بررسي اشتغال زايي پتروشيمي ها در دوران تحريم و کرونا
پیشروی در شرایط شکننده
مشعل صنعت پتروشيمي به عنوان يکي از زيرمجموعه هاي فعال و توسعه اي صنعت نفت در چند دهه گذشته ضمن گسترش همه جانبه در عرصه هاي مختلف، تنوع محصولات و ارائه خدمات در جاي جاي کشور و صادرات محصولات توليدي، نقشي بي بديل در اقتصاد کشور و کمک به تحولات اقتصادي و به خصوص توسعه اشتغال کشور داشته است. صنعت پتروشيمي تأمين کننده 11 صنعت پايين دستي مختلف بوده و ضريب اشتغال در اين صنايع با هم بسيار متفاوت است. صنايعي مثل صنايع تزريقي پلاستيک که گفته مي شود به ازاي هر يک ميليون تن در اين صنعت بايد يک
ميليون نفر-شغل ايجاد شود. اما اينها مربوط به اشتغال پايدار و بلند مدت در واحدهاي توليدي است و بايد حساب آنها را جداي از پروژه هاي در حال ساخت در نظر گرفت. اگرچه بخشي از محصولات پتروشيمي مانند سوخت يعني گازمايع و آروماتيک سنگين، کود، مواد شيميايي وارد صنعت نمي شوند و در نتيجه اشتغالزايي چنداني به همراه ندارند اما از آنجا که پتروشيمي هنوز در جهش دوم توسعه خود قرار دارد، جريان توسعه و ايجاد واحدهاي جديد برقرار است همين روند مي تواند جبران خوب براي توسعه و پراکندگي اشتغال به خصوص در شهرهاي دور از مرکز باشد.
ظرفيت هاي توليدي بالقوه درصنايع پايين دستي
موضوع مهم در مورد صنعت پتروشيمي اين است که صنايع پايين دستي و چرخه هاي بعدي محصولات پليمري بتوانند ظرفيت هاي توليدي و اشتغالزايي را به حرکت در بياورند و اين همان هدفي است که در سال هاي گذشته صنعت پتروشيمي زير نظر دارد و دنبال مي کند و فاز دوم منطقه ويژه اقتصادي ماهشهر يا منطقه ويژه اقتصادي پارسيان دو منطقه اي هستند که براي صنايع پايين دستي و تکميلي پيش بيني شده اند و مي توانند با نزديکي به مراکز توليد و بسياري از مولفه هاي زيرساختي زمينه توليد و اشتغال همزمان را داشته باشند.
بنا بر آنچه وزير نفت در آخرين اظهارات خود اعلام کرده است تا 5 سال آينده براي اجراي طرح هاي نيمه تمام پتروشيمي بايد حدود 30 ميليارد دلار سرمايه گذاري در صنعت پتروشيمي انجام شود و در مجموع فرصت 40 ميليارد دلاري سرمايه گذاري در اين صنعت وجود دارد.
موج فرصت هاي جديد شغلي
زنگنه گفته است که حدود 10 تا 12 ميليارد دلار طرح در پتروشيمي نهايي شده است که هنوز شروع نشده اند و همه آنها طرح هاي مياني و پايين دستي پتروشيمي و يا طرح هايي در زنجيره الفين هستند و در صورت فعال شدن پروژه هاي نفت و پتروشيمي اشتغالزايي و درآمدزايي و سود خوبي حاصل مي شود. در واقع همه آنچه در اين چند دهه در صنعت نفت و به خصوص صنعت پتروشيمي براي ايجاد اشتغال رخ داده و اجرايي شده اقداماتي در مسير اجرايي شدن پروژه ها و موارد الزام آور نبوده اند بلکه بسياري از اين اقدامات در جهت ايجاد اشتغال در مجموعه مسؤوليت هاي اجتماعي وزارت نفت و صنعت پتروشيمي مي گنجد. اگرچه مسؤوليت اجتماعي در ابعاد مختلف آن، يکي از وظايف شرکت هاي بزرگ است که در دستور کار دارند و حتي الزامي است، اما بسياري از شرکت هاي بزرگ در کشورهاي مختلف از اين مسؤوليت شانه خالي مي کنند و حالا وزارت نفت و زيرمجموعه هايش در يکي از اصلي ترين موضوعات مسؤوليت اجتماعي يعني اشتغال زايي در مناطق محروم و بومي اقداماتي چشمگير داشته اند. اين اقدامات به ويژه در حوزه پتروشيمي آنگونه بوده است که مسؤولان استاني بارها به آنها اشاره داشته اند. به عنوان نمونه استاندار خوزستان چندي قبل از نقش پتروشيمي ها در ايفاي مسؤوليت هاي اجتماعي تقدير کرد و گفت: خدمات ارزشمند شرکت هاي پتروشيمي مستقر در منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي، اقداماتي بي بديل است.
با توجه به برنامه و اهدافي که از سوي مسؤولان بالاسري در صنعت پتروشيمي طراحي شده است و با توجه به زمان بندي که به عنوان جهش دوم در آن قرار داريم، بسياري از طرح ها و برنامه ريزي ها در دستور کار قرار دارند و در اين روند آنچه به شکلي پلکاني افزايش مي يابد، آمار اشتغال است. بهزاد محمدي در نمايشگاه ايران پلاست سال 98 گفت که 850 هزار نفر اشتغال در 15 هزار بنگاه فعال در صنايع پايين دست پتروشيمي وجود دارد. او همچنين اعلام کرد که 108 هزار نفر به طور مستقيم در مجموع طرح ها و مجتمع هاي توليدي پتروشيمي اشتغال دارند و قرار است اين رقم در سال 1400 به 123 هزار نفر برسد و بايد توجه داشت که عدد اشتغال غيرمستقيم عددي بيش از اين رقم است. معاون وزير نفت با بيان اينکه اشتغال زايي دغدغه دولت است، تصريح کرد: شرکت ملي صنايع پتروشيمي به دنبال اين است که سبد اشتغال را متنوع کند و از نيروهاي جوان و کارآمد در کنار افراد مجرب استفاده شود.
روند درست اشتغال نشانه روند درست توليد
اين عملکرد در حوزه توليد و اشتغالزايي موضوعي بود که نهم دي ماه و در روز گراميداشت صنعت پتروشيمي بيژن زنگنه، وزير نفت در ديدار حسن روحاني، رئيس جمهور با فعالان صنعت پتروشيمي در کنار گزارش مفصلي که ارائه شد، درباره آن صحبت کرد. وزير نفت با اشاره به برخي سياست هاي مورد تاکيد نظام مانند جلوگيري از خام فروشي، توسعه و اشتغال زايي گفت: عملکرد صنعت پتروشيمي کاملا در مسير تحقق اين سياست ها بوده است و راه اندازي هر واحد پتروشيمي نيز به توسعه بيشتر صنايع پايين دستي، ايجاد هزاران واحد فرعي و اشتغال زايي قابل توجه مي انجامد. حسن روحاني، رئيس جمهور هم با بيان اينکه براساس آمار ارائه شده در بهار و تابستان، روند اشتغال با وجود فشارها و تحريم ها در مسيري درست قرار داشته و وقتي اشتغال روند خود را به درستي طي کند، به معناي اين است که توليد در مسير درستي قرار گرفته است.
هفده طرح و اشتغال جديد
به هر روي با توجه به آخرين اظهارات بهزاد محمدي در مورد پروژه هاي در حال اجرا و پروژه هاي تکميل و آماده بهره برداري، قرار است طرح هاي متانول کاوه، بوشهر، الفين ايلام، پالايش گاز بيدبلند خليج فارس، کيميا پارس خاورميانه، اوره و آمونياک لردگان، اوره و آمونياک مسجدسليمان، هگمتانه، پتروکيمياي ابن سينا، اکسير حلال عسلويه، مياندوآب، دي آريا پليمر، پالايش پارسيان سپهر، آرتا انرژي، پتروپالايش کنگان و سبلان در سال 99 به بهره برداري برسند و با افتتاح اين مجموعه ها گردشي از جريان اشتغال در پتروشيمي ها ادامه دارد و تعداد قابل توجهي از نيروهاي بومي و در عين حال تعداد زيادي از نيروهاي نخبه براي بخش هاي مختلف اين واحدهاي پتروشيمي پيش بيني مي شوند. وزير نفت و مديرعامل شرکت ملي صنايع پتروشيمي در اين روزهاي کرونايي هم بر ادامه فعاليت واحدهاي توليدي و پروژه هاي اجرايي پتروشيمي تاکيد داشتند تا هيچکدام از اين پروژه ها متوقف و نيرويي از نيروهاي اين مجموعه ها تعديل و حذف نشوند و به عبارتي در شرايطي که بسياري از اقتصادهاي دنيا با خطر ورشکستگي رو به رو است، صنعت پتروشيمي توانسته است با فراز و نشيني سخت همه دارايي هاي مادي و معنوي خود از جمله نيروي انساني خود را حفظ کند. اما موضوع مهم در اين ميان آن است که هدف مهم توسعه بخش پايين دستي پتروشيمي را فراموش نکنيم چرا که ارزش افزوده در بخش هاي مختلف همان تکميل زنجيره ارزش و سرمايه گذاري بيشتر در اين مسير است که علاوه بر سود و توليد بيشتر مي تواند اشتغال بسيار بالايي را ايجاد کند. درعين حال در شرايطي که صنعت پتروشيمي در دوران سخت تحريم مستقيم و چند جانبه در خط مقدم مبارزه اقتصادي است و همزمان به کمک دولت آمده و ارزآوري قابل توجهي دارد توانسته است بخش قابل توجهي از دارايي هاي داخلي را از طريق نقش آفريني بورسي به سمت خود جذب کند. اين جذابيت پتروشيمي ها حاصل تلاشي چنده دهه اي است که در آن امنيت، آسوده خاطر بودن و بازگشت سرمايه قابل توجه را همزمان دارد و به همين دليل نه تنها جذابيت هاي صنعت پتروشيمي در حوزه هاي زيرساختي و اشتغال زايي اهميت دارد، در حوزه هاي مالي نيز مفيد است و مي توان گفت اين دو محور به شکلي نزديک در ارتباط با يکديگر و تکميل کننده هستند.