ظرفیت های سبک زندگی ایرانی اسلامی برای پیشگیری
و مقابله با کرون (بخش دوم)
حميد فلاحتي همانگونه که در شماره پيش بيان شد، امروزه جامعه جهاني با پديده اي به نام بيماري کوويد 19 يا ويروس کرونا مواجه است. اين بيماري در مدت زماني کوتاهي، به فهرست بيمارهاي فراگير تاريخ بشر افزوده شد و کشورهاي مختلف را با چالش هاي زيادي در حوزه بهداشتي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي روبه رو کرد. پيدايش و گسترش بيماري هاي واگيردار مانند کرونا از دو جهت با مساله سبک زندگي ارتباط دارد؛ جنبه نخست، تاثير سبک هاي زندگي در پيدايش، گسترش يا پيشگيري و مقابله با آن است و جنبه دوم تاثير پيدايش و فراگيري اين بيماري بر سبک هاي زندگي است.
در بخش دوم سعي شده است به صورت کوتاه، سه نمونه از ظرفيت سبک زندگي سالم، براي پيشگيري، مقابله و مديريت بيماري هايي مانند کرونا بررسي شود. موارد مطرح شده از باب نمونه بوده و پژوهش هاي فراواني در اين باره مي توان به انجام رساند.
بهداشت و سلامت
سبک زندگي صحيح مي تواند بر سلامت جسمي، رواني، معنوي و اجتماعي تاثير داشته باشد؛ چراکه سبک زندگي همان شيوه زيستن است، يعني انسان بايد بداند چگونه زندگي کند، چگونه موانع و مشکلاتي که سلامت او را به مخاطره مي اندازد، برطرف کند. در نتيجه سبک زندگي صحيح مي تواند در سالم سازي ابعاد مختلف زندگي انسان تاثيرگذار باشد. يکي از ابعاد مهم بهداشت، بهداشت فردي است. بهداشت فردي، رعايت آداب و دستورهايي است كه براي تامين سلامت فرد به كار مي رود. انسان با رعايت بهداشت فردي در وضعيتي خواهد بود كه به راحتي فعاليت هاي روزانه را انجام داده در شرايط مطلوب قرار مي گيرد. از آن جهت كه انسان موجودي اجتماعي است، رعايت بهداشت فردي، گاهي در زمينه اجتماع محقق مي شود. بهداشت و امنيت اجتماعي بر تامين امنيت بهداشت فردي تاثيرگذار است. به عنوان نمونه مهار بيماريهاي واگيردار، جلوگيري از آلودگي آبها، دفع صحيح زباله ها و مواد آلوده كننده محيط به صورت مستقيم بر سلامت فرد تاثيرگذار است. رعايت آداب بهداشت فردي، بايد به صورت يك رويه و عادت درآيد. آدمي بايد به گونه اي رفتار كند كه بهداشت فردي فراهم آيد. به عبارت ديگر، رفتار بهداشتي، محصول ترتيب بهداشتي است و تربيت بهداشتي يك كنش اجتماعي است. اساس بهداشت فردي بر امور نظير تغذيه صحيح، نظافت كامل، استراحت مناسب و فعاليت هاي مطلوب بدني استوار است. همچنين فرد بايد از اموري نظير بيماري هاي واگيردار، عصبانيت، نگراني و فشارهاي روحي پرهيز كند. آگاهي از ساختمان بدن و جنبه هاي مختلف بهداشتي مي تواند جهت دستيابي به سلامت مفيد باشد. اگر شخصي به توصيه هاي بهداشتي توجه نكند و نسبت به آنها احساس تعهد و مسووليت نداشته باشد، بهداشت و تندرستي فردي در معرض تهديد قرار خواهد گرفت. بهداشت فردي ارتباطي تنگاتنگ با اندامها، دستگاهها و اعضاي مختلف بدن و نيز روح و روان آدمي دارد. عدم رعايت اصول بهداشت فردي، چه آگاهانه و چه نا آگاهانه، مي تواند فرد را آسيب پذير كند و او را در معرض بيماري هاي مختلف تني يا رواني يا روان تني قرار دهد. امروزه با شكل گيري سبكزندگي نوين و با پديد آمدن رسانه هاي جمعي، ماهواره ها و شبكه هاي اجتماعي، شيوه زندگي انسان ها تغيير كرده است. توسعه فرهنگ فست فود، مد و مدگرايي و مصرف گرايي، الگوي تغذيه سالم، خواب مناسب و فعاليت هاي بدني را متحول ساخته است. امروزه ديگر كسي اوايل شب نمي خوابد، قبل از سحر از خواب بيدار نمي شود، راز و نياز شبانه با خدا كمرنگ شده است، انسان ها براي خوردن غذا وقت كافي ندارند و در نوع غذا چندان كه به مزه غذا توجه مي شود به خاصيت آن كم توجهي صورت مي گيرد. در ادبيات دين اسلام، تميزي و پاكيزگي به معناي پيشگيري، پرهيز از كثيفي و پاكيزه نگهداشتن محيط، اموال، افراد و حذف يا كنترل آلاينده هاست. هدف از تميزي، پاك كردن و نظافت تمام منزل، محيط كار و لوازم مورد استفاده است، طوريكه هيچ گرد و غبار و آلودگي وجود نداشته باشد. اين پاكسازي و نظافت معمولا همراه با بازبيني است و باعث مي شود كه لوازم و وسايل مورد استفاده همواره در مناسب ترين شرايط باشند. تميز و مرتب بودن وسايل علاوه بر ايجاد محيطي دلپذير، سبب نگهداري بهينه وسايل مورد استفاده مي شود و اشكال هاي احتمالي نيز به آساني قابل مشاهده خواهد بود.بدون شک، توجه به اين بعد از سبک زندگي و رعايت بهداشت فردي، در زمينه هاي مختلفي که به آن اشاره شد، مي تواند نقش بسزايي در پيشگيري از بروز بيماري هاي واگيردار و ويروسي نظير کرونا داشته باشد و همچنين در مديريت و کنترل آن نيز اثرگذار خواهد بود.
همياري و خدمت رساني
يکي از اصول حاکم بر سبک زندگي ايراني اسلامي، اصل تعاون و همياري است. اسلام جامعه را بر اساس روحيه تعاون و همکاري پايه گذاري کرده است. هر عضوي از جامعه با ديگري در ارتباط است و به همنوع خود ياري مي رساند. در جامعه اسلامي اصل برادري و برابري حاکم است؛ برادري در دين و برابري در انسان بودن.يکي از ضرورتهاي زندگي اجتماعي که نقش بسزايي در پيوندهاي اجتماعي دارد، سعي براي رفع نيازمنديها، رسيدگي به حال ديگران و برطرف کردن احتياجات آنها و در يک کلام، نفع رساني به ديگران است. اسلام مي کوشد روح همبستگي را ميان پيروان خود ايجاد کند و اجتماع سالمي را به وجود آورد. خداوند گنجهاي پنهاني دارد که يکي از آنها سودرساني و خدمت به مردمان است. سودرساني به ديگران پاداش بزرگي دارد. آدمي را به سوي بهشت رهنمون مي کند، رزق انسان را افزايش مي دهد، عمر طولاني براي فرزند آدم به ارمغان مي آورد، آدمي را در زمين و آسمان مشهور و با آن شر و بلاها را دفع مي کند. رسول گرامي اسلام(ص) ملاک ارزشمندي انسان را دو چيز بيان مي فرمايد: ايمان به خدا و نفع رساني به مردم: «دو خصلت نيکو است که برتر از آن چيزي نيست: ايمان به خدا و نفع رساني به بندگان او» يکي از عالي ترين تمايلات انساني، احساسات و عواطفي است که از لايههاي دروني جان او مي جوشد و به صورت کمک، احسان و خدمت به همنوع آشکار مي شود. شايد بر اساس اين ساختار طبيعي بشر که خدا در نهاد او قرار داده، اداي حقوق مردم يکي از وظايف انسان ها بيان شده است. عبادت در اسلام معناي گستردهاي دارد و علاوه بر نماز و روزه شامل نيکي و خدمت به مردم نيز مي شود. آخرين فرستاده الهي فرمود: «هر مسلماني چيزي که مايه رنج و آزار ديگران است از سر راهشان بردارد، برايش يک حسنه نوشته مي شود و هر کسي که يک کار نيکش قبول شود به بهشت مي رود.»
طريقت به جز خدمت خلق نيست به تسبيح و سجاده و دلق نيست
تو بر تخت سلطاني خويش بــاش بـه اخلاق پاکيــزه درويش باش
به صدق و ارادت ميان بستــه دار ز طامات و دعوت زبان بسته دار
براساس بيان نوراني امام رضا(ع)، کمک به مردم به ويژه انسانهاي ضعيف در شمار برترين صدقه ها به حساب مي آيد: «کمک به ضعيف، برترين صدقه است.» در سبک زندگي اسلامي، اعضاي جامعه در مشکلات و سختي ها همانند خوشي ها به فکر يکديگرند و يکديگر ياري مي رسانند. رفتار اقشار مختلف جامعه در ارتباط با گسترش بيماري کرونا در جامعه بسته به ميزان حاکم شدن اين اصل در سبک زندگي ايرانيان دارد. گروهي با نهادينه کردن روحيه تعاون و همياري در زندگي، آستين همت را بالا زده و در صحنه هاي مختلف خدمت رساني براي پيشگيري و مقابله با اين بيماري ورود کرد ه اند. افرادي مانند پزشکان و پرستاران که فراتر از وظيفه حرفه اي خود براي خدمت رساني به جامعه حضور يافته اند يا ساير اقشار جامعه که خود را در مقابل هموطنانشان مسوول دانسته و براي خدمت رساني به شکل هاي مختلف کمر همت بسته اند. بدون شک، اين مهم يکي از مهمترين ظرفيت هاي سبک زندگي ايراني اسلامي براي پيشگيري و مقابله با بيماري هاي واگيردار و ويروسي نظير کروناست.
آثار تربیتی روزه (بخش دوم)
در بخش نخست آثار تربيتي روزه، به مواردي چون: «غفلت زدايي» و «تساوي افراد در برابر قانون» اشاره کرديم. ابعاد تربيتي در ماه رمضان بسيارند و در ادامه به سه مورد ديگر از اين ابعاد اشاره کرده ايم. با ما همراه باشيد.
نوع دوستي
يکي ديگر از آثار تربيتي روزه در بعد اجتماعي، ايجاد رقت و نوع دوستي در اغنيا و ثروتمندان نسبت به افراد ضعيف جامعه است. روزه ماه رمضان باعث ميشود که ثروتمندان حال و روز فقرا و مستمندان را بهتر درک کرده و به طور محسوس لمس کنند که آنها در اثر فقر، در طول سال به چه سختي و وضعيت رقت باري روزگار ميگذرانند. اين امر باعث ميشود که روحيه ترحم، نوع دوستي، مهرباني و دلسوزي نسبت به فقرا براي آنها حاصل شود. در روايات اسلامي به اين اثر روزه اشاره شده است. چنانکه امام صادق(ع) در جواب هشام مي فرمايد: «... لان الغني لم يکن ليجد مس الجوع فيرحم الفقير لان الغني کلما اراد شيئاً قدرعليه... وان يذيق الغني مس الجوع والالم ليرق علي الضعيف فيرحم الجائع؛ شخص متمکن و پولدار هرگز احساس گرسنگي را درک نکرده تا بر شخص فقير و بي بضاعت رحم کند، چراکه آنان هر وقت هرچه خواسته اند در اختيارشان بوده و رنج نداري را نچشيدهاند، پس خداوند خواسته به ثروتمند هم، طعم گرسنگي را بچشاند و اين درد را براي او ملموس سازد تا شايد دل او براي افراد بيچاره نرم شده، بر گرسنگان ترحم کنند.»در روايت ديگري از امام صادق(ع) آمده است که فرمود: «ليجد الغني مضض الجوع فيحنوا علي الفقير؛ روزه را خدا واجب کرده تا افراد ثروتمند درد گرسنگي را بيابند و بر فقرا ترحم کنند.»امام حسن عسگري(ع) نيز در اين رابطه مي فرمايد: «فرض الله الصيام ليجدالغني مس الجوع ليحنوا علي الفقير؛ روزه را خداوند واجب کرده تا ثروتمندان مزه و طعم گرسنگي را لمس کنند تا شايد بر فقرا ترحم نمايند.»از مجموع آنچه بيان شد، اين مطلب برداشت مي شود که يکي از مهم ترين اثر تربيتي روزه در بعد اجتماعي پرورش روحيه مهرورزي و دلسوزي و نوع دوستي در ميان افراد ثروتمند نسبت به افراد نيازمند و فقير است. روزه به دليل اينکه با دشواري و تحمل گرسنگي و محروميت همراه است، عواطف انسان دوستانه را در وجود ثروتمندان تحريک مي کند و آنها را به سوي همدردي و کمک به نيازمندان سوق ميدهد.
صرفه جويي
يکي ديگر از آثار تربيتي روزه که در زندگي اجتماعي افراد بروز و ظهور پيدا ميکند، صرفه جويي در مصارف زندگي افراد است. در ماه رمضان به دليل حذف برخي وعدههاي غذايي و سفارش اسلام به کم خوردن در موقع افطار، انسان مي تواند مقداري از درآمدهاي خود را پس انداز و ذخيره کند و سپس از آن در راه هاي خير به ويژه کمک به افراد نيازمند جامعه استفاده کند، امام صادق(ع) در بيان آثار روزه مي فرمايد: «و الاحسان الي الفقرا؛ (يکي از آثار روزه) احسان به فقراست.»بنابراين جامعه اسلامي مي تواند با برنامه ريزي درست و فرهنگ سازي کارآمد، مردم را هدايت و تشويق کند که مقداري از هزينههاي زندگي را در ماه رمضان کم و پس انداز کنند و از آن در جهت کمک به فقرا و نيازمندان جامعه استفاده کنند و بخشي از نيازهاي آنان را برطرف سازند.
پرورش روحيه مواسات
يکي ديگر از آثار روزه در بعد اجتماعي، پرورش روحيه مواسات در افراد جامعه نسبت به همديگر است. مواسات به معناي در يک سطح قراردادن ديگران يا مقدم داشتن آنها بر خود ـ به ويژه در امور مالي - است که از ويژگي هاي برجسته و مثبت در نظام اخلاق اسلامي و نيز از خصلتهاي مومنان به حساب مي آيد.همدردي با افراد نيازمند و شريک ساختن آنها در نعمت هايي که انسان در اختيار دارد، يکي از خصلت هاي مفيد و مورد تاييد و تاکيد اسلام بوده است.با توجه به فضاي معنوي که در ماه مبارک وجود دارد، زمينه مساعد براي پرورش روحيه همدردي و کمک به ديگران، در افراد فراهم ميآيد. از اين رو در منابع ديني به مسلمانان توصيه شده که در ماه رمضان بيش از هر زمان ديگر به نيازمندان کمک کنند. پيامبر(ص) در اين باره فرمودند: «وشهر المواساه و شهر يزيد في رزق المؤمن؛ ماه رمضان، ماه مواسات و همدردي با ديگران است و در اين ماه روزي انسان مومن زياد ميشود.»
ادامه دارد...
ادامه دارد...