کسب موفقيتي ديگر براي پژوهشگاه صنعت نفت در حوزه کالبدشکافي غشاها

اعتمادی که هزینه انتظار را نصف می کند

مدير گروه تصفيه و بازيافت آب پژوهشگاه صنعت نفت مي گويد بازار داخلي ايران و جهاني به سمت استفاده از غشاهاي اسمز معکوس است و اين بازار به شدت به بررسي روند مصرف و بهبود کيفيت و اتوپسي (کالبدشکافي) غشاها نياز دارد. گروه تصفيه و بازيافت آب چند سالي است در حوزه اتوپسي کامل غشاهاي اسمز معکوس کار کرده حالا در پژوهشگاه صنعت نفت به همراه يک گروه و آزمايشگاه کامل آماده انجام اتوپسي کامل انواع غشاها هستند و تاکيد دارند با اين مجموعه شرکت ها ديگر نيازي به ارسال غشا با هزينه بالا و انتظار طولاني به آزمايشگاه هاي خارج کشور ندارند.

کريم قاسمي پناه،  مدير گروه تصفيه و بازيافت، آب پژوهشگاه صنعت نفت در توضيح دلايل گرايش به سمت اين پروژه از ابتدا و علاقه مندي اي که منجر به پروژه اي قابل توجه و موفق شده است،  به«مشعل» گفت: اين غشاها براي نمک زدايي آب و يا شيرين سازي و جداسازي املاح از آب و پساب لازم هستند و معمولا دو گروه تکنولوژي تبخيري و غشاهاي اسمز معکوس براي نمكزدايي از آب ها استفاده مي شود. ممکن است روش هاي ديگري هم باشد اما در حال حاضر اين دو روش تجاري شده است و واحدهاي نمک زدايي در دنيا به اين سمت رفته اند و بيش از 50 درصد اين واحدها از روش اسمز معکوس استفاده مي کنند. او که حالا در سي امين سال فعاليت خود قرار دارد، به زمينه هاي مصرف اين دو نوع از روش هاي تبخيري و غشاهاي اسمز معکوس اشاره کرد و گفت: در ايران با توجه به قيمت پايين انرژي، ممکن است سهم روش تبخيري چند درصد بيشتر باشد، اما باز هم تمايل به سمت استفاده از غشاهاي اسمز معکوس در حال افزايش است. البته روش هاي غشايي به سرعت وارد ايران شد، اما دانش آن به همان نسبت شناخته نشده است و شرکت هاي واردکننده اين غشاها را به دست کارخانه ها و مصرف کنندگان مي دادند، اما وارد جزئيات اين محصول و کيفيت آن نمي شدند و به اين ترتيب غشاهايي که بايد بين 3 تا 5 سال کار مي کردند، عموما يک يا دو سال طول عمر داشتند. قاسمي پناه افزود: اين ناآگاهي و توجه به ويژگي غشاها و زمينه هاي مصرف، باعث افزايش هزينه به مصارف خانگي و شرکت هاي صنعتي شده است و در بيشتر موارد به جاي سه تا پنج سال مجبور بودند بعد از يک تا دو سال غشاها را تعويض و مبلغي دو تا سه برابر را پرداخت کنند.او در توضيح اهميت انجام اتوپسي غشا اظهار کرد: در اين سالها درباره اين شرايط و دلايل کوتاه بودن عمر غشاها مطالعات زيادي صورت گرفت اما درباره اينکه چطور عمر غشا را افزايش دهيم، کار زيادي انجام نشده و به همين دليل موضوع کالبد شکافي (اتوپسي) غشا بسيار مهم است. اتوپسي غشا به اين معناست که غشا بايد بريده و صفحات آن کاملا باز شود تا بتوان داخل غشا و اتفاقات آن را بررسي کرد. وقتي يک واحد غشايي با هر سابقه اي بالاخره عمرش پايان مي يابد، مي توان آن را برش زد و ضعف، اشکال و همه موارد فيزيکي يا رسوبي و شيميايي يا ميکروبي اثر گذار بر اين غشا را بررسي کرد.

تاريخچه غشا در اتوپسي

مدير گروه تصفيه و بازيافت آب پژوهشگاه صنعت نفت با بيان اينکه با اين بررسي مي توان به مصرف کننده ها اعلام کرد: مثلاً عمليات فيلتر كردن آب کافي نبوده و يا عوامل ميکروبي کامل حذف نشده است و يا در طراحي واحد موجود يک نقص وجود دارد. در واقع سطح غشاي بازشده، تاريخچه اتفاقاتي است که در آن رخ داده و مي توان بر اساس آن تصميم گيري و به بهره بردار اشکالات را اعلام کرد.قاسمي پناه ادامه داد: تا قبل از فراهم شدن شرايط براي اتوپسي كامل در پژوهشگاه صنعت نفت، شركت هايي كه اتوپسي را انجام مي دادند بر اساس تجربه و امكانات محدود خود توصيه و گزارشي را ارائه مي كردند که کامل نبود. در کشورهاي ديگر، غشاها بالاي 3 سال فعال هستند اما تجربه در ايران نشان داده که دو تا سه سال قابليت استفاده را دارا هستند و بعد تعويض مي شوند. مثلا واحدي با هزار غشا به جاي اينکه سه سال يک بار غشاها را تعويض کند، در پايان دو سال تعويض مي کند و بنابر اين غشاهايي که هر کدام 5 تا 10 ميليون تومان قيمت دارند، اگر يک سال زودتر از مدار خارج شوند، هزينه سنگيني را به صنعت تحميل مي کنند. طبيعتا اگر اين مصرف کننده نداند غشا چه اشکالي داشته همان غشا را با همان روند قبلي مصرف مي کند اما با روش اتوپسي اين اشکالات مشخص شده و امکان اصلاح آن فراهم مي شود.

همه شرکت ها آزمايش ها را کامل انجام نمي دهند

مدیر گروه تصفیه و بازیافت آب پژوهشگاه صنعت نفت با اشاره به شروع بررسی ها از حدود 7 تا 8 سال قبل برای فعال کردن روش اتوپسی، گفت: برخی شرکت ها متوجه روش اتوپسی برای پیدا کردن این نقایص شدند و همان شرکت های وارد کننده از سازنده های غشا خواستند تا اتوپسی را برایشان انجام دهند که این روش، هم هزینه انجام و هزینه انتقال داشت. در عین حال به دلیل طول مسافت، امكان انجام برخی از تست های میکروبی وجود نداشت و در نهایت چون آن شرکت شرایط این واحد و محیط پیرامون را ندیده اند، نتايج حاصل چندان واقعی نبود. قاسمی پناه با اعلام اینکه از حدود دوسال قبل شرایط انجام اتوپسی را در پژوهشگاه صنعت نفت شروع کردیم، تصریح کرد: در پژوهشگاه موقعیت و شرایط همه آزمایش های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی اتوپسی وجود دارد. او افزود: برای تکمیل کار، نیاز به تحقیقاتی برای نمونه های مشابه در سایر نقاط دنیا در شرایط مشابه داشتيم تا بتوانيم گزارش های کالبد شکافی را در سایر نقاط دنیا بررسی کنیم، از اين رو، دو مورد اتوپسی را به عنوان نمونه از شرکت هایی که قبلا اتوپسی از سایر کشورها داشتند، انجام دادیم كه استقبال خوبی شد و حتی رضایت بیشتری داشتند چراكه به دليل بالا بودن هزينه آزمايش ميكروبي و دشوار بودن شرايط انتقال نمونه ها، صرفا آزمايش هاي فيزيكي و شيميايي را انجام داده بودند. مدیر گروه تصفیه و بازیافت آب پژوهشگاه صنعت نفت با اشاره به روش های تحویل غشا برای بررسی و الزامات آن گفت: در ابتدا یک پرسشنامه داریم و متقاضی باید شرایط و مشخصات آن را با جزئیات اعلام کند. همچنین دستورالعملی را به آنها می دهیم تا بر اساس آن، غشا را خارج کرده و بعد از تخليه آب موجود، آن را وزن کند و به صورت وكيوم ارسال كنند. پژوهشگاه هم بلافاصله آزمايش ها را شروع می کند و تا یک هفته آزمايش ها انجام مي شود و بعد با توجه به پرسشنامه ها و اطلاعات داده شده این داده ها را تحلیل می کند.وی تصريح كرد: ما شرايط را با توجه به آنچه غشا، همانند یک صفحه نمایش واقعی از وضعيت خود ابراز می کند، به شركت مورد نظر اعلام می کنیم. در این بررسی نوع گرفتگی، زمینه آلودگی، گرفتگی، جنس و محل احتمالی بروز آلودگی اعلام می شود.قاسمی پناه افزود: در این گزارش، زمینه های ورود آلایندگی به غشا را اعلام می کنیم؛ مثلا اگر پس از بازکردن غشا متوجه وجود مواد رسوبي شویم، اعلام می کنیم که عوامل رسوب را حذف نکرده اند و یا اگر لایه های لزج میکروبی یا بیولوژیکی وجود داشته باشد، معلوم مي شود که مواد خارج سلولی میکروبی وجود دارد که معمولا در آب ورودي زياد است و باید کم شود. حتی ممکن است به متقاضي اعلام شود که با توجه به مشخصات آب آن منطقه، این غشا مناسب نیست و توصیه می کنیم که آن را تغییر دهند.

 

تعداد واقعي مصرف غشاها نا مشخص است

مدير گروه تصفيه و بازيافت آب پژوهشگاه صنعت نفت با اشاره به سه گروه اصلي غشاهاي آبهاي شيرين، آبهاي لب شور و غشاهايي که براي آب دريا کاربرد دارد، گفت: براي هر کدام از اين موارد حداقل 5 تا 10 نوع زيرشاخه وجود دارد و روي هم رفته براي غشاهاي RO بين 20 تا 30 نوع غشا وجود دارد. به همين دليل تشخيص نوع غشا براي هر آب اهميت زيادي دارد و مسئله مهم اين است که به مرور زمان کيفيت هاي آب تغيير مي کند و ممکن است ديگر آن غشا جوابگو نباشد و بايد تغيير کند. او افزود: ميزان مصرف اين غشاها در کشور و در صنعت نفت بسيار قابل توجه و متنوع است، اما آمار دقيقي از ميزان مصرف به طور دقيق وجود ندارد. شركت پتروشيمي فجر در ماهشهر يكي از بزرگترين واحدهاي غشايي صنعتي در كشور است. او نمونه هاي ديگري از محل هاي مصرف عمده اين غشاها را برشمرد و گفت: در بندر عباس، بيشتر واحدهاي کوچک يا خانگي از همين غشاها براي تصفيه آب استفاده مي کنند. همچنين طرح بزرگ يک ميليون مترمکعب در سال انتقال آب از درياي عمان به استان هاي شرقي كشور هم قرار است با همين سيستم غشايي اجرايي شود. طرح 100 هزار متر مکعب در روز تامين آب بندر عباس با روش غشايي در حال انجام است و يا در جزيره کيش و قشم از دو روش تبخيري و غشايي استفاده مي شود. قاسمي پناه افزود: يکي از نكات مهم در استفاده از روش تبخيري يا غشايي، فضاي کمي است که روش غشاي اسمز معکوس براي احداث و راهبري لازم دارد و به همين دليل بسياري از واحدها براي استفاده کمتر از فضا اين روش را ترجيح مي دهند. ضمن اين که با رشد تکنولوژي، افزايش تعداد شرکت ها و بهبود شرايط توليد، قيمت غشاها رو به کاهش است. اما با وجود پيشرفت هاي بسيار در اين حوزه، همچنان گرفتگي غشا يک امر اجتناب ناپذير است و در هر صورت اتفاق مي افتد و به همين دليل اتوپسي لازم است.

شرايط اتوپسي در داخل وجود دارد

قاسمي پناه با تاکيد بر اينکه تلاش اين مجموعه در قالب پژوهشگاه صنعت نفت اين است که صنعت، توانمندي هاي پژوهشگاه صنعت نفت را در اين زمينه بشناسد و از اهميت موضوع اتوپسي و ضرورت آن آگاه شود، افزود: تلاش مي کنيم تا شرکت ها و واحدهاي مختلف صنعتي بدانند که روش اتوپسي با هزينه و مشكلات کمتر در داخل کشور انجام مي شود و نيازي نيست بين 2 تا 4 هزار دلار هزينه کنند.

 قاسمي پناه  ادامه داد: در حال حاضر چند شرکت ديگر مدعي اند در داخل کشور اين آزمايش ها را انجام مي دهند اما روش كار آنها با پژوهشگاه تفاوت زيادي دارد؛ يعني يا غشا را تنها تحويل مي گيرند و براي شرکت ها و آزمايشگاه هاي خارج کشور ارسال مي کنند روي غشا برخي تست هاي شيميايي و ظاهري را انجام مي دهند. مدير گروه تصفيه و بازيافت آب پژوهشگاه صنعت نفت با اعلام اينکه دراين مجموعه حدود 20 آزمايش روي انواع غشا انجام مي شود، افزود: مثلا ما تست خلا را انجام مي دهيم که ست آپ نياز دارد و اين شرايط در جاي ديگري در كشور وجود ندارد.

 در واقع وقتي مي گوييم اتوپسي کامل به اين معناست که هيچ بخشي به جاي ديگري سپرده نمي شود و همه آزمايش هاي لازم يکجا و در پژوهشگاه صنعت نفت انجام مي شود.

 او گفت: با اين روش اتوپسي در پژوهشگاه صنعت نفت 50 درصد قيمت ارسال به خارج از کشور و هزينه هاي جانبي ديگر حذف و از وابستگي و انتظار براي انجام اين روند جلوگيري مي شود.

قاسمي پناه افزود: از حدود يک سال قبل اين زمينه را فراهم کرديم و به گروه آناليز، آزمايش هاي ميکروبي، آزمايش هاي فيزيکي و شيميايي دسترسي داريم و نظارت و راهبري اين فعاليت زير نظر يك تيم تخصصي و آموزش ديده انجام مي شود.

 همچنين تاکنون سه مورد تست غشا و اتوپسي موفق داشته اند و به زودي قرار است وي غشايي از پتروشيمي فجر نمونه هاي بيشتري را بررسي کنند.