چند پرسش و پاسخ در ارتباط با کربلا و محرم

درباره محرم و کربلا سوال هاي زيادي ممکن است در ذهن هر کسي ايجاد شود. سوال هايي که اگر بي پاسخ بمانند، اشتباه است. در مطلب پيش رو کوشيده ايم تا به برخي از مهم ترين و پرتکرارترين اين سوال ها پاسخ دهيم. با ما همراه باشيد تا اگر اين سوال ها را شما هم داريد که پاسخ بگيريد و اگر کساني اين سوال را از شما بپرسند، شما بتوانيد پاسخي داشته باشيد، چراکه محرم علاوه بر ماه اقامه عزا، ماه تفکر، دانستن و بصيرت افزايي هم هست.

1.گزارشگران و خبرنگاران کربلا

گاهي اين سوال به ذهن مي آيد که اين همه جزئيات حوادث کربلا را چه کسي گزارش کرده و از کجا به دست ما رسيده است؟

در پاسخ بايد گفت جريان کربلا را افراد و گروه هاي مختلف با انگيزه هاي متفاوتي گزارش کرده اند. به عنوان نمونه:

يک. برخي از اعضاي خانواده و اطرافيان امام حسين(ع) که در کربلا حضور داشته ولي درگير جنگ نشده اند. به عنوان مثال امام باقر(ع) که در کربلا چهارساله بوده اند، امام سجاد(ع)، حضرت زينب و ام کلثوم خواهران امام حسين(ع)، همسر امام به نام رباب و دختران امام به نام سکينه و فاطمه از گزارش گران واقعه کربلا بوده اند.

دو. برخي از مرداني که همراه امام حسين(ع) بودند، ولي به شهادت نرسيدند نيز حوادث کربلا را گزارش کرده اند. مانند حسن مثني (فرزند امام حسن(ع) که با وجود جراحت بسيار، به شهادت نرسيد و يا عقبه بن سمعان که غلام امام بود ولي در کارزار حاضر نشد و به افتخار شهادت نايل نيامد.

سه. برخي از خبرنگاران اعزام شده به کربلا مانند حميد بن مسلم و هلال بن نافع که صرفاً به جهت گزارش وقايع به کربلا اعزام شدند و با مصونيت خبرنگاري خود به صحنه جنگ نزديک شده و جزئيات مکالمات و حوادث را ثبت مي کردند.

چهار. برخي از لشکريان دشمن که در صحنه جنگ حاضر بودند، بعدها به گزارش وقايع آن روز پرداختند و به اجبار يا اختيار، آنچه مشاهده کرده و يا انجام داده بودند را تعريف کردند.

پنج. برخي از رويدادهاي کربلا از زبان امامان شيعه روايت شده است. ايشان اگرچه در آن روز حاضر نبوده اند ولي به دليل آگاهي به غيب از اتفاقات آن روز کاملاً مطلع بوده و برخي را براي دوستان خود گزارش کرده اند.

2. علت عزاداري در دهه اول محرم

يکي از سوالاتي که گاهي به ذهن مي آيد اين است که اگر امام حسين(ع) و يارانشان در روز دهم محرم به شهادت رسيده اند، چرا ما از روز اول محرم به عزاداري مشغول مي شويم؟

پيامبر اکرم(ص) مي فرمايند: همانا از شهادت حسين(ع) آتشى در قلب مؤمنان افروخته شده است که هرگز سردى و خاموشى نمي پذيرد. اين حرارت و سوز را هر کسي حس کرده باشد، مي داند بي مقدمه وارد روز عاشورا شدن، بسيار دشوار است؛ از اين جهت يک دهه عزاداري قبل از عاشورا براي بعضي ها کسب توجه و آمادگي براي ايجاد سوز در روز دهم است.

امام رضا (ع) در شيوه عزاداري پدر بزرگوارشان در ايام محرم مي فرمايند: چون ماه محرم فرامي رسيد کسي پدرم را خندان نمي ديد و اين وضع ادامه داشت تا روز عاشورا ، در اين روز پدرم را اندوه و حزن و مصيبت فرامي گرفت.

شايد بتوان گفت بنيانگذار عزاداري دهه اول محرم، امام رضا(ع) هستند و شايد علت اصلي اينکه چرا عزاداري قبل از شهادت شروع مي شود شيوه عزاداري امام کاظم(ع) بوده باشد.

در روايت مشهور ديگري وقتي پسر شبيب در اول محرم بر امام رضا(ع) وارد شد، حضرت براي او مصيبت شهادت و اسارت اهل بيت(ع) را ذکر کردند.

يکي ديگر از دلايل ممکن است اين باشد که چون گرفتاري و سخت گيري دشمن بر امام حسين(ع) ويارانش از دوم محرم شروع شد. عزاداري از قبل شهادت شروع مي شود. کاروان امام حسين(ع) روز دوم محرم سال 61هجرى وارد کربلا شد، پس از آن سپاه کوفيان به تدريج وارد شدند و عزا و مصيبت خاندان اهل بيت(ع) از همان زمان آغاز شد. روز نهم (تاسوعا) کاروان امام(ع) را محاصره کامل کرده، روز دهم (عاشورا) آن بزرگوار و يارانش را به شهادت رساندند؛ بنابراين چون اصل گرفتارى حضرت از دهه اوّل محرم آغاز شده است، پيروان حضرت از اوّل محرم عزادارى مى کنند.

3. زيبايي هاي کربلا

چرا حضرت زينب(ع) بعد از واقعه عاشورا فرمود: «ما رأيت الا جميلاً» يعني من در کربلا به جز زيبايي چيزي نديدم.

در تفسير اين جمله حضرت، برخي از زيبايي هاي عاشورا را چنين مي توان فهرست کرد:

يک. رضايت به مشيت الهي: کربلا تجلي گاه رضاي انسان به قضاي خدا بود . امام حسين(ع) در آخرين لحظات حيات در قتلگاه چنين زمزمه مي کرد: «الهي رضي بقضائک» يعني خود را هيچ نديدن و جز خدا هيچ نديدن و در مقابل پسند خدا اصلا پسندي نداشتن. در موسوعه کلمات الامام الحسين، صفحه 328 آمده است: در آغاز حرکت از مکه به سوي کوفه نيز در خطبه اي فرموده بود: «رضا الله رضانا اهل البيت»،  رضا و پسند ما خاندان، همان پسند خدا است.

دو. حق محوري: امام حسين(ع) در اولين سخنراني خود در روز دوم محرم مي فرمايد: مگر نمي بينيد که به حق عمل نمي شود و از باطل جلوگيري نمي شود؟ اين بيان نشان از حق طلبي حضرت دارد و توجه مي دهد به اينکه هدفش احقاق حق و ابطال باطل است.

سه. وفاداري و ولايتمداري: در کربلا ولايتمداري ياران امام حسين(ع) و تبعيت از امام و وفاداري تا آخرين قطره خون، بارها نشان داده شده است. مثلا شب عاشورا همه اعلام وفاداري کردند و يا در آخرين لحظات مرگشان، برخي به امام(ع) مي فرمودند: «اوفيت يابن رسول الله؟ آيا وفا کردم؟»

4. شيوه هاي عزاداري براي امام حسين (ع)

ازچه زماني که اباعبدالله و ياران باوفايش در کربلا به شهادت رسيدند، عزاداري اهل بيت بر سيدالشهدا شروع شد؟

به طور کلي مي توان گفت سيره اهل بيت براي عزاداري با دو ويژگي همراه بوده است:

1-گريه بر مصائب شهداي کربلا 2- تبيين جايگاه اهل بيت، بيان حوادث کربلا و پرده برداشتن از چهره تزوير بني اميه. امام سجاد(ع) وحضرت زينب(س) و ساير اسرا در کوفه و شام علاوه بر اينکه بر مصائب امام شهيد و يارانش مي گريستند همزمان جايگاه و فضائل اهل بيت را بيان و جنايات زشت امويان را برملا مي کردند.

بعد از جريان اسارت، شيوه عزاداري اهل بيت بر امام حسين(ع) به اين نحو بود که گاهي مرثيه خواني را دعوت مي کردند در مجلس امام حسين(ع) مصيبت و مرثيه بخواند و آنان گريه مي کردند و دستور مي دادند همه گريه کنند. امام باقر(ع) در روز عاشورا براي امام حسين(ع) مجلس عزا بر پا مي کرد و بر مصائب آن حضرت گريه مي کردند که در آن مجلس شعرخواني «کميت» در تاريخ معروف است.

امام رضا(ع) در شيوه عزاداري پدر بزرگوارشان امام کاظم(ع) فرمودند: چون ماه محرم فرامي رسيد کسي پدرم را خندان نمي ديد و اين وضع ادامه داشت تا روز عاشورا در اين روز پدرم را اندوه و حزن و مصيبت فرامي گرفت. در مورد امام رضا(ع) چنين گزارش شده است که از دعبل خزاعي درخواست کردند مرثيه بخواند. آنگاه حضرت بين حاضران و خانواده خود پرده اي زدند تا بر مصائب امام حسين(ع) اشک بريزند.امام حسين (ع) از خواهران و زنان و دخترانش خواست که بعد از شهادتش از شيوه هاي غلط عزاداري استفاده نکنند و فرمود: چون من کشته شوم مبادا براي من گريبان چاک زنيد ، مبادا صورت خود خراش دهيد و مبادا حرفي بزنيد که ارزش اين حماسه را پايين بياوريد؛ بنابراين بايد در عزاداري از کارهايي که موجب سستي و توهين به مذهب شود، دوري کرد.

 

نگاهی گذرا به سیره اخلاقی امام حسین (ع) در خانواده(بخش دوم)

خانواده در دين اسلام نقش بسيار پررنگي در تربيت افراد و همچنين تربيت اجتماعي دارد. خانواده سنگ بناي اصلي جامعه اسلامي و مرزي باريک و حساس است که چنانچه خدشه اي به آن وارد شود هم افراد و هم جامعه را رو به نابودي و اضمحلال مي برد. در بخش قبل به مورد مهم «احترام به همسر» اشاره کرديم اکنون نيز «غيرت ورزي نسبت به خانواده» را مورد واکاوي و بررسي قرار داده ايم: 

غيرت ورزي به خانواده

يکي از خصلت هاي پسنديده، غيرت است. غيرت، به معناي آن است که سرشت و طبيعت انسان از اينکه غير خودش در يک امر مورد علاقه اش با او مشارکت داشته باشد، نفرت داشته باشد. غيرت در اصطلاح، آن است که کسي نسبت به ناموس خود و همسر يا فرد مورد علاقه اش به حدي اهتمام ورزد که به ديگري اجازه و تعرض به حريم خويش ندهد. انسان غيور، نمي تواند تحمل کند که ديگران با نگاه هاي ناپاک يا انگيزه هاي فاسد، به همسر و بستگان او نزديک شوند و قصد سوء داشته باشند. غيرت ورزيدن، خُلقي ارزشمند و پسنديده است. گاهي هم (غيرت ديني) سبب مي شود که انسان از هر نوع سوءقصد و هجوم مخالفان به دين و ارزش هاي مقدّس و معتقدات ديني برآشوبد و عکس العمل نشان دهد و در دفع تعرّض بکوشد. در کتاب حديث معتبر من لايحضره الفقيه آمده که پيامبراکرم(ص) فرموده است: اَلْغيرَةُ مِنَ الاِْيمانِ غيرت از ايمان است.

غيرت، نشانه ارزشمندي شخصيت يک انسان محسوب مي شود. حضرت علي(ع) فرموده است: ارزش انسان به قدر همت اوست، صدق او به اندازه جوانمردي اوست، شجاعتش به اندازه پاکدامني اوست و عفت او به قدر غيرت اوست. خداوند نيز بندگان غيرتمند خويش را دوست مي دارد.

بني هاشم، غيرتمندان روزگار خويش بودند و براي عترت پيامبر(ص) حرمتي فوق العاده قائل بودند. جوانان بني هاشم نيز پيوسته اهل بيت امام حسين(ع) را در طول سفر به کربلا، محافظت مي کردند. شب ها نيز با حراست اين جوانان، به ويژه قمر بني هاشم، زنان حرم آسوده و بي هراس مي خفتند.

غيرت در درياي پهناور وجود اباعبدالله(ع) موج مي زد و به همه آموخت که نگهبانان دين و ناموس خود باشند و بيشترين حساسيت را در دفاع و صيانت از آنها داشته باشند. او تا آخرين نفس از عقيده اسلامي خود دفاع و بر محو باطل پافشاري کرد. او که سرآمد غيرتمندان عالم است، در رجز حماسي خويش در روز عاشورا از جمله بر حمايت از ذريه پيامبر و خانواده پدرش تاکيد مي فرمود: اَحْمي عِيالاتِ اَبي، اَمْضي عَلي دينِ النَّبي. آن حضرت، روز عاشورا خانواده و دختران و خواهر خود را توصيه کرد که پس از شهادتش، چهره مخراشند و آه و زاري و واويلا سر ندهند و پيش دشمنان صدايشان را به گريه بلند نکنند. در واپسين لحظات هم که مجروح بر زمين افتاده بود، وقتي شنيد که گروهي از سپاه دشمن قصد حمله به خيمه ها و تعرّض به زنان و کودکان دارند، بر سرشان فرياد کشيد: اِنْ لَمْ يَکُنْ لَکُمْ دينٌ وَ کُنْتُمْ لاتَخافُونَ الْمَعادَ فَکُونُوا اَحْرارا في دُنْياکُمْ... اي پيروان آل ابوسفيان! اگر دين نداريد و از معاد نمي ترسيد، پس در دنيايتان آزاده باشيد و اگر عربيد، به اصل و تبار خويش برگرديد...

شمر جلو آمد و گفت: اي پسر فاطمه چه مي گويي؟

امام(ع) فرمود: من با شما مي جنگم و شما با من مي جنگيد، پس تجاوزگران و سرکشان و جاهلان خود را تا وقتي من زنده ام، از حرم من بازداريد.

از غيرت آن امام همام بود که در همان حال هم از کار ناجوانمردانه سپاه دشمن برآشفت و اعتراض کرد و تا زنده بود، نتوانست تحمل کند که نامردان به حريم ناموس او نزديک شوند. غيرت ديني او و يارانش نيز زمينه ساز آن حماسه بزرگ شد.

آن امام همام، کشته شدن را بر ننگ ذلت و تسليم، ترجيح داد و اين از غيرت و حميت او بود. ياران شهيدش هم شب عاشورا و در فرصت هاي ديگر تا پاي جان ابراز وفاداري کردند و غيرتشان اجازه نداد که امام و اهل بيت او را در صحرا و ميان انبوه دشمن رها کنند و خود، در پي زندگي و عافيت خويش روند. عباس، امان نامه دشمن را رد کرد، تيغ ها و شمشيرهاي دشمن را بر خواري و مذلت ترجيح داد.

امّا فرومايگان، براي کشتن او و به خاطر رضاي خاطر والي کوفه و يزيد طاغوت، همدست شدند و پس از کشتن عاشوراييان، خانواده آنان را به اسارت بردند. اعتراض حضرت زينب(س) به يزيد در شام، که اهل بيت پيامبر را در معرض ديد و تماشاي مردم کوچه و بازار قرار داده ريشه در غيرت او داشت. پيروان عاشورا، هم درس عفاف و حجاب را به عنوان غيرت ناموسي از کربلا مي آموزند، هم دفاع از مظلوم و نصرت حق و مبارزه با باطل و بدعت را به عنوان غيرت ديني از حماسه آفرينان کربلا الهام مي گيرند.

 

شعر آئينی

شعری برای سردار دل ها

خاك را با آسمان داده نگاهت آشتي

هر چه دل بود از ميان سينه ها برداشتي

لشكري بودي به تنهايي براي دشمنان

گر چه خود را غير سربازي نمی پنداشتی

می توان از پشت هر لبخند شفافت شمرد

زخم هایی را كه بر روي دلت انباشتي

كم نكرد از شاه بیت قامتت "تقطيع" آن

تازه شد معلوم در هر دل چه "وزني" داشتي

كربلا را زندگي كردي و اين كافي نبود

وقت رفتن هم برايش هيچ كم نَگْذاشتي

اربا اربا دست دادي و در آتش سوختي

مرگ سرخي را كه "اَحْلي مِنْ" عسل انگاشتي

بوده بی تردید در دست علمدار حسين

پرچمي كه بی محابا در جهان افراشتي

رفتني غير از شهادت در خور شأنت نبود

می دویدی در پی اش عمري اگر، حق داشتي

با غروبت فاطميه عطر عاشورا گرفت

آفرين كه با غروبت هم چنين گل كاشتي...

شاعر: مهدي ناصريان؛ شرکت پالایش نفت بندرعباس