ظرفیت های سبک زندگی ایرانی   اسلامی برای پیشگیری
و مقابله با کرونا

(بخش چهارم)

حميد فلاحتي - در سه شماره گذشته به ظرفيت هاي سبک زندگي براي مقابله با کرونا اشاره و مواردي چون بهداشت و سلامت، همياري و خدمت رساني، تغيير بينش، تغذيه و... را بررسي کرديم. اکنون و در شماره چهارم  از اين سلسله مطالب، به موارد ديگري درباره تغذيه مي پردازيم؛ مواردي که مي تواند ظرفيت هاي سبک زندگي ايراني -  اسلامي را براي پيشگيري و مقابله با بيماري کرونا به نمايش بگذارد.

 

***

اثر مستقيم تغذيه بر تندرستي انسان از ديرباز شناخته شده است. انسان از سده هاي پيشين با تجربه و آزمايش به روش صحيح تغذيه پي برده و در طول هزاران سال، افراد انساني، تغذيه و رشد کرده و در اثر همان تجارب و با تغذيه صحيح از زندگي سالم تر و طولاني تر برخودار بوده اند، بنابراين اگرچه تغذيه امري کاملا طبيعي است، اما اگر تنوع و تعادل در آن رعايت نشود، اختلال هاي تغذيه اي بروز خواهد کرد و عواقب ناشي از گرسنگي و سوءتغذيه در جهان امروز، به مراتب تاسف بارتر خود را نشان خواهد داد. طبق آمار سازمان کشاورزي آمريکا، تغذيه صحيح مي تواند مرگ و مير ناشي از بيماري هاي قلبي را 25درصد، بيماري هاي تنفسي و عفوني را 20درصد، سرطان را 20درصد و بيماري هاي قندي را 50 درصد کاهش دهد، مبالغي که سالانه صرف پيشگيري و درمان اين بيماري ها مي شود، حدود ميليون ها دلار برآورد شده است. تغذيه خوب ممکن است راه بهتر و باصرفه تري در پيشگيري از اين بيماري ها باشد. پژوهشگران در سال ها مطالعه نشان داده اند تغذيه خوب و مناسب مي تواند در سلامت افراد موثر باشد.

مي توان ادعا کرد که سبک تغذيه، جزو اساسي ترين و مهم ترين برنامه هاي هدايتي و تربيتي قرآن کريم است، زيرا بين سلامتي و سعادت جامعه بشري با شيوه بهره وري انسان ها از مواهب و نعمت هاي الهي يا نحوه کم و کيف تغذيه اي آنان، ارتباط بسيار تنگاتنگي وجود دارد. خداوند در قرآن کريم در قالب آيه هاي بسيار، بهداشت تغذيه را به جامعه انساني يادآور شده است. از جمله استفاده از مواد غذايي حلال، پاکيزه و بهداشتي، پرهيز از مصرف مواد غذايي حرام و غيرپاکيزه، همچنين پرهيز از افراط و تفريط در خوردن غذا يا رعايت مصرف صحيح و به اندازه مواد غذايي و مذموم شمردن مصرف ناصحيح و نابجا از مواد غذايي، بيان آثار و پيامدهاي ناگوار آن، همچنين رعايت ادب و سپاس و... بيان کرده است.

تعريف بهداشت تغذيه در فرهنگ قرآن

از آنجا که خداوند انسان را آفريده و بهتر از خود او به تمام ابعاد وجودي و نياز هاي واقعي او آشنايي دارد، از اين رو براي راهيابي انسان به هدف آفرينش و رسيدن به کمالات الهي و انساني، عوامل پيش برنده و بازدارنده و در فرآيند سلامت انسان در همه جنبه هاي وجودي او (از جسم تا عقل، دل و جان) را از طريق ارسال رسل و کتب آسماني ابلاغ کرده است؛ بنابراين با ظهور اسلام و نزول قرآن کريم، مسلمانان با عمل به دستورات حياتبخش آن، به پيشرفت هايي در تمام عرصه ها، خصوصا علوم پزشکي و بهداشتي دست يافتند.

بنابراين به نظر مي رسد بهداشت غذايي از منظر قرآن به معني دريافت و خوردن از مواد غذايي است که داراي ويژگي هاي زير باشد:

1. غذاي طيب، يعني مواد خوراکي پاک و پاکيزه اي که انسان از خوردن آن لذت مي برد (راغب اصفهاني، ج2، 1389: 506). خداوند در قرآن کريم مي فرمايد:

-يا ايها الذين آمنوا کلوا من طيبات ما رزقناکم- (بقره / 172)

2. ممنوعيت غذاهاي غيرطيب و خبيث؛ خبائث به چيزهايي گفته مي شود که از امور پست و فاسد و متعفن باشند، به طوري که عقل انسان آن را نمي پذيرد و طبع انسان آن را نمي پسندد. قرآن کريم آورده: «يحل لهم الطيبات و يحرم عليهم الخبائث»، (اعراف/ 157). دستورات بهداشت غذايي در قرآن کريم دقيقا برآمده از فطريات آدمي است، چراکه خداوند متعال «دين اسلام را بر اساس فطرت انسان ها بنا نهاده» (روم/ 30). از اين رو هر فطرت سليمي غذاي پاکيزه را مي پذيرد و از غذاهاي پست و متعفن بيزاري مي جويد.

نکته قابل ذکر اينکه چون اين دستورات از ناحيه خالق انسان و هم آفريننده، مواد غذايي صورت گرفته است و خداوند بر کم و کيف همه امور وقوف کامل دارد؛ براي افراد معتقد و باايمان، چنين ارشاداتي مي تواند ضريب اطمينان بيشتري داشته باشد و او را نسبت به استفاده يا اجتناب از مواد غذايي حلال يا نهي شده با يقين و باور منطقي پذيرا کند.

3.آياتي که در ارتباط مواد غذايي با منشا گياهي يا حيواني نازل شده است و در آنها به نحو تلويحي نسبت معنادار اين دو دسته آيات را که بيش از 3/1 مي شود، به انسان کرده است، نسبتي که مي تواند ارزشمندي يا ضرورت توصيه به مصرف غذاهاي گياهي را به ميزان سه برابر بيش از غذاهاي با منشا حيواني مشخص کند و اين حقيقت همان است که امروزه از نظر علمي نيز روش شده است و مزيت الگوي رژيم هاي تغذيه با برتري مواد گياهي نسبت به غذاهاي با منشا حيواني را از نظر جنبه هاي مختلف بهداشتي نشان داده است.

تفصيل آنکه در قرآن از حدود 49 مورد از مواد غذايي با منشا گياهي يا ترکيب مواد قندي برتر، ياد شده است و جمعا حدود 16 بار هم از فرآورده هاي حيواني به عنوان مواد گوشتي مورد استفاده انسان نام برده شده است (10 بار از چهارپايان گياهخواري که گوشت آنها براي مصرف حلال شده، دو بار از گوشت ماهي، دو بار از گوشت گوساله، يک بار از شير و يک مورد هم از عسل) در حالي که از سومين نوع ماده غذايي يعني چربي ها فقط در آيه 20 سوره مؤمنون به عنوان «دهن» ياد شده که آن هم مربوط به روغن زيتون است و چون منشا غالب چربي ها حيواني شير حيوانات حلال گوشت آنهاست، مي توان گفت جمعا ذکر دو مورد از مواد چربي مستقل (يک بار با منشا گياهي و يک بار با منشا حيواني) و ده مورد گوشت و چربي در کنار 49 مورد مواد نشاسته اي يا هيدروکربنه و 16 مورد مواد پروتئيني را شايد نسبت مناسبي از يک برنامه غذايي سالم و بهداشتي دانست. برخي آياتي که در آنها خداوند به رويش و وجود گياهان يا درختان ميوه دار به عنوان نعمتي از انعام خود به انسان اشاره فرموده است، عبارتند از:  بقره/ 99، انعام/ 24، يونس/ 19، حجر/ 11، طه/ 5، يس/ 17، نوح/ 15، شعراء/ 60 و... که اين مجموعه نيز مي تواند لزوم ارزشمندي سبزيجات و ميوه ها را در برنامه مناسب غذايي انسان نشان دهد.

تقدم ميوه بر وعده هاي غذايي و گوشتي

خداوند در قرآن هر بار که سخن از ميوه و گوشت به عنوان مواد خوراکي انسان سخن به ميان مي آورد، ابتدا از ميوه سخن مي گويد، بعد از گوشت. البته بنا بر توصيه شرع مقدس اسلام بهتر است، ميوه را قبل از غذا تناول کرد و اين نکته اي است که امروزه علم پزشکي به آن پي برده و آن را توصيه مي کند. فرمايش پيامبر اکرم(ص) هم در اين زمينه که افطار روزه با خرما براي بدن برکت دارد و ثواب زيادي هم براي آن قائل شده اند؛ به همين دليل است.

خوردن ميوه قبل از وعده غذا دربرگيرنده فوايد بهداشتي بسياري است. ميوه داراي مواد قندي ساده و سهل الهضمي است که به سرعت جذب بدن مي شود، زيرا امعاء اين مواد قندي ساده را در مدت بسيار کوتاهي که از چند دقيقه تجاوز نمي کند، جذب مي کند و موجب برطرف شدن عوارض گرسنگي و نياز بدن به مواد قندي مي شود. در حالي که اگر کسي معده خود را از انواع مختلف مواد غذايي انباشته کند، حداقل سه ساعت طول مي کشد تا مواد قندي موجود در غذا جذب بدن شود. عوارض گرسنگي نزد اين افراد مدت بيشتري طول مي کشد. مواد قندي علاوه بر هضم آسان، منبع انرژي مناسبي براي تمام سلول هاي بدن هستند از جمله سلول هايي که به سرعت از اين مواد قندي استفاده مي کنند، سلول هاي ديواره امعاء و پرزهاي روده اي که پس از دريافت مواد قندي، آمادگي پيدا مي کنند تا وظيفه خود را در جذب ساير مواد غذايي مفيد و به نحو احسن انجام دهند.

«و ا يستوي البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه وهذا ملح اجاج ومن کل تاکلون لحما طريا وتستخرجون حلية تلبسونها وتري الفلک فيه مواخر لتبتغوا من فضله ولعلکم تشکرون» (فاطر / 12)

اين آيه اشاره دارد به بهداشت تغذيه و گوشت، گوشت يکي از اصلي ترين منابع تامين پروتئين بوده و مصرف آن تا اندازه معيني براي بدن ضروري و مفيد بوده و بيش از آن، زيانبخش خواهد بود. در اسلام از ابعاد گوناگوني درباره گوشت صحبت شده، در ذيل برخي از آنها را بيان خواهيم کرد:

1.قوت آفرين است: حضرت علي(ع) در حديث معروف اربع ماه مي فرمايد: «اذا ضعف المسلم فليأکل اللحم واللبن فإن الله عز وجل جعل القوة فيهما»: «هرگاه شخص مسلماني ضعيف شد، بايد گوشت و شير بخورد، زيرا خداي عز وجل، قوت را در اين دو (غذا) قرار داده است».

2.براي بدن لازم بوده و گوشت بدن را زياد مي کند، پيامبر اکرم(ص) در اين خصوص مي فرمايد: «عليکم باللحم ينمي اللحم، ومن مضي به اربعون صباحا لم يأکل اللحم ساء خلقه، ومن ساء خلقه فاطعموه اللحم»: «شما را به(خوردن) گوشت(سفارش مي کنم)، زيرا گوشت، گوشت مي روياند و کسي که 40 روز بر او بگذرد، در حالي که گوشت نخورده باشد، اخلاقش بد مي شود و هر کسي که اخلاقش بد شده باشد، به او گوشت بخورانيد.»

3.گوشت تازه بهتر است، در قرآن کريم تعبير «لحما طريا» (فاطر/ 12)، يعني «گوشت تازه» به کار رفته است. تکيه قرآن روي «لحم طري» اشاره پرمعنايي به فوايد تغذيه به چنين گوشت ها در برابر زيان هاي گوشه هاي کهنه و کنسرو و امثال آن است.

4.زيادخوردن گوشت زيان آور است، همچنان که نخوردن آن ضرر دارد. پيامبر اکرم(ص) همان گونه که از 40 روز پي در پي گوشت نخوردن منع فرموده و آن را زيان آور مي دانند، از 40 روز پي در پي گوشت خوردن منع فرموده و آن را نيز مضر دانسته و مي فرمايد: «من أکل اللحم أربعين صباحا قسا قلبه»: هر کس 40 روز گوشت بخورد، سنگدل خواهد شد.

 

اجرای طرح «هر مسجد یک کانون خیریه» در صنعت نفت

با توجه به تعطيلي مساجد و نمازخانه هاي صنعت نفت و دستور ولي امر مسلمين و رهبر معظم انقلاب در رسيدگي به فقرا و مساکين و جمع آوري کمک هاي خيرخواهانه در ايام ماه مبارک رمضان، طرح «هر مسجد يک کانون خيريه» از سوي شوراي فرهنگي و ستاد اقامه نماز وزارت نفت ابلاغ شد. در اين طرح، ائمه جماعت صنعت نفت، ضمن حضور در مساجد نسبت به مديريت، هماهنگي و تشويق همکاران براي جمع آوري کمک هاي مومنانه، براي تهيه و توزيع اقلام و بسته هاي غذايي و بهداشتي، ميان افراد نيازمند اقدام مي کنند.