د ستور عمل حقوق مالکيت فکری
صنعت نفت ابلاغ شد
مشعل امروزه تولید علم، نقشی اساسی د ر اقتصاد و توسعه پاید ار د ارد . از این رو د ولت ها د ر این عرصه نقشی مهم و د و سویه خواهند د اشت، از یک سو باید محیط مناسبی برای فعالیت تولید کنند گان علم و د انش (پد ید آورند گان آثار فکری) ایجاد کنند تا آنها با اطمینان بتوانند فعالیت کرد ه و از نتایج تولید فکری خود منتفع شد ه و به تولید و توسعه هر چه بیشتر د انش بپرد ازند . از سوی د یگر حمایت از آن ها نباید به گونه ای باشد که فضا برای رشد علمی محد ود شود ؛ چرا که همواره پیشرفت د ر یک علم بر استفاد ه از آثار پد ید آورند گان قبلی استوار است.
حقوق مالکيت فکری
( intellectual property)
حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیت ها و محصولات فکری د ر زمینه های تجاری، علمی، اد بی و هنری حمایت می کند و شامل د و بخش مالکیت صنعتی، اد بی و هنری است. د ر بخش مالکیت صنعتی عمد تا حق اختراع، علائم صنعتی و تجارتی، طرح های صنعتی و نشانه های جغرافیایی مطرح می شود و د ر بخش مالکیت اد بی و هنری، حقوق مولفان، مصنفان، هنرمند ان و پد ید آورند گان نرم افزارهای رایانه ای و حقوق جانبی مربوط به کپی رایت که شامل آثار د ید اری و شنید اری است، مورد بررسی قرار می گیرد .
حقوق مالکيت معنوي و فکري د ر ایران
اولین قانون د ر زمينه حمايت از مالكيت صنعتي «قانون ثبت علامات صنعتی و تجاری مصوب 1304 و نظامنامه آن» بود ، به د نبال آن «قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب 1310 و آیین نامه اصلاحی آن مصوب ۱۳۳۸ است که به حق مخترع و مالکیت فکری د ر حوزه صنعت و تجارت می پرد ازند . از د یگر اسناد قانونی ایران د ر این زمینه، پیمان بین المللی معروف به «اتحاد یه پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی، تجارتی و کشاورزی» مصوب ۱۸۸۳ است که ایران د ر سال ۱۳۳۷ به آن ملحق شد ه است. ایران د ر عرصه بین المللی د ر سال ۱۹۵۹ به معاهد ه پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی پیوست، از سال ۲۰۰۱ عضو وایپو است و تا به حال تعد اد ی از پیمان های مربوط به مالکیت فکری را پذیرفته است. همچنین د ر سال ۲۰۰۳ به پیمان ماد رید برای ثبت بین المللی علائم ملحق شد و د ر سال ۲۰۰۵ به عضویت د ر توافقنامه لیسبون به منظور حمایت از نام منشأ و ثبت بین المللی آن د رآمد که حفاظت از نام جغرافیایی مرتبط با محصولات را تضمین می کند .
حقوق مالکیت فکری د ر صنعت نفت
وزارت نفت، به عنوان یکی از پیشگامان حمایت از حقوق فکری و معنوی د ر ایران از سال 1382 با ایجاد واحد های مد یریت مالکیت معنوی د ر شرکت های تابعه گام های موثری برد اشته تا جایی که د ر این سال ها، پژوهشگاه صنعت نفت، عنوان رتبه نخست ثبت اختراع د ر ایران را ید ک می کشد . براساس اطلاعات موجود ، واحد مالكيت فكري سال 1382 د ر پژوهشگاه صنعت نفت و پس از آن د ر شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي راه اند ازي شد . با راه اند ازی این واحد ها، اولين پيگيري ها براي تد وين آيين نامه جامع صنعت نفت مهرماه 1390 آغاز و اولين ابلاغيه د ر سال 1391 تد وین شد كه این ابلاغيه هم اکنون با د ستورعمل جد ید وزیر به روزرساني شد ه است. براي تد وين و به روزرساني این د ستور عمل، اد اره كل امور پژوهش وزارت نفت، با مشورت متخصصان مالكيت فكري د ر صنعت نفت و با آسيب شناسي فرايند هاي اجرايي موجود از يك سو و تغيير رويكرد هاي مربوط به فرايند هاي تعريف و اجراي طرح ها و پروژه هاي پژوهش و فناوري صنعت نفت از سوي د يگر، جلسات كارشناسي متعد د ي برگزار و پس از د ريافت نظرات و اصلاحات ارائه شد ه، د ر نهایت این د ستورعمل با تغييرات اصلي به شرح زیر (نسبت به نسخه قبلي) تهيه شد :
1- مشخص کرد ن نوع تصميمات و تعيين مراجع تصميم گيري ها، مطابق با سياست هاي تعيين شد ه د ر د ستورعمل، با توجه به رويكرد تفويض اختيار تصويب طرح ها و پروژه ها به اركان تابعه
2- اجازه واگذاري تمام يا بخشي از مالكيت فكري حاصله از قرارد اد هاي پژوهش و فناوري به پد يد آورند گان حقوقي آن بر اساس قوانين جاري كشور، د ر صورت تمايل كارفرما
3- شرط تجاري سازي براي واگذاري مالكيت فكري به د انشگاه ها و مراكز پژوهشي د ولتي
4- بهره برد اري مناسب از قوانين و مقررات كشور و وزارت نفت د ر جهت ايجاد ضمانت اجرايي براي احكام د ستور عمل
5- ارائه روش براي ارزش گذاري د ارايي هاي نامشهود با ارجاع به مصوبه هيئت وزيران
6- تعيين د امنه شمول جامع و مانع براي مصاد يق مالكيت فكري د ر صنعت نفت
7- خلاصه سازي د ستورعمل با مجزا کرد ن بخش تعاريف و مفاهيم براي متن اصلي و د رج آن د ر پيوست
8- ايجاد شفافيت د ر متن و احكام
9- د ر نظر گرفتن مشوق هاي كارآمد براي كاركنان صنعت نفت و تفويض اختيارات لازم به مد يريت هاي شركت ها و مؤسسات ذيل وزارت نفت براي اعمال آن ها
د ستورعمل حقوق مالکيت فکری صنعت نفت
د ستورعمل حقوق مالکیت فکری صنعت نفت، د ر اجرای نقشه جامع علمی کشور و بند «۶» از جزء «ث» ماد ه (۳) قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، مشتمل بر مقد مه، هفت ماد ه، ۱۰ تبصره و یک پیوست به منظور احصا و حفاظت از د اراییهای فکری حاصل از فعالیتهای کارفرمایان، پیمانکاران، کارکنان صنعت نفت و تبیین، تنظیم و مد یریت روابط ذینفعان از منظر حقوق مالکیت فکری، مد یریت نوآوری، ایجاد انگیزش برای توسعه پژوهشهای کاربرد ی و گسترش ارتباط محققان د انشگاه با صنایع و د ستگاههای اجرایی از سوی بیژن زنگنه روز یکشنبه، 2 د ی ماه 1396 ابلاغ و خاطرنشان شد ه است، مسئولیت تفسیر، نظارت بر اجرا و بهروز رسانی این د ستورعمل بر عهد ه معاونت مهند سی، پژوهش و فناوری است.
بر اساس این گزارش، د ر ماد ه ۱ این ابلاغیه، به د امنه شمول این د ستورعمل اشاره شد ه و کلیه مصاد یق د اراییهای فکری شامل ثبت اختراع (پتنت)، نرمافزارهای رایانهای، اسرار تجاری، مد لهای مصرفی، طرحهای صنعتی و نقشه مد ارهای مجتمع که د ر نتیجه قرارد اد های پژوهش و فناوری که یک طرف آن، شرکتهای اصلی و فرعی وزارت نفت باشند و همچنین د ر نتیجه فعالیتهای علمی، پژوهشی و فناورانه کارکنان رسمی، پیمانی و قرارد اد ی صنعت نفت د ر حوزههای مرتبط با ماموریت سازمانی حاصل شود ، د ر این د امنه قرار گرفتهاند . تعاریف و مستند ات این مصاد یق د ر ماد ه ۲ ابلاغیه تشریح شد ه است.
ماد ه ۳ به حقوق مالکیت فکری د ر قرارد اد های پژوهش و فناوری پرد اخته که د ارای 2 تبصره است.
3-1- حقوق معنوی: عبارت است از حق انتساب نام اثر به پد يد آورند ه/پد يد آورند گان آن که محد ود به زمان و مكان نبود ه و غير قابل انتقال است.به منظور تبيين حقوق معنوي، هرگونه انتشار و يا ارائه د ستاورد هاي فكري باید با ذكر نام پد يد آورند ه/پد يد آورند گان د ر اسناد ثبتی صورت پذيرد .
3-2- حقوق ماد ی: هرگونه منفعت مالي ناشي از مصاد یق د ارایی های فکری حاصل از انجام قرارد اد های پژوهش و فناوري و مالکیت بر آنها حقوق ماد ي تلقي مي شود . اين حقوق، تماماً متعلق به كارفرماست. لیکن د ر صورتی که طرف مقابل، د ر هنگام انعقاد قرارد اد ، ارزش آورد ههای مشهود یا نامشهود خود را به اثبات برساند ، به میزان ارزش آورد ههای مذکور، قد رالسهمی متناسب از مالکیت فکری حاصله به وی تعلق گرفته و د ر قرارد اد و یا الحاقیههای بعد ی آن نیز منظور می شود .
تبصره 1: د ر صورت عد م حصول توافق طرفین د ر خصوص ارزش د ارایی فکری آورد ه، نظر کارشناسی هیئت کارشناسان یا مؤسسهها یا شرکت های ارزشگذاری(مند رج د ر آیین نامه ارزش گذاری د ارایی های نامشهود ، مصوب هیئت وزیران به شماره 20700/ت53461 هـ مورخ 25/02/1396 و یا ویرایش های آتی آن) ملاک عمل خواهد بود . هزینه کارشناسی به عهد ه متقاضی است. چنانچه پس از د ریافت نظر کارشناسی هیئت کارشناسان یا مؤسسهها یا شرکت های ارزشگذاری، توافق حاصل نشد ، نظر معاونت مهند سی، پژوهش و فناوری، فصل الخطاب خواهد بود .
3-3- هر یک از طرفین قرارد اد هاي پژوهش و فناوري وزارت نفت، ملزم به پذیرش تعهد نامه رازد اري د ر کنار مفاد این د ستورعمل و الزام کلیه کارکنان و افراد تعهد استخد ام خود به اجرای تمام تعهد ات ناشی از آنها هستند .
3-4- با استناد به بند «خ» ماد ه 64 قانون برنامه ششم توسعه، شرکت های تابعه وزارت نفت مجازند ، د ر راستای توسعه، انتشار و کاربست فناوری، مالکیت فکری، د انش فنی و تجهیزاتی را که د ر چارچوب قرارد اد ها با د انشگاه ها و مؤسسات پژوهش و فناوری د ولتی ایجاد و حاصل شد ه است، به د انشگاه ها و مؤسسات یاد شد ه واگذار کنند . هرگونه واگذاری به غیر، اعم از حقیقی (اعضای هیئت علمی و غیره) و حقوقی (کلیه مراکز غیر د ولتی) توسط د انشگاه ها و مؤسسات یاد شد ه، بد ون اجازه و موافقت کتبی کارفرما مجاز نیست.
تبصره 2: د انشگاه ها و مؤسسات د ولتی یاد شد ه، موظفند ظرف مد ت 5 سال نسبت به تجاری سازی د ارایی هایی که مالکیت فکری آنها را د ریافت کرد ه، اقد ام و مستند ات آن را به کارفرما ارائه کند . د رصورت عد م تجاري سازي د ستاورد فكري د ر طي مد ت فوق، د انشگاه/موسسات د ولتي بنا به تشخیص و صلاحد ید کارفرما ملزم به عود ت كليه حقوق مالكيت فكري واگذار شد ه به كارفرما مي شود .
3-5- آن د سته از د ارايي هاي فکري افراد يا سازمان هاي خارج از ساز وکار این د ستورعمل و قوانین و مقررات جاری کشور و وزارت نفت که براي پيشبرد اهد اف هر طرح/ پروژه ضروري يا مهم تشخيص د اد ه مي شوند ، با شرايط توافقي و بر اساس نظر هیئت مد یره شرکت های اصلی یا فرعی د ر قبال پرد اخت ارزش تعیین شد ه آنها، مطابق تبصره 1، قابل خريد و به کارگيري هستند .
3-6-د ر صورت بروز اختلاف، هرگونه اختلاف ميان طرفين قرارد اد ، شیوه نامه حل اختلاف هاي قرارد اد ي، ابلاغي طي بخشنامه شماره 260112-1/28 مورخ 05/06/1393 وزير نفت ملاك عمل خواهد بود .
ماد ه ۴ به حقوق مالکیت فکری کارکنان رسمی و قرارد اد ی صنعت نفت از نتایج فعالیتهای علمی، پژوهشی و فناورانه اشاره د ارد .
4-1- حقوق معنوی: عبارت است از حق انتساب نام اثر به پد يد آورند ه/ پد يد آورند گان آن که محد ود به زمان و مكان نبود ه و غير قابل انتقال است.به منظور تبيين حقوق معنوي پد يد آورند ه/پد يد آورند گان که د ر استخد ام یا تحت هر نوع قرارد اد کار و یا تحت سفارش مباد رت به خلق اثر فکری می کنند ، هرگونه انتشار و يا ارائه د ستاورد هاي فكري باید با ذكر نام و نشانی پد يد آورند ه/پد يد آورند گان به عنوان پد ید آورند ه صورت پذيرد .
4-2- حقوق ماد ی: هرگونه منفعت مالي ناشي از مصاد یق د ارایی های فکری حاصل از انجام قرارد اد های پژوهش و فناوري یا فعالیتهای علمی و پژوهشی کارکنان، حقوق ماد ي تلقی شد ه و متعلق به کارفرماست. تشویق و تقد یر از مخترع(ها) يا پد يد آورند گان شامل كاركنان وزارت نفت كه تحت هر نوع قرارد اد استخد امی د ر به ثمر رسيد ن د ستاورد هاي فكري سهيم هستند ، بنا به پیشنهاد مد یر/رئیس/معاون ذی ربط و تصویب هیئت مد یره/شورای پژوهش شركت/سازمان متبوع، پاد اش ثبت اختراعات د ر قالب حقالزحمه پژوهشی به پد يد آورند ه/پد يد آورند گان اثر مطابق ذیل پرد اخت می شود .
4-2-1-برای اختراعات د اخلی که به تایید مرجع علمی ذی ربط رسید ه باشد ، معاد ل 15 تا 30 د رصد حد نصاب معاملات کوچک
4-2-2-برای اختراعات ثبت شد ه خارجی معاد ل 30 تا 70 د رصد حد نصاب معاملات کوچک
تبصره 3:انجام بند های فوق، منوط به تسلیم اقرارنامه توسط پد يد آورند ه/پد يد آورند گان، مبنی بر تعلق د اشتن کلیه حقوق ماد ی به شرکت متبوع است.
تبصره 4: د ر صورتی که تعد اد پد ید آورند گان حقیقی یک اختراع بیش از یک نفر باشد ، حق الزحمه فوق براساس قد رالسهم پد ید آورند گان د ر ایجاد اختراع بين آنان تقسيم خواهد شد .
تبصره 5: پرد اخت حق الزحمه براي هر اختراع ثبت شد ه د ر د اخل يا خارج از كشور صرفاً يكبار امكان پذير است.
تبصره 6: حق الزحمه اختراعات ثبت شد ه د ر خارج از ايران، تنها به کشورهايي تعلق مي گيرد که د اراي نظام ثبت اختراعات همراه با مميزي باشند .
تبصره 7: د ر صورتی که د ارايي هاي فكري د ر قالب اسرار تجاري يا توليد ات نرم افزاري (مورد تایید شورای عالی انفورماتیک) حمایت شوند ، حق الزحمه خلق اثر، معاد ل يك اختراع، د ر نظر گرفته خواهد شد .
تبصره 8: د ر صورتی که د ارايي هاي فكري د ر قالب مد ل های مصرفی، طرح های صنعتی و نقشه هاي مد ارهاي مجتمع حمایت شود ، معاد ل يك سوم یک اختراع، به پد يد آورند گان آن تعلق خواهد یافت.
ماد ه ۵ د ستورعمل حقوق مالکیت فکری صنعت نفت به موضوع مراجع تصمیمگیری پرد اخته است که بر مبنای آن، انتشار د ستاورد های پژوهشی د ر قالب تد وین و انتشار مقالات و نرمافزارهای چند رسانهای با مجوز مد یر پژوهش و فناوری شرکت اصلی یا رئیس پژوهش و فناوری شرکت فرعی خواهد بود و تصمیمگیری د رباره نحوه ثبت د ستاورد های پژوهشی د ر حیطه اختیارات مد یرعامل شرکت اصلی/فرعی قرار میگیرد . همچنین تصمیمگیری د رباره اعطای حقوق ماد ی ناشی از مالکیت فکری به پد ید آورند ه/پد ید آورند گان حقوقی بر اساس آورد ه آنان و نیز تجاریسازی د اراییهای فکری خلق یا کسب شد ه د ر حیطه اختیارات هیئت مد یره شرکت اصلی/فرعی قرار خواهد گرفت و مرجع تصمیمگیری د ر مورد د انشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه صنعت نفت، موسسه مطالعات بینالمللی انرژی و پژوهشکد ه ازد یاد برد اشت از مخازن نفت و گاز نیز د ر ماد ه ۵ مشخص شد ه است. محل تامین هزینهها، موضوع ماد ه ۶ این د ستورعمل است که بر اساس آن، هزینههای شناسایی، ثبت و مد یریت د اراییهای فکری، آموزش نیروی انسانی، رصد و تحلیل اطلاعات ثبت اختراع رقبای د اخلی و بینالمللی و تهیه گزارشهای فنی و مد یریتی، از محل اعتبارات پژوهشی شرکتهای اصلی/فرعی تامین خواهد شد . د ر بخشی از ماد ه ۷ د ستورعمل حقوق مالکیت فکری صنعت نفت نیز تصریح شد ه است که کلیه شرکتهای تابعه وزارت نفت، د انشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه صنعت نفت، موسسه مطالعات بینالمللی انرژی و پژوهشکد ه ازد یاد برد اشت از مخازن نفت و گاز موظفند به صورت سالانه، گزارشی از اقد ام های صورت گرفته د ر اجرای این د ستورعمل را به معاونت مهند سی، پژوهش و فناوری وزارت نفت ارائه کنند . د ر راستای نقشه جامع علمی کشور (راهبرد ملی شماره 4 با موضوع «ساماند هي نظام مالكيت فكري د ر حوزه هاي علم و فناوري» و اقد ام ملی شماره 9 با موضوع «تقويت و ساماند هي قوانين و مقررات مالكيت فكري د ر عرصه مقالات علمي، كتب علمي و پايان نامه ها، ثبت اختراعات و نرم افزارهاي فني و تخصصي» از راهبرد کلان یک) و بند 6 از جزء «ث» ماد ه 3 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت (تد وين نظام جامع پژوهشي و برنامه ريزي و حمايت از فناوري ها و فعاليت هاي د انش بنيان براي استفاد ه از فناوري هاي پيشرفته و انتقال د انش فني د ر صنعت نفت، گاز، پتروشيمي و پالايشي با همكاري ساير وزارتخانه ها و د ستگاه هاي ذي ربط)، اين د ستورعمل به منظور احصا و حفاظت از د ارايي هاي فکری حاصل از فعالیت های کارفرمایان، پیمانکاران، کارکنان صنعت نفت و تبيين، تنظيم و مد يريت روابط ذي نفعان از منظر حقوق مالکيت فکری، مد يريت نوآوري، ايجاد انگيزش براي توسعه پژوهش هاي كاربرد ي و گسترش ارتباط محققان د انشگاه با صنايع و د ستگاه هاي اجرايي ابلاغ می شود .