اوپک براي پايان عصر کاهش مصرف نفت آماده مي شود
پایان عصر نفت؟
احتمال دارد بحران ويروس کرونا، شرايط حادي را که مدت هاي مديدي براي تقاضاي جهاني نفت خام پيش بيني مي شد، سرانجام رقم بزند و اين موضوع تصميم گيري هاي اعضاي سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) را تحت تاثير قرار دهد. همه گيري جهاني کوويد-19، مصرف روزانه نفت خام در سال جاري ميلادي را حدود يک سوم کاهش داده و اين اتفاق با روند رو به رشد استفاده از خودروهاي برقي و روي آوردن به استفاده از منابع انرژي هاي تجديدپذير که خود کاهش برآوردها درباره تقاضاي طولاني مدت نفت را به دنبال داشته، همزمان شده است. اين اوضاع سبب شده برخي مقام ها و مسؤولان در سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک)، قدرتمندترين حامي بازارهاي جهاني نفت از زمان تاسيس در 60 سال پيش، با خود اين پرسش را مطرح کنند که آيا کاهش شديد تقاضاي جهاني نفت در سال جاري ميلادي، تغيير دائمي را در پي خواهد داشت و اينکه بهترين راه مديريت عرضه در شرايط پايان يافتن «عصر نفت» چيست؟ يک منبع صنعتي نزديک به اوپک به خبرگزاري رويترز گفته است که مردم در حال رويارويي با واقعيتي تازه و تلاش براي پذيرش آن هستند. وي ادامه مي دهد: همه بازيگران کليدي عرصه بازار نفت در ذهن خود به امکان وقوع اين شرايط و اينکه شايد هرگز تقاضا براي نفت خام دوباره احيا نشود، فکر مي کنند. خبرگزاري رويترز با هفت مقام کنوني و پيشين و منابع مرتبط با اوپک گفت وگو داشته و بيشتر مصاحبه شنوندگان تقاضا داشتند که نامشان مطرح نشود. آنان اعلام کردند، بحران امسال که باعث سقوط قيمت نفت خام شاخص برنت درياي شمال به رقم 16 دلار براي هر بشکه شده، اوپک و 13 عضوش را بر آن داشته تا به ديدگاه هاي بلند مدت درباره چشم انداز رشد تقاضاي جهاني نفت خام، با ديده ترديد بنگرند. همين 12 سال پيش بود که کشورهاي عضو اوپک در دوراني که همزمان با افزايش تقاضا، قيمت نفت به اوج خود يعني 145 دلار براي هر بشکه رسيده بود، غرق در پول هاي حاصل از فروش نفت شده بودند. حال چنانچه دوره کاهش دائمي مصرف نفت خام آغاز شده باشد، اعضاي اوپک با تغييري قابل ملاحظه روبه رو خواهند بود. اعضاي اوپک براي افزايش درآمدهاي نفتي به روابط بيشتر و نزديک تري با ديگر توليدکنندگان از قبيل روسيه نياز خواهند داشت و بايد براي جلوگيري از نزاع داخلي ميان اعضا بر سر سهم بازار، آن هم در شرايط شکننده اقتصادي، تلاش کنند. حسن قبازرد که در بازه زماني سال هاي 2006 تا 2013 ميلادي، رياست بخش تحقيقات دبيرخانه اوپک را به عهده داشته و اکنون درباره سياست هاي اين نهاد بين المللي به صندوق هاي پوشش ريسک و بانک هاي سرمايه گذاري مشاوره مي دهد، بر اين باور است که با توجه به سطح تقاضاي پايين تر و افزايش توليد کشورهاي غيرعضو اوپک، مسؤوليت اين سازمان سنگين تر و دشوارتر خواهد بود. يکي از مقام هاي اوپک که در زمينه مطالعات انرژي در وزارتخانه يکي از کشورهاي عضو اوپک فعاليت مي کند، بر اين اعتقاد است که شوک هاي پيش روي تقاضاي جهاني نفت خام در گذشته، رفتار دائمي مصرف کنندگان را تغيير داده است. وي معتقد است، بعيد به نظر مي آيد اين دوره نيز متفاوت از ديگر دوره ها باشد. اين مقام نفتي مي گويد، تقاضا براي نفت خام به سطوح دوران پيش از شيوع همه گيري جهاني کرونا باز نمي گردد و چنانچه اين اتفاق هم بيفتد، بسيار زمانبر خواهد بود. وي ادامه مي دهد: نگراني اصلي اين است که تقاضا براي نفت خام در چند سال آينده به دليل سرعت بالاي تحولات فناورانه، بويژه در زمينه باتري خودروهاي برقي، به اوج مي رسد. در سال 2019 ميلادي، مصرف جهاني نفت خام روزانه 99 ميليون و 70 هزار بشکه بود و اوپک پيش بيني کرده بود که اين رقم در سال 2020 ميلادي به 101 ميليون بشکه در روز خواهد رسيد. اما قرنطينه جهاني ناشي از شيوع ويروس همه گير کرونا در سال جاري ميلادي، هواپيماها را زمين گير و ترافيک خيابان ها را محو کرد تا جايي که اوپک برآورد خود براي تقاضاي جهاني نفت خام را به طور قابل توجهي کاهش داد و به 91 ميليون بشکه در روز رساند و حتي انتظار مي رود تقاضا در سال 2021 ميلادي، همچنان پايين تر از سطح سال 2019 باشد.
پيش بيني اوج نفت
توليدکنندگان، تحليلگران حوزه انرژي و شرکت هاي نفتي، مدت هاست که در حال بررسي و برآورد فرارسيدن زمان «اوج نفت» (Peak Oil) يعني نقطه اي که پس از آن ديگر مصرف، روندي کاهشي را در پيش مي گيرد، بوده اند.
با اين حال، تقاضا براي نفت خام تا پيش از امسال و آغاز بحران ويروس کرونا، بجز استثناهاي گاه به گاه در پي رکود اقتصادي، هر سال به طور يکنواخت در حال افزايش بوده است. با اين اوصاف، اوپک همواره برآوردهاي خود را کاهش داده است؛ در سال 2007 ميلادي اين سازمان پيش بيني کرده بود که تقاضاي جهاني نفت خام در سال 2030 ميلادي به 118 ميليون بشکه در روز مي رسد. اوپک پارسال پيش بيني خود درباره تقاضاي جهاني نفت خام در سال 2030 ميلادي را به روزانه 108 ميليون و300 هزار بشکه تعديل کرده است. طبق گفته يک منبع اوپک، انتظار مي رود اين سازمان در گزارش ماه نوامبر 2020 بار ديگر پيش بيني خود درباره مصرف جهاني نفت خام را کاهش دهد. مقام هاي اوپک، از اظهارنظر درباره سياست يا چشم انداز تقاضاي اين سازمان براي درج در اين گزارش خودداري کردند؛ اما اين مقام ها گفته اند که تاريخ نشان داده، اوپک همواره خود را با تحولات تطبيق داده است. پيش بيني ها، اما در خارج از اوپک متفاوت است؛ در پي تيره شدن دورنماي تقاضاي نفت، شرکت هاي نفتي برآورد خود درباره چشم انداز بلندمدت قيمت اين کالاي راهبردي را کاهش داده اند، همچنين اين شرايط آنها را به کاهش ارزش دارايي هايشان سوق داده است. موسسه مشاوره بين المللي دي ان وي جي ال (DNV GL) معتقد است، احتمال مي رود که تقاضاي نفت در سال 2019 ميلادي به اوج خود رسيده باشد. درصد سهم نفت در سبد ترکيبي انرژي جهان در دهه هاي اخير به طور يکنواخت در حال کاهش بوده و اين رقم از حدود 40 درصد انرژي مصرف شده در سال 1994 به 33 درصد در سال 2019 ميلادي رسيده، در حالي که مقدار مصرف با توجه به افزايش شمار خودروها، افزايش سفرهاي هوايي و توسعه صنايع پتروشيمي که به افزايش مصرف پلاستيک و ديگر فراورده ها بيش از هر زماني ديگري منجر شده، با رشد روبه رو بوده است. ممکن است شرايط با توجه به افزايش ساخت خودروهاي برقي و تلاش خطوط هوايي جهان براي احياي شرايط ناشي از ويروس کرونا، در حال تغيير باشد. اتحاديه بين المللي حمل و نقل هوايي (ياتا) پيش بيني مي کند که تعداد سفرهاي هوايي ثبت شده در سال 2019 ميلادي تا سال 2023 به اين سطح نمي رسد. يک مقام ديگر اوپکي مرتبط با پيش بيني ها مي گويد، زماني که سفرهاي هوايي در پايان سال 2023 ميلادي احيا شود، شرايط تقاضاي نفت خام به حال عادي باز مي گردد. اين شرايط دشواري برآوردها درباره تقاضاي جهاني نفت خام را در شرايطي که روند جهاني به سوي استفاده بيشتر از منابع تجديدپذير و ديگر سوخت هاست، دوچندان مي کند. اين اوضاع، اوپک را با چالش روبه رو مي کند، بيشتر اعضاي اين سازمان که 80 درصد ذخاير نفت خام جهان را در اختيار دارند، تا حدود زيادي به درآمدهاي حاصل از فروش نفت متکي هستند. قيمت هاي جهاني نفت خام که هم اکنون در سطوح بالاي 40 دلار براي هر بشکه معامله مي شود، همچنان پايين تر از سطوحي است که بودجه دولت هاي کشورهاي عضو اين سازمان از جمله عربستان سعودي، بزرگ ترين توليدکننده و صادرکننده نفت اوپک را به تعادل برساند.
فشارهاي جديد
اوپک که يک سوم عرضه نفت جهان را به عهده دارد، با بحران ها بيگانه نيست. اين سازمان، شوک هاي ناشي از جنگ هاي حوزه خليج فارس در دهه هاي 1980، 1990 و 2000 ميلادي را مديريت کرده و پشت سر گذاشته و راه هايي را براي رويارويي با شرايط گوناگون ازجمله افزايش توليد کشورهاي غيرعضو اوپک مانند انقلاب شيل آمريکا در يک دهه گذشته، يافته است. بتازگي، زماني که شيوع ويروس جهاني کرونا تقاضا براي انرژي در سراسر جهان را با کاهشي بي سابقه روبه رو کرد، اوپک، روسيه و ديگر هم پيمانانش در قالب ائتلافي به نام اوپک پلاس، متشکل از کشورهاي عضو و غيرعضو اوپک (توافقنامه همکاري) تصميم گرفتند براي کمک به بهبود قيمت نفت، کاستن از مازاد عرضه نفت موجود در بازارهاي جهاني و پايين آوردن سطح ذخيره سازي هاي جهاني نفت خام روزانه 9 ميليون و 700 هزار بشکه معادل 10 درصد عرضه جهاني نفت خام، از توليد خود بکاهند. اين کاهش عرضه عميق و تاريخي، آخر ژوئيه 2020 پايان مي يابد. با اين حال، آنچه در آينده وعده داده مي شود، آزمايشي پيش روي شرايط جديد اوپک است. اين سازمان به جاي مقابله با شوک هاي يکطرفه، بايد خود را براي کاهشي طولاني مدت آماده کند. شکيب خليل، وزير پيشين انرژي و معادن الجزاير که براي يک دهه در اين سمت مسؤوليت داشته و براي 2 دوره يکساله، رياست دوره اي اوپک را عهده دار بوده، مي گويد: اين شرايط بر همکاري ميان اعضاي اوپک و در عين حال همکاري بين اوپک و روسيه که هر يک به دنبال سهم گيري از بازار نفت هستند، فشار مي آورد. انتظار مي رود اوپک با بعضي چالش ها از درون اعضاي خود مواجه شود؛ زيرا ونزوئلا و ايران هم اکنون با تحريم هاي يکجانبه ايالات متحده آمريکا روبه رو هستند که پيش بيني مي شود با رهايي از اين شرايط، توليد خود را افزايش دهند، در حالي که پايان يافتن ناآرامي ها در ليبي مي تواند افزايش توليد نفت اين کشور آفريقاي شمالي عضو اوپک را به دنبال داشته باشد. يکي از مقام هاي اوپک با تاکيد بر اينکه اوپک در بحران هاي متعدد گذشته ثابت کرده که قادر به تطبيق خود با شرايط است، مي گويد: چالش هاي بسياري پيش روست و ما بايد خود را با آنها مطابقت دهيم. قبازرد نيز بر اين اعتقاد است که شايد اوپک، زمان اندکي براي تطبيق خود با شرايط پيش از فرارسيدن اوج تقاضاي نفت داشته باشد و مهلت سازگاري اوپک با اين وضع بسيار کم است. وي مي گويد: فکر نمي کنم تقاضاي روزانه براي نفت خام از رقم 110 ميليون بشکه در دهه 2040 ميلادي فراتر رود، در حالي که افت تقاضاي ناشي از ويروس کرونا، عادت هاي مصرف کنندگان را تغيير داده است. رئيس پيشين بخش تحقيقات اوپک معتقد است که روند کاهش تقاضاي کنوني، دائمي خواهد بود.
منبع: رويترز
نويسنده: الکس لائلر
مترجم: امير دشتي