سقوط سرمایه گذاری ها و تقابل جدید عرضه نفت
سقوط شديد قيمت هاي جهاني نفت خام در پي کاهش تقاضا براي نفت و فراورده هاي نفتي، به دليل آثار منفي شيوع ويروس همه گير کرونا در سراسر جهان، سرنوشتي مبهم و آينده اي نامعلوم را پيش روي سرمايه گذاري در طرح هاي افزايش ظرفيت توليد نفت خام قرار داده است و اين نگراني ها آن قدر زياد است که گمان مي شود شرايط مانند گذشته نشود. به دنبال محدوديت هاي اعمال شده و قرنطينه ها براي مقابله با شيوع ويروس همه گير جهاني کوويد-19 (کرونا) در سراسر دنيا، طي آوريل سال 2020 ميلادي و سرعت گرفتن روند کاهش تقاضا براي نفت خام بيش از هر دوره اي ديگر در تاريخ، توليدکنندگان نفت در «ظهران» عربستان تا حوضه «دلور» (Delaware) در آمريکا، تنها با يک گزينه روبه رو شدند؛ آن هم کاهش توليد با سرعت هر چه تمام تر.
عرضه نفت خام توليدکنندگان آمريکايي در بازه زماني ماه هاي مارس تا مه 2020 ميلادي حدود دو ميليون بشکه کاهش يافت. در همين بين سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) و هم پيمانانش با هدف چاره انديشي براي سقوط شديد قيمت و عرضه نفت خام در بازارهاي جهاني توافق کردند در ماه هاي مه و و ژوئن در مجموع روزانه 9 ميليون و 700 هزار بشکه از توليد خود بکاهند، به طوري که اين اقدام 23 کشور عضو ائتلاف اوپک پلاس (متشکل از 13 کشور عضو اوپک و 10 کشور غيرعضو اوپک) سبب شد قيمت نفت خام شاخص برنت درياي شمال از رقم 17 دلار براي هر بشکه در اواسط آوريل به رقم 42 دلار براي هر بشکه در پنجم ژوئن 2020 (16 خردادماه 99) برسد.
در تاريخ ششم ژوئن (17 خردادماه) توليدکنندگان عضو ائتلاف اوپک پلاس در جريان برگزاري يازدهمين نشست مشترک کشورهاي عضو و غيرعضواوپک در حالي که هنوز تقاضا براي نفت خام در بازارهاي جهاني شرايط شکننده اي دارد، تصميم گرفتند توافق کاهش توليد خود را اين بار با رقم 9 ميليون و 600 هزار بشکه ( بدون مشارکت کاهش توليد 100 هزار بشکه اي مکزيک) براي يک ماه ديگر يعني ماه ژوئيه ادامه دهند.
نکته کليدي و مهم اين است که اگر بازارهاي جهاني نفت خام شاهد بحران باشند، با کاهش عرضه روبه رو مي شويم. پرسش جالب تر اين است، زماني که شرايط در بازار عادي شود، عرضه با چه سرعتي پيش خواهد رفت؟ البته با افزايش تقاضا براي سوخت جت، بنزين و گازوييل، روند افزايش تقاضا آغاز مي شود. حال چنانچه قيمت هاي جهاني نفت خام در سطوح بالاي 40 دلار براي هر بشکه باقي بماند، احتمال مي رود بعضي از شرکت هاي توليدکننده نفت شيل و ايالت هاي نفتي آمريکا در تابستان پيش رو توليد خود را افزايش دهند؛ اگرچه در بلندمدت، عرضه با موانع و محدوديت هاي ديگري روبه رو خواهد بود. حجم سرمايه گذاري هاي جهاني در زمينه ايجاد ظرفيت هاي جديد توليد نفت خام براي عرضه در آينده، با کاهش همراه شده است.
ثبت پايين ترين سطح از سرمايه گذاري
آژانس بين المللي انرژي (IEA) برآورد مي کند که سرمايه گذاري در بخش هاي بالادست صنعت نفت در سال جاري ميلادي به پايين ترين سطح خود از سال 2005 ميلادي مي رسد. بانک آمريکايي گلدمن ساکس پيش بيني مي کند، توليد نفت کشورهاي غيرعضو اوپک در سال 2025 ميلادي راکد خواهد بود و دليل آن هم مباحث زمين شناسي نفت يا حتي تقاضا نيست؛ بلکه اين اتفاق در پي نبود سرمايه گذاري در طرح هاي ايجاد ظرفيت هاي جديد توليد نفت خام رخ مي دهد. موسسه تحقيقاتي برن اشتاين بر اين باور است که عرضه نفت خام کشورهاي غيرعضو اوپک که هم اکنون 60 درصد مجموع عرضه نفت جهان را شامل مي شود، ممکن است در سال 2025 ميلادي به اوج خود برسد و سپس تنها در سطوح سال گذشته ميلاد باقي بماند. اين وضع يک چرخش خيره کننده است؛ زيرا ذخاير نفتي مدام در حال کاهش بوده و توليدکنندگان نفت به طور معمول، بايد به فکر توسعه و حفاري هاي جديد باشند، در غير اين صورت از دور خارج مي شوند. در دوره اي يک تحليلگر بازار نفت از لي ريموند، مديرعامل پيشين شرکت آمريکايي اکسون موبيل پرسيد که چه چيزي شما را سر پا نگه داشته است و وي پاسخ داد، که کشف ذخاير جديد و توسعه آنها. جاي تعجب ندارد که توجه هميشگي به کشف ذخاير جديد و توسعه آنها به افزايش عرضه کمک مي کند. در اواسط دهه 2000 ميلادي که برخي درباره پايان ذخاير نفتي جهان اظهار نگراني مي کردند، شرکت هاي خصوصي و دولتي به فکر اجراي پروژه هاي جديد افتادند.
در يک دهه گذشته، انقلاب شيل و افزايش برداشت نفت از ذخاير شيل با استفاده از فناوري شکست هيدروليک در سراسر ايالات متحده آمريکا، اين کشور را به بزرگ ترين توليدکننده نفت جهان تبدل کرد.
با اجراي پروژه هاي بزرگ در نروژ و فلات قاره و برزيل، جايي که نفت خام در زير لايه اي ضخيم از نمک در کف دريا جاي گرفته است، عرضه نفت افزايش يافت و روند کاهش سرمايه گذاري ها در بخش بالادستي صنعت نفت، حتي پيش از همه گيري ويروس کرونا، آغاز شد و افت قيمت هاي جهاني نفت خام در بازه زماني سال هاي 2014 تا 2016 ميلادي، تمايل براي سرمايه گذاري در طرح هاي بزرگ و با ريسک بالا را کاهش داد.
حتي با وجود افزايش قيمت هاي جهاني نفت خام در سال 2017 ميلادي، بازده اندک و حجم پايين بازگشت سرمايه سبب شد سرمايه گذاران به جاي توجه به توسعه ذخاير، به فکر نقدينگي بيشتر باشند. شرکت ها به سوي يافتن راه هايي براي توليد بيشتر نفت از ميدان ها و ذخاير موجود گام برداشتند؛ همانند شرکت هاي بزرگي از قبيل آمريکايي اکسون موبيل و شورون که به سرمايه گذاري در صنعت شيل، جايي که افزايش و کاهش توليد تا حدودي آسان تر بود، روي آوردند.
توليدکنندگان نفت اکنون با اطمينان مي توانند بگويند قادر به دريافت ارزش بيشتري از بودجه هاي سرمايه اي خود هستند. با اين حال، کاهش سرمايه گذاري ها هنوز به اندازه اي شديد نبوده که بحث درباره آينده شرايط عرضه را پيش بکشد.
کاهش 43 درصدي هزينه هاي سرمايه اي
برآوردهاي آژانس بين المللي انرژي نشان مي دهد، هزينه هاي سرمايه اي در سال گذشته ميلادي نسبت به سال 2014 ميلادي 43 درصد کاهش يافت. موسسه برن اشتاين با بررسي 50 شرکت بزرگ انرژي ثبت شده در کشورهاي غيرعضو اوپک و کشورهاي تازه استقلال يافته از اتحاد جماهير شوروي سابق، به اين نتيجه رسيد که در سال 2019 ميلادي به طور ميانگين 64 درصد از گردش پول نقد عملياتي خود را دوباره سرمايه گذاري کرده اند و ميانگين بلندمدت 87 درصد بوده است. ويروس همه گير کرونا اين شرايط را تشديد کرده، به طوري که توليدکنندگان، برداشت نفت از چاه هاي توليدي خود را متوقف ساخته ، اجراي پروژه ها را به تاخير انداخته و سرمايه گذاري هاي بيشتر را کاهش داده اند. موسسه ريستاد انرژي پيش بيني کرده ماه گذشته ميلادي روزانه سه ميليون بشکه نفت خام متوقف شده که عمده آنها در آمريکا و کانادا بوده است. با اين توضيح که 10 درصد از اين مقدار هم ديگر هيچ گاه به چرخه توليد باز نمي گردد.
تاثير سرمايه گذاري هابر عرضه نفت
آژانس بين المللي انرژي برآورد مي کند، امسال عرضه نفت نسبت به سال 2019 ميلادي 33 درصد و نسبت به اوج توليد سال 2014 ميلادي 62 درصد کاهش يابد؛ اين موسسه معتقد است عرضه نسبت به پنج سال گذشته جاي کمتري براي اصلاح دارد، به اين معنا که کاهش سرمايه گذاري ها ممکن است تاثير بيشتري بر شرايط عرضه بگذارد.
بعضي شرکت ها از قبيل اکسون موبيل تمرکز خود را روي رشد حفظ کرده اند، اما مشخص نيست چه زماني افزايش گسترده اي در هزينه هاي سرمايه اي رخ خواهد داد. نيل بيوردج، تحليلگر موسسه برن اشتاين بر اين باور است که بازده براي بسياري از شرکت ها به زير هزينه سرمايه رسيده است. بعيد است سرمايه گذاران بسرعت نظاره گر بازگشت سريع سرمايه باشند، عملکرد بخش هاي انرژي ضعيف بوده، روي شرايط احياي تقاضا، ترديد وجود دارد و در عين حال قوانين سختگيرانه زيست محيطي نيز اين اوضاع را تشديد مي کند.
«جي پي مورگان چيز» (JPMorgan)، بزرگ ترين بانک آمريکايي ريموند را از مديريت مستقل هيأت مديره اين بانک به دليل فشار فعالان زيست محيطي عزل کرد. مايکل دلا ويگانا از کارشناسان گلدمن ساکس اعتقاد دارند، دوران قيمت هاي بالاي نفت خام، سرمايه گذاري ها و عرضه عمده به سر مي آيد.تحليلگران با بررسي شمار دکل هاي فعال حفاري نفت، آمارهاي مربوط به خطوط لوله انتقال و توقف هاي توليد، از وجود نشانه هايي در باره تب و تاب توليد نفت شيل آمريکا مي گويند.شين کيم از موسسه اس اند پي گلوبال پلاتس انتظار دارد در تابستان پيش رو با افزايش اندک عرضه شيل به دليل بهبود قيمت هاي جهاني نفت خام روبه رو باشيم. اما اين اجماع نظر وجود دارد که در سال جاري ميلادي روند رشد نسبت به دوره انقلاب شيل بشدت کند شود.رقم توليد نفت شيل هم اکنون بزرگ و در عين حال افت توليد چاه هاي توليد شديد است. روند بهينه سازي توليد و سرعت پيشرفت ها در زمينه بهره وري توليد کند شده و سرمايه گذاران مي توانند منابع جايگزين ديگري براي بازده بهتر پيدا کنند.اين اوضاع براي اوپک و همپيمانانش که در يک دهه گذشته با کاهش سهم بازار روبه رو بوده اند، مطلوب است. در بازه زماني سال هاي 2014 تا 2016 ميلادي آنها براي متوقف کردن روند توسعه نفت شيل جنگ قيمتي ناموفقي را انجام دادند. از آن پس اوپک و همراهانش که روسيه آن را رهبري مي کند، قيمت نفت را به اندازه کافي براي پايدار نگهداشتن توليد نفت شيل بالا نگه داشتند؛ اما اين رقم براي به تعادل رساندن بودجه بسياري از اعضاي ائتلاف اوپک پلاس کفايت نمي کرد.عربستان در ماه مارس سال 2020 ميلادي طي نشست وزارتي اعضاي ائتلاف اوپک پلاس در وين از روسيه خواست توليد خود را کاهش دهد؛ اما مسکو نپذيرفت و اين اقدام شرايط را براي بهره جويي آمريکايي ها از قيمت هاي مورد حمايت اوپکي ها مهيا کرد. از اين رو جنگ قيمتي بي موقعي بين رياض و مسکو رخ داد؛ زيرا اين شرايط با بزرگترين کاهش تقاضاي جهاني براي نفت خام همزمان شده بود.گرچه آرزوها براي از دور خارج کردن شيل آمريکا همچنان ادامه دارد. مارتجين رتس از بانک مورگان استنلي مي گويد: اوپک حدود 70 درصد ذخاير نفت جهان را در دست دارد، در حالي که 40 درصد عرضه در بازار را هدايت مي کند. چنانچه به دليل تغيير عادت ها، فناوري هاي دوستدار محيط زيست و قوانين سختگيرانه زيست محيطي، تقاضا براي نفت خام کاهش يابد، کشورهاي دارنده ذخاير بزرگ نفت؛ بايد براي هميشه نفت خام خود را در زير زمين به حال خود رها کنند که اين خطري بزرگ براي آنها خواهد بود.رتس پيش بيني مي کند، اوپک در آينده استوارتر از گذشته از سهم بازار خود دفاع خواهد کرد و اگر شرکت هاي دولتي بتوانند روي سرمايه گذاري هاي رقباي خود براي محدود کردن عرضه حساب کنند، شرايط براي آنها، حتي بهتر هم خواهد شد.
منبع: نشريه اکونست
مترجم: امير دشتي