گزارش «مشعل» از دستاوردهاي 41 ساله صنعت پالايش نفت
پالایش نفت روی مدار خوداتکایی
يک روز پس از جمعه سياه 17 شهريور 1357 دامنه اعتصابات طبقه حقوق بگير ايران به کارکنان صنعت نفت رسيد و در 18 شهريور حدود 700 کارگر پالايشگاه تهران در اعتراض به حکومت نظامي به وجود آمده پس از کشتار روز قبل از آن، اعتصاب کردند و دو روز بعد در 20 شهريور همان سال، کارگران پالايشگاه هاي اصفهان، شيراز، آبادان و تبريز به اين اعتصاب پيوستند. در آبان سال 1357 اعتصابات در پالايشگاه عظيم آبادان فراگير شد. آشفتگي هاي اقتصادي و سياسي رژيم، آتش انقلاب را شعله ور مي کرد و در مناطق نفت خيز ايران، کارکنان صنعت نفت همه در تلاش براي سرنگوني رژيم حاکم و برپايي جمهوري اسلامي متحد بودند. با کشيده شدن دامنه اين اعتصاب ها به مناطق نفت خيز، هراس بيشتري براي حکومت ايجاد شد و به دنبال گسترش اين اعتراضات در ششم دي سال 1357 صادرات نفت و ديگر فراورده هاي نفتي به خارج از مرزهاي کشور متوقف و نفت خام تنها به اندازه نياز مصرف داخلي استخراج و پالايش شد. مردم ايران هرچند در سرماي طاقت فرساي زمستان قرار داشتند؛ اما کمبود سوخت را تحمل مي کردند و چون اين صبر و بردباري در مسير رسيدن به اهدافشان قرار داشت، از نظر آنها مقدس بود. پس از پيروزي انقلاب اسلامي، دولتمردان انقلابي ايران همسو با باورهاي مردم، نفت را به عنوان نقطه ضعف غرب و نقطه قوت و قدرت ايران در صحنه متلاطم روابط بين الملل ارزيابي کردند. به طور قطع، يکي از اقدام هاي شکننده و بسيار مؤثر در پيروزي انقلاب اسلامي، اعتصاب کارکنان نفت بود که بارها امام راحل (ره) و ديگر مسؤولان عالي رتبه نظام در مورد اهميت آن سخن گفته بودند. با توجه به مطالب اشاره شده، مي توان به اهميت و جايگاه صنعت پالايش نفت کشور پي برد. گزارش پيشرو برگي برگرفته از اقدام هاي اين صنعت در طول 41 سال پيروزي انقلاب اسلامي است و شاهد تحول هاي چشمگيري در اين صنعت هستيم که از جمله آن مي توان به خودکفايي پالايشگاه هاي کشور، مانند پالايشگاه ميعانات گازي ستاره خليج فارس با تکيه بر توان داخلي اشاره کرد. بهره برداري كامل از فازهاي 1، 2 و 3 اين پالايشگاه و توليد روزانه حدود 47 ميليون ليتر بنزين و 13 ميليون ليتر در روز نفت گاز در اين پالايشگاه از دستاوردهاي صنعت پالايش نفت به شمار مي رود. با تکميل پالايشگاه هاي اراک و اصفهان در سال هاي 1392 تا 1395 ظرفيت توليد بنزين با استاندارد يورو 4 به بالا در پالايشگاه هاي نفتي كشور به 28 ميليون ليتر در روز افزايش يافت. همچنين با تکميل پروژه هاي ستاره خليج فارس، بندرعباس و تبريز به ترتيب 33 ميليون ليتر، 12 ميليون ليتر و 3 ميليون ليتر در روز به ظرفيت توليد بنزين با کيفيت يورو4 و يورو 5 اضافه شده كه در نتيجه، دستيابي به ظرفيت توليد بيش از 70 ميليون ليتر در روز بنزين پاك در دولت تدبير و اميد حاصل شده است. در گزارش پيش رو، بخش هايي از فعاليت هاي صنعت پالايش را مي خوانيد.
در اين دوران 41 ساله که هشت سال آن به جنگ و هزينه در اين بخش گذشت، صنعت نفت در بخش هاي مختلف، سرمايه گذاري هاي قابل توجهي انجام داده که از آن جمله مي توان به ساخت پالايشگاه هاي جديد، همچنين توسعه و بهبود ظرفيت توليدات پالايشي انواع فراورده هاي نفتي در پالايشگاه هاي کنوني و تغييرات ساختاري در برخي توليدات از جمله بنزين اشاره کرد. در ميان اين فعاليت ها، توليد برخي فراورده ها مانند بنزين با استاندارد يورو4 و 5 در بخش پالايشگاهي را مي توان يکي از شاخص ترين و برجسته ترين فعاليت ها برشمرد. توليد اين نوع بنزين که امروزه در شماري از کلانشهرها و حتي برخي غير کلانشهرها صورت مي گيرد، نقطه عطفي درصنعت نفت و پالايش کشور محسوب مي شود.
کاهش ضایعات انرژی
پالايشگاه آبادان در سال 1291 شمسي و با توليد دو هزار و 500 بشکه در روز، به عنوان نخستين تصفيه خانه نفت کشور آغاز به کار کرد و در دوران فعاليت خود افت و خيزهاي زيادي داشته است. اين پالايشگاه در مسير طرح توسعه، سه فاز را در دستور کار قرار داده است؛ در فاز نخست طرح توسعه، ظرفيت واحد تقطير 85 از 130 به 180 هزار بشکه در روز افزايش يافت و واحد تقطير درخلأ 200 با ظرفيت 70 هزار بشکه در روز و واحد کاهش گرانروي با ظرفيت 25 هزار بشکه در روز براي کاهش نفت کوره و تامين خوراک واحد کت کراکر از سال 1384 مورد بهره برداري قرار گرفت.
در فاز دوم، طرح تثبيت ظرفيت فعلي و ارتقاي کيفيت محصولات توليدي پالايشگاه مدنظر قرارگرفت. در اين پروژه، واحدهاي تقطير در اتمسفر و خلأ و واحدهاي تصفيه بنزين، نفت سفيد، نفت گاز، گوگرد سازي، احداث مجتمع کت کراکر دوم، افزايش بنزين و ساير واحدهاي جانبي احداث شد. فاز سوم، احداث مجتمع کت کراکر والکيلاسيون، ايزومراسيون بوتان و نوسازي واحد اسيد را شامل مي شود که هدف از اين پروژه توليد بيشتر بنزين وکاهش نفت کوره است. با اجراي اين پروژه ميزان توليد بنزين به شش ميليون ليتر در روز افزايش مي يابد. اکنون شاهد افزايش توليد پالايشگاه آبادان هستيم که براي تحقق اين هدف دو واحد پالايشگاه که براي مدت چهار سال در دوران جنگ تحميلي فعاليتش متوقف مانده بود، دوباره راه اندازي شده که بنزين با کيفيت يورو 4 توليد مي شود. اين پالايشگاه در سال 1398 به عنوان يکي از نخستين شرکت هاي پالايش نفت کشور اقدام به راه اندازي سامانه IPCMMS (سيستم مکانيزه نگهداري و تعميرات) کرده است. در طرح هاي توسعه آتي، توجه به مسائل زيست محيطي داراي اهميت ويژه اي است. انواع مختلف فيلترها و اسکرابرها براي جلوگيري از آلودگي هوا، تصفيه پساب صنعتي و سيستم مدار بسته آب خنک کننده ها استفاده خواهد شد. با توجه به اينکه اين واحدها از تکنولوژي جديد برخوردار هستند، ميزان ضايعات انرژي به حداقل خواهد رسيد و با احداث و فعاليت واحد تصفيه پساب صنعتي، مشکل آلودگي آب اروندرود به طور کامل بر طرف خواهد شد.
تامین داخلی بیش از 80 درصد تجهیزات
شرکت پالايش نفت تهران، قبل از پيروزي انقلاب اسلامي احداث و نخستين واحد آن در سال 1347 با ظرفيت 85 هزار بشکه در روز و واحد دوم نيز در سال 1352 با ظرفيت 100 هزار بشکه در روز راه اندازي شد. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، طي دو مرحله تغييراتي در ازدياد ظرفيت توليد صورت گرفت. علاوه بر ازدياد ظرفيت، کيفي سازي محصولات نيز در دستور کار اين شرکت قرار گرفت و اکنون موفق به توليد گازوييل يورو 4 شده است، ضمن آنکه گازوييل يورو 5 زير ppm 10 را نيز توليد مي کند. اين پالايشگاه در کنار توسعه و بهبود کيفيت محصولات از بحث خودکفايي نيز دور نمانده و بين 80 تا 90 درصد تجهيزات مورد نياز خود را از داخل تامين مي کند و توانسته بيشتر تجهيزات قديمي مانند پمپ، توربين و ...پالايشگاه را تعمير کند.