زندگي به سبک اربعين
کاظم مطلبي سفر در زندگي انسان، موضوعي جذاب و لذت بخش است و نقش تأثيرگذاري در کيفيت و بهبود زندگي دارد. اهداف گوناگوني مانند سياحت و تفريح، تجارت و کار، تحصيل، ديدار خويشان و آشنايان براي انجام سفر متصور است. خداوند نيز در آيه 20 سوره عنکبوت سفر را وسيله اي براي عبرت آموزي معرفي مي کند:
بگو در زمين بگرديد و بنگريد چگونه آفرينش را آغاز کرده است، سپس [باز] خداست که عالم آخرت را پديد مي آورد. خداست که بر هر چيز تواناست. برخي با سفر رفتن، نيت و هدف معنوي و عبادي را دنبال مي کنند. سفرهاي زيارتي اين چنين هستند. سفر براي رسيدن به مقصد زيارتي، جزء فرصت هاي محدود زندگي ما هستند و بايد حداکثر بهره را از آن برد. رسول اکرم(ص) از اين فرصت ها را نسيم هاي الهي مي دانند و توصيه مي کنند تا خود را در معرض آنها قرار دهيم. سفر زيارتي اربعين، يکي از اين فرصت هاي کم نظير و استثنايي است که مي تواند آثار و برکات معنوي فراواني به همراه داشته باشد؛ چراکه اين سفر، همانند کلاس درس است و ما دانشجوي اين کلاسيم. اين نوشتار، به شرح و توصيف سفر زندگي ساز اربعين مي پردازد و تلاش دارد با بيان نکاتي، اربعين را زمينه ساز سبک زندگي اسلامي معرفي کند.
نيت خوب
با چه نيتي به سفر اربعين مي رويد؟
آيا به دنبال خواسته هاي دنيايي هستيد يا معنوي؟
چه خوب است که هدف و نيتمان از سفر اين باشد که از خدا، به وسيله خدا، به سوي خدا و براي خدا راهي سفر شويم. از خدا آغاز کنيم، زيرا مقيم بارگاه او هستيم، در قلمرو حکمراني او زندگي مي کنيم، از فرمانبران او هستيم و عنان امور ما در دست قدرت اوست. به وسيله او آغاز کنيم؛ چراکه با نيرو و امداد الهي و رحمت خداوند، آغاز کردن و پيمودن راه برايمان ممکن شده است و بي ترديد در حفظ و حراست و کمک رساني اوييم. به سوي خدا راهي شويم، زيرا ما پيرو اراده او و در جهت خواسته او گام برمي داريم. براي خدا حرکت کنيم، به اين سبب که قصد داريم سفري خالصانه و به دوراز خواسته ها و هواهاي نفساني داشته باشيم.
ويژگي هاي زيارت و زائر
زيارت اربعين ويژگي هايي دارد، دانستن آنها شوق ما را براي تحقق بخشيدن به چنين سفري افزون مي کند.
1) نشان ايمان
امام حسن عسکري (ع) زيارت اربعين را يکي از پنج نشانه مؤمن معرفي مي کنند:
مؤمن پنج نشانه را بايد دارا باشد: اقامه پنجاه رکعت نماز (مجموع واجبات و مستحبات)، خواندن زيارت اربعين، انگشتر در دست راست کردن، در سجده پيشاني بر خاک نهادن و بسم الله الرحمن الرحيم را (در نماز) بلند گفتن.
2) عهد و پيمان
زيارت امام معصوم (ع) تجديد بيعت و نوعي اعلام وفاداري با آرمان ها و اهداف آن بزرگوار است. ما براي اثبات وفاداري، صدق و شوق خود حاضريم فرسنگ ها راه را، حتي با پاي پياده به زيارت برويم. امام رضا(ع) زيارت امامان معصوم (ع) را عهد و پيماني مي داند که بر گردن پيروان و شيعيانشان نهاده شده است:هر امامي را بر گردن دوستان و شيعيانش پيماني است و از نشانه ها و موجبات وفاداري کامل به آن پيمان، زيارت قبور ايشان است؛ پس هرکس از سر شوق به زيارتشان برود و براي اثبات صدق رغبت خود، ايشان را زيارت کنند، ائمه ايشان در روز قيامت شفيع آنها خواهند بود.
3) هجرت و دگرگوني
هجرت ازجمله راه هاي تکامل بشري است که به قصد تغيير، رشد و کمال انجام مي شود. رفتن به زيارت نيز همانند هجرت است که در آن از بدي ها فرار مي کنيم و به خوبي ها روي مي آوريم.
4) ستون ولاي
بر پايه سخن امام حسن عسکري(ع) زيارت اربعين هم رديف نمازهاي واجب و مستحب است و همانند نماز که ستون دين است، ستون ولايت شمرده شده است.
5) تکريم انسان کامل
حاضر شدن بر مزار امامان معصوم و زيارت آنان، بزرگداشت و تکريم آستان انسان کامل است. با اين عمل به مقام والاي انسان کامل توجه و قدم به قدم، خود را به خوبي ها و زيبايي هاي وجودي آن بزرگوار نزديک مي کنيم.
6) همبستگي اجتماعي
در پياده روي اربعين، جمعيتي بزرگ و اجتماعي عظيم پديد مي آيد. در اين گردهمايي باشکوه، نوعي همبستگي، اعتماد و تعاون اجتماعي شکل مي گيرد و بهترين فرصت براي رشد و تعالي ويژگي هاي فردي و اجتماعي است. خضوع، برادري، همراهي، محبت، صداقت، بخشندگي، ايثار، بندگي، اخلاص، تواضع و ادب ويژگي هايي هستند که در سايه سار زيارت ايجاد يا تقويت مي شوند.
7) امربه معروف عملي
حضور در اجتماع بزرگ پياده روي اربعين و مشاهده جلوه هاي رفتاري برآمده از آن، انگيزه و اشتياق انسان را به سوي اعمال خير افزايش مي دهد؛ چراکه اربعين تجليگاه کارهاي نيک و رفتار صالح است و هر زائر با عمل خود ديگران را به خير دعوت مي کند. امام ششم(ع) فرمود:با غير زبان خويش، دعوت کننده مردم باشيد. مردم بايد ورع و کوشش و نماز و خير شما را ببينند که همانا اين امر، دعوت کننده است.
آثار اربعين در زندگي
زيارت معنوي اربعين ازجمله سفرهاي مهم و نقش آفريني است که پيشوايان دين: نيز پيروانشان را به آن سفارش کرده اند. از ابتدا تا انتهاي اين سفر جسم، فکر، احساس و روح زائر پيوسته در نوسان و تغيير است. اين تحول، مقدس است و بايد به آن توجهي ويژه داشت. در فرهنگ ديني ما، زيارت همانند يک نهاد عمل مي کند؛ ازاين رو زيارت مجموعه اي از معارف است که انديشه و عمل انسان را در مسير هدفي عالي تنظيم مي کند. پس انتظار مي رود زيارت، تغييردهنده و تنظيم کننده سبک زندگي زائر باشد.
1) تحولات و آثار جسمي
سفر همواره ناملايمات و دشواري هايي را براي انسان به همراه داشته است. سفر زيارتي اربعين نيز از اين قاعده مستثنا نيست، علي الخصوص وقتي که شيداي زيارت حسين(ع) با پاي پياده عزم سفر کرده باشد. مشقت و دشواري اي که در اين سفر جسم زائر را مي نوازد، آغاز تحول معنوي و روحي عميقي است که بالندگي و پيشرفت معنوي وي را درپي دارد و رحمت الهي را به ارمغان مي آورد.
2) تحولات و آثار فکري
تحولات ذهني و فکري، ازجمله تغييرات و نوساناتي است که در طول اين سفر رخ مي دهد، البته به شرط آنکه زائر متوجه آن باشد و به شکلي ارادي آن را مديريت کند. فکر کردن به اهداف، خواسته ها، مشکلات و موانع سفر همگي نشان از اين تحولات است. همان گونه که خداوند در قرآن کريم در سوره هاي انعام و عنکبوت، «عبرت گيري» را اهميت و فلسفه سفر بيان مي کند، زائر حسيني نيز همواره بايد در طول ميسر سفر، افکار سازنده را ذهن خود پرورش دهد؛ چراکه عقل او رشد مي يابد و او با اين کار باورها، ارزش ها و ايمان را در وجود خود تثبيت و ماندگار مي کند. ازاين روست که چشيدن سختي سفر و تدبر در آيات الهي او را به معناي توحيد و معرفت الهي نزديک تر مي کند. در ادامه به برخي از اين آثار اشاره مي کنيم.
خودآگاهي و شناخت نقاط قوت و ضعف خود؛
خداآگاهي و درک حضور او در زندگي؛
هويت يابي ديني؛
قطع تعلقات دنيايي؛
راهنماشناسي و راه هاي ارتباط با آن؛
اطاعت و بندگي؛
ولايت پذيري از پيامبر(ص) و اهل بيت؛
مراقبه (خودمهارگري)؛
3) تحولات و آثار حسي
محبت، شادي، شوق، غم، اندوه، اميد، آرزو، آرامش، رضايت و عواطف و احساسات ديگر، مجموعه اي از حالات دروني است که لحظه به لحظه در انسان تغيير مي کند. افراد در شرايط مختلف زندگي و تحت تأثير عوامل متعددي، احساسات متنوعي را تجربه مي کنند. زيارت، احساسات عاطفي را برانگيخته مي کند و ابزاري براي بيان احساسات فردي و گروهي است. زائر حسيني نيز قبل از زيارت، در خلال تشرف و بعد از زيارت تجربيات حسي زيادي را ادراک مي کند. برخي از اين تجربيات عبارتند از:
احساس حضور در محضر معصوم(ع)؛
احساس شوق؛
احساس آرامش؛
احساس دل بستگي به خدا؛
احساس ارزشمندي و کرامت نفس؛
احساس ترس.
عشق و محبت به امام حسين(ع) روشني بخش دل ها و گرماي وجود شيعيان و دوستداران اهل بيت(عليهم السلام) است. هيچ مؤمني نيست که با ياد کردن نام زيباي او و مرور اندوه جانکاه آن امام غريب شوريده و دگرگون نشود.
سفر اربعين فرصتي است براي محبان اهل بيت تا با تقويت ايمان و باورهاي الهي، احساسات زيبا و خوب را در خود ايجاد و پرورش دهند. احساس آرامش، احساس امنيت، احساس اميد، احساس بزرگي در زمره تجربه هاي حسي و روحي ارزشمندي هستند که يکايک زائران با قدري مراقبت و توجه مي توانند بدان دست يابند.
4) تحولات و آثار روحي (قلبي)
در زيارت، علاوه بر ميل و حرکت جسمي، روح و قلب زائر نيز تمايل و گرايشي جدي به معنويات و کمالات پيدا مي کند. قلب زائر حسيني دائم در حال ادراک تجربيات معنوي و کشش هاي روحاني است. اين حالت سبب شادي معنوي و زمينه انس روحي زائر با زيارت شونده است.
روح و قلب انسان، تجليگاه معارف ديني است. زيارت اگر با معرفت همراه باشد، نتايج روحي و معنوي ارزنده اي را در پي دارد. برخي از اين نتايج عبارتند از:
رشد اخلاقي؛
آرامش قلبي؛
کاهش اضطراب؛
تقويت روحيه دعا.
زمينه سازي براي توبه؛
بخشش گناه؛
شفاعت؛
شايسته است زائر اربعين در طول سفر به رفتار و کردار خود بنگرد و در پي تغيير خويش باشد تا خدا نيز حال او را دگرگون کند.
در حقيقت، خدا حال قومي را تغيير نمي دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند. (سوره رعد آيه 11)
پايان خوب
زيارت اربعين با ويژگي هاي ارزنده اي که دارد، فرصتي استثنايي است که آثار و برکات زيادي را در زندگي انسان پديد مي آورد. اين فرصت ارزشمند با آثار و تحولات جسمي، فکري، حسي و قلبي همراه و آغازي است براي تغييري دروني و مبارک. مسافر اربعين، در وجود خود بذري مي کارد و نهالي پرورش مي دهد که بعدازاين بايد در حفظ و رشد آن کوشا باشد؛ بنابراين چه خوب است که تو اي زائر حسيني به توصيه هاي زير جامه عمل بپوشاني:
سعي کن ارتباطي که با خدا و معصوم(ع) يافته اي حفظ نمايي؛
خاطرات معنوي سفر را در ذهن خود ثبت و بعد از سفر آنها را مرور کن؛
همان گونه که در اين سفر آموختي در مشکلات و سختي هاي زندگي از خدا کمک بخواه و به معصومان توسل کن؛
اعمال خوب معنوي که در سفر اربعين تجربه کردي، بعد از سفر تکرار کن؛
مهارت هايي همچون همدلي، گذشت، ايثار و خودباوري را که تمرين کردي، در زندگي پياده کن؛
بعد از سفر اربعين خود را مسافر زندگي بدان و مانند يک مسافر زندگي کن؛
به عهد و پيماني که در اين سفر با خدا و امام معصوم(ع) بستي وفادار بمان؛
ويژگي هايي که در اين سفر تجربه و لمس کردي، هميشه به خاطر بسپار و بکوش آنها را در خود برجسته کني.