گشتی د ر د نیای شعر و اد بیات (بخش د وم)
گوش سپرد ن به صد ای تاریخ و نوای شعر
علي بهرامي- جهان امروز ما د رگير ويروسي است که همه چيز و همه کس را مشغول خود کرد ه است. هر جا را که مي ببيني صحبت از کروناست، مهمان ناخواند ه جهان. د ر ميان اين همه خبر و حرف و سخني که د رباره اين ويروس مي زنند ، بد نيست کمي هم خود مان را از فضاي پرتنش و پراضطراب آن د ور کنيم و کمي هم د ل به د رياي کلمات و واژه ها بسپاريم. ما د ر «مشعل» فکر مي کنيم که با ورود به د نياي شعر و کتاب، مي توان حتي به اند ازه اند کي هم که شد ه، با رعايت همه نکات بهد اشتي، به کرونا فکر نکرد . ذهن را آرام کرد و د ر واژه ها غرق شد . پس اين بار و د ر د ومين مطلب از سلسله مطالب «گشتي د ر د نياي کتاب و اد بيات» با ما همراه شويد .
خيلي وقت ها پيش آمد ه که همت مان را بلند و عزم مان را هم جزم کرد ه ايم تا بالاخره مطالعه را شروع کنيم، اما از شانس بد ، به پست يک کتاب ضعيف خورد ه ايم و همان هم باعث شد ه از مطالعه د ست بکشيم و د لسرد شويم. اگر کتاب هايي را که ما به شما معرفي مي کنيم، د ست بگيريد و خواند ن را شروع کنيد ، مطمئن باشيد که از مطالعه آن لذت وافري خواهيد برد ؛ پس امتحان کنيد . اين بار سراغ کتاب هاي تاريخي رفته ايم. کتاب هاي بسيار جذاب که با اسلوب علمي و اطلاعات د قيق نوشته شد ه اند و د ر سطح بين المللي و د انشگاهي بسيار معتبر هستند .
تاریخ هنر
خیلی وقت ها شد ه که یک نقاشی یا یک مجسمه را د ید ه ایم و از د ید ن آن لذت برد ه ایم، اما هیچ گاه متوجه نشد ه ایم که این اثر هنری د ر چه سبکی ساخته شد ه و مربوط به چه د وره ای از تاریخ هنر است. جزء هنر مد رن محسوب می شود یا خصلتی کلاسیک د ارد . حالا با خواند ن کتاب «تاریخ هنر» نوشته د ینا آرنولد که توسط رحیم قاسمیان ترجمه شد ه است، به خیلی از پاسخ هایمان می رسیم. البته باید بد انید که این کتاب همه هنرها به جز موسیقی و سینما را شامل می شود . البته باید به این نکته توجه کنیم که کتاب «تاریخ هنر» تاریخ به معنای مرسوم و عمومی اش نیست، بلکه تلاشی برای رفتن به عمق د ید گاه های هنری. شاید بد نباشد با هم نگاهی به فصول این کتاب بیند ازیم: «فصل اول، تاریخ هنر چیست: بررسی تمایز میان تاریخ هنر و د رک و نقد هنر. فصل د وم، نگارش تاریخ هنر: بررسی تاثیر متقابل زبان و تصویر و چگونگی نگارش کتاب های تاریخ هنر و تاثیر آن ها بر هنر و تاریخ آن. فصل سوم، ارائه تاریخ هنر: اهمیت گالری ها و موزه ها یا به طور کلی شیوه های عرضه تاریخ هنر. فصل چهارم، تفکر د ر مورد تاریخ هنر: بررسی رابطه پیچید ه هنر و تفکر و تاثیر مکاتب مختلف فلسفی و نظریات روان کاوی بر شیوه های تفکر ما د رباره تاریخ هنر. فصل پنجم، خوانش هنر: بررسی معنا د ر هنر به ویژه به کیفیت و انواع بازنمایی و کاربرد شمایل انگاری یا نماد گرایی د ر آثار هنری د ر طول تاریخ. فصل ششم، نگریستن به آثار هنری: نقش رسانه ها و تکنیک های مختلف د ر آفرینش آثار هنری.
تاريخ پزشکي
اين روزها که بحث سلامت، نقل هر محفل و مجمعي هست، بد نيست نگاهي بيند ازيم به تاريخ پزشکي د ر جهان و از د ريچه اين تاريخ با رويد اد ها و اتفاقات و تحولات اين علم آشنا شويم. د ر اين زمينه يکي از معتبرترين کتاب ها «تاريخ پزشکي» نام د ارد که توسط ليزا يونت نوشته شد ه و رضا ياسائي نيز آن را ترجمه کرد ه است. اين کتاب به گونه اي نوشته شد ه که عموم علاقه مند ان به حوزه تاريخ علم و پزشکي را راضي نگه مي د ارد و به هيچ وجه حاوي مباحث خشک و تخصصي نيست، بلکه از د ريچه روايت هاي تاريخي مخاطب خود را با د نياي پيچيد ه و جذاب پزشکي آشنا مي سازد . شايد بد نيست خانواد ه هايي که د نبال د کتر شد ن بچه هايشان هستند ، اين کتاب را براي فرزند انشان تهيه کنند . د ر بخشي از پشت جلد اين کتاب آمد ه است: «به راستي اولين د رمان گران چه کساني بود ند و چه مي کرد ند ؟ باستان شناسان احتمال مي د هند که آنان د رمان جسمي را با اعتقاد ات خاصي مي آميختند . بيماري و جراحت اغلب غيرمترقبه اند . به همين د ليل، انسان هاي نخستين، همانند مرد م بسياري از تمد ن هاي بعد ي بر اين عقيد ه بود ند که عامل اين بيماري ها ارواح شيطاني يا خشم خد ايان است. نخستين اطلاعاتي که د ربارة پزشکي ثبت شد ه از ناحيه اي د ر عراق امروزي بين رود هاي د جله و فرات به د ست آمد ه است. کتاب «تاريخ پزشکي» از تاريخچه ظهور پزشکي، تبد يل شد ن اين حرفه به علم و موانعي که بر سر راه اين حرفه وجود د اشته است، براي خوانند گان مي گويد .»
تاریخ جهان
شاید اغلب ما سوال های بسیار زیاد ی د رباره قاره آسیا و سایر قاره های جهان، اتفاقات کشورها، تاریخ اتحاد ها و جنگ ها، آمد ن و رفتن سلسله ها و حکومت ها د ر نقاط مختلف جهان، د اشته باشیم. خیلی از این پرسش ها و انبوهی از معلومات و اطلاعات ناب و د قیق و علمی د یگر را می توان د ر کتاب معتبر «تاریخ جهان» نوشته نویسند ه شهیر، ارنست گمبریج، پید ا کرد . این کتاب با اسلوب صحیح و نظم خاصی، به اکثر زبان های زند ه د نیا ترجمه شد ه است و د ر ایران نیز توسط علی رامین به فارسی برگرد اند ه شد ه است. د ر مقد مه این کتاب د رباره ارنست گامبریج آمد ه است: «ارنست گامبریچ نویسند ه و تاریخ د ان متولد 1909 د ر اتریش است. او د ر سال 1936 به انگلستان مهاجرت کرد و عمرش را تا مرگ د ر آنجا سپری کرد . ارنست گامبریچ یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین تاریخ د انان حوزه فرهنگ و هنر است». د ر بخشی از این کتاب می خوانیم: «رخد اد ی بس شگفت انگیز بین سال های ۵۵۰ و ۵۰۰ قبل از میلاد به وقوع پیوسته است. د ر سلسله جبال مرتفعی که از شمال بین النهرین می گذرد ، یک قوم کوه نشین وحشی برای زمانی طولانی می زیستند . آنها نور و خورشید را می پرستید ند و بر این باور بود ند که د ر جنگی بلاانقطاع با تاریکی به سر می برند ؛ یعنی با قد رت های تاریک و سیاه شیطان. این جماعت کوه نشین، پارس ها بود ند . آنها صد ها سال، نخست زیر سیطره آشوری ها و سپس بابلی ها به سر برد ه بود ند . روزی صبرشان به پایان رسید . فرمانروای آنها مرد ی بود با د لاوری و هوشمند ی فوق العاد ه که کوروش نام د اشت. انسانی که د یگر حاضر نبود انقیاد مرد م خویش را تحمل کند .»
تاریخ ایران
شاید هیچ چیز به اند ازه مطالعه تاریخ ایران برای اهل کتاب و کتاب بازهای ایرانی جالب توجه و جذاب نبود ه باشد . کتاب هایی که د رباره تاریخ ایران هستند ، همیشه بیشترین فروش ها و بیشترین خوانند گان را د اشته اند . کافی است سری به اطلاعات خانه کتاب ایران بیند ازید تا حرف ما را خیلی سریع تایید کنید ، اما د ر میان کتاب هایی که د رباره تاریخ ایران نوشته شد ه اند ، موارد زیاد ی وجود د ارد که متن آنها بر پایه ذوق و سلیقه نویسند ه، بالا و پایین شد ه است. ما می خواهیم که کتابی د رباره تاریخ ایران به شما معرفی کنیم که آن را چند تن از بهترین تاریخ د انان ایران و جهان و متخصصین د انشگاهی نوشته اند و همین اواخر نیز به چاپ رسید ه است. کتاب «تاریخ ایران» ویراسته و نوشته تورج د ریایی، یکی از اساتید به نام تاریخ ایران است. البته د ر این کتاب مجموعه ای از متخصصان د وره های مختلف تاریخ ایران مطلب نوشته اند و همین مساله ارزش کتاب را از نظر علمی و سند یت چند ین برابر می کند . د ر بخشی از معرفی این کتاب آمد ه است: «مولفان این کتاب تلاش می کنند نه فقط تاریخ ایران عصر جد ید ، بلکه تا حد امکان کل تاریخ ایران را بازگو کنند . این اولین و شاخص ترین تفاوت این کتاب با کتاب های د یگری است که د ربارۀ تاریخ ایران نگاشته شد ه است. د وم آن که متخصصان هر د وره با مقالات تخصصی د ر حوزه مطالعاتشان اطلاعاتی قابل فهم د ر اختیار د انشجویان و علاقه مند ان قرار می د هند . مولفان این کتاب مورخ، زبان شناس و متخصص د ر زمینه مطالعات ایرانی هستند . آنها کوشید ه اند چکید ه ای از تاریخ و فرهنگ ایران را به شیوه ای روشن و قابل فهم د ر اختیار مخاطبان قرار د هند .»
ايرانيان با شعر و شاعري عجين هستند و هيچ چيز زيباتر از شعر نزد آنها نيست. اين روزها بد نيست سري به د يوان هاي شعر و اشعار شاعران معاصرمان بزنيم. د ر اين وضعيت که شايد برخي ها د چار خستگي روحي شد ه اند ، اشعار بتواند آنها را حسابي متحول کند . د ر اد امه نگاهي د اريم به چند شاعر و برخي آثارشان و سعي مي کنيم خيلي سريع، نمايي کلي از شعر آنها به شما بد هيم. شاعراني که معجزه کلماتشان، جهاني از معنا را خلق کرد ه است.
بیژن ترقی
شاید نام هیچ شاعری به اند ازه بیژن ترقی با موسیقی و ترانه های د هه های 30 و 40 خورشید ی گره و پیوند نخورد ه باشد . او د ر سال 1308 خورشید ی د ر تهران به د نیا آمد و سال 1388 د ر همین شهر از د نیا رفت. بیژن ترقی از آن د ست شاعران معاصری است که اشعارش عموما عاشقانه هستند . محال است اند کی اهل موسیقی ایرانی باشید و شعرهای این شاعر معاصر را زمزمه نکرد ه باشید . به رهی د ید م برگ خزان، آتشی ز کاروان به جا ماند ه ، تا بهار د لنشین آمد ه سوی چمن، جام مد هوشی و ... این لیست بی نهایت است. خود تان د نبال کنید و به اشعار این شاعر خوشگوی ایرانی برسید . مجموعه اشعار او به نام «آتش کاروان» خواند نی است و همچنین مجموعه خاطرات او د رباره شعر و موسیقی با نام «از پشت د یوارهای خاطره» بسیار د لچسب است.
گل من چند ین منشین غمگین شام محنت بسر آمد
سر و د ست افشان غم د ل بنشان غمخوارت از سفر آمد
افشین ید الهی
اگر حتی یکی د و تا از سریال های خوب تلویزیونی را د ید ه باشید ، تقریبا می توانیم بگوییم که محال است اشعار مرحوم افشین ید الهی به گوشتان نخورد ه باشد . البته ما فکر می کنیم که حتما اشعار او را زمزمه هم کرد ه اید . ید اللهی د کتر روانپزشک بود و البته ید بسیار بسیار طولایی هم د ر شعر و ترانه سرایی د اشت. او سال 1347 د ر اصفهان متولد شد ه بود و د ر سانحه ای د لخراش د ر سال 1396 د رگذشت. اشعار او عمیقا عاشقانه بود ند و د ر میان این اشعار عاشقانه، ترانه هایی نیز برای میهن و وطن خویش سرود . از مهمترین د فاتر شعر او می توان به «روزشمار یک عشق»، «امشب کنار غزل های من بخواب»، «جنون منطقی» و ... اشاره کرد . شاید بد نباشد اشاره نیز به بخشی کوتاه از لیست بلند بالای نام سریال هایی اشاره کنیم که ید اللهی ترانه های تیتراژ آغازین و پاینی آنها را سرود ه است: شب آفتابی، قصه های مزرعه کوچک، مسافری از هند ، خوش رکاب، فقط به خاطر تو، کمکم کن، غریبانه، شب د هم، خط شکن، میوه ممنوعه، مد ار صفر د رجه، تبریز د ر مه ، معمای شاه و ...
لذت ببر از این که گرفتار تو هستم
از این که زمین خورد ه ی آزار تو هستم
ویرانی من فرصت آباد شد ن بود
مد یون همین عشق ستمکار تو هستم
هوشنگ ابتهاج
ه. الف . سایه یا همان هوشنگ ابتهاج را که قطعا می شناسید . کافی است تصنیف «ایران سرای امید » با صد ای استاد شجریان و آهنگسازی محمد رضا لطفی را شنید ه باشید . شعر این تصنیف را هوشنگ ابتهاج سرود ه است. او سالهاست د ر اد بیات و شعر معاصر ایران د رخشید ه و اشعار بسیار زیبایی د ر قالب های مختلف از او منتشر شد ه است. ابتهاج، سال 1306 خورشید ی د ر رشت به د نیا آمد . او از سال 1350 تا 1356 خورشید ی سرپرست برنامه گلهای راد یو بود و توانست با همکاری بسیاری از هنرمند ان شعر و موسیقی، آثار بسیار ماند گاری را د ر هنر کشورمان به یاد گار بگذارد . هوشنگ ابتهاج د فترهای شعر بسیار زیاد ی د ارد اما د و د فتر شعر او شامل«سیاه مشق» و «تاسیان» عموم اشعار او را د ر بر گرفته اند . استاد غلامحسین یوسفی از کارشناسان مشهور اد بی د رباره ویژگی های شعر هوشنگ ابتهاج می نویسد :« د ر غزل فارسی معاصر، شعرهای سایه د ر شمار آثار خوب و خواند نی است. مضامین گیرا و د لکش، تشبیهات و استعارات و صور خیال بد یع، زبان روان و موزون و خوش ترکیب و هماهنگ با غزل، از ویژگی های شعر اوست و نیز رنگ اجتماعی ظریف آن یاد آور شیوه د لپذیر حافظ است. از جمله غزل های برجسته اوست: د وزخ روح، شبیخون، خون بها، گریه لیلی، چشمی کنار پنجر انتظار و نقش د یگر.»
چشم گریان تو نازم ، حال د یگرگون ببین
گریه ی لیلی کنار بستر مجنون ببین
بر نتابد این د ل نازک غم هجران د وست
یارب این صبر کم و آن محنت افزون ببین