازگي از سوي نشر نگاه معاصر به چاپ رسيده است. در اين کتاب که حاصل پژوهش مبتني بر تحليل محتواي عمقي کليه مطالب منتشر شده در پنج نشريه وقايع اتفاقيه، دولت عليه ايران، اختر، تمدن، و حبل المتين طي 70 سال روزنامه نگاري دوره قاجار است، نويسنده با تفکيک مفاهيم تجدد و مدرنيته، چگونگي ورود و انعکاس عناصر مادي (نظير صنايع و فناوري ها، نهادها، موسسات و وزارتخانه هاي مختلف) و عناصر غيرمادي فرهنگ (مقوله هاي فرهنگي و ارزشي نظير برابري خواهي، قانون و قانون گرايي، حرمت و حقوق انساني، پاسخگويي دولت و...) به صفحات نخستين رسانه ايران و نحوه تحول آن را بررسي کرده است. در اين ميان، نحوه شکل گيري و تحول تاريخي ساختار و ارکان نشريات ايران اعم از سرمايه هاي فيزيکي و انساني مورد توجه قرار گرفته است. در اين کتاب، تصاويري از مطالب نشريات مذکور و همچنين نخستين آگهي هاي چاپ شده در مطبوعات ايران نيز ديده مي شود که به مخاطب در ترسيم و ادراک زمينه متن و فضاي دوره قاجار و ذهنيت و گرايش ها انسان ايراني نوگراي آن دوره کمک مي کند. از آنجا که مطبوعات، آيينه تعاملي افکار گروه نخبگان به شمار مي آيند، مطالعه اين اثر پژوهشي مي تواند براي عموم متخصصان حوزه هاي برنامه ريزي توسعه، ارتباطات، تجددشناسي و آسيب شناسي مدرنيته قابل استفاده باشد.